Οι μεγάλες ενεργειακές πολυεθνικές εάν δεν καταφέρουν να μετεξελιχθούν και προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες, κινδυνεύουν να εξαφανιστούν, όπως οι δεινόσαυροι (F. M. Butera, περιβαλλοντολόγος, καθηγητής Πολυτεχνείου στο Μιλάνο).
H ενεργειακή μετάβαση και η κλιματική κρίση είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Η κατανάλωση ενέργειας βρίσκεται αντιμέτωπη, ταυτόχρονα, με δύο προβλήματα. Το πρώτο αφορά στην ποσοτική της επάρκεια και το δεύτερο, το σοβαρότερο, την παραγωγή αερίων ρύπων του θερμοκηπίου (ΑτΘ), που συνεπάγεται η χρήση της. H παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας μειώθηκε κατά 3,5% το 2020, λόγω πανδημίας, και προβλέπεται να αυξηθεί και πάλι κατά 4,1% την τρέχουσα χρονιά. Οι εκπομπές CO2 μειώθηκαν αντίστοιχα κατά 5,2% και θα αυξηθούν κατά 4,4% μέχρι το τέλος του χρόνου. Στη χρονιά που πέρασε, το βάρος των ορυκτών καυσίμων στο ενεργειακό μείγμα ήταν πολύ υψηλό (83%), με τις ΑΠΕ να καλύπτουν μόνο το 12,5% του μείγματος. Η πορεία των εκπομπών και οι τελευταίες προβλέψεις δεν συνάδουν καθόλου με την επίτευξη των στόχων για τη συγκράτηση της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη στους 1,5ο C. H πρόσφατη μελέτη του IPCC του ΟΗΕ εκτιμά ότι η θερμοκρασία του πλανήτη θα φτάσει στους 2,7ο C.
Μέσα σε ένα τέτοιο ζοφερό σενάριο, που διαμορφώνεται από το υψηλό βάρος της χρήσης των ρυπογόνων ορυκτών καυσίμων και την πολύ αργή αντικατάσταση από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, θα καθοριστούν οι εξελίξεις που έχουν να κάνουν με την εξασφάλιση της βιωσιμότητας της ζωής στον πλανήτη.
Πρώτος ενεργειακός «πόλεμος»
Η ταχεία μετατροπή του ενεργειακού μείγματος και η ριζική αναδιάρθρωση του παραγωγικού και οικονομικού μοντέλου, που συνεπάγεται, είναι ένας πολύ σύνθετος στόχος, που αναπόφευκτα ανατρέπει ισορροπίες και πλήττει εδραιωμένα επιχειρηματικά συμφέροντα. Οι αντιστάσεις στην ενεργειακή μετάβαση από τη μεριά των μεγάλων πολυεθνικών ενεργειακών ομίλων είναι ισχυρές. Οι εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου αναζητούν νέες τεχνολογίες, προκειμένου να εξασφαλίσουν τη συνέχισή της παραγωγής και των κερδών. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσονται πολλές αμφιλεγόμενες τεχνολογικές λύσεις για τη δέσμευση και παρακράτηση αερίων ρύπων (ΑτΘ), που η καύση των προϊόντων τους παράγει.
Η πορεία της ενεργειακής μετάβασης συνδέεται άμεσα με τις εξελίξεις του «1ου ενεργειακού πολέμου», που διεξάγουν για την επιβίωσή τους οι μεγάλοι ενεργειακοί δεινόσαυροι των ορυκτών καυσίμων.
Για πολλές δεκαετίες η πορεία τους ήταν απρόσκοπτη και δυναμική. Τα πρώτα σύννεφα εμφανίστηκαν το 2015 με την συμφωνία του Παρισιού COP15, που επεδίωξε να βάλει στόχους για τον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας στον πλανήτη. Η χρήση των ορυκτών καυσίμων, κυρία αιτία της υπερθέρμανσης του πλανήτη, θα έπρεπε να περιοριστεί δραστικά, μέχρι να μηδενιστεί σε καθεστώς πλήρους απανθρακοποίησης της οικονομίας. Οι συνεχώς δεσμευτικότερες συμφωνίες που ακολουθήσαν, δεν συνοδεύτηκαν και από την υιοθέτηση μέτρων περιορισμού των εξορύξεων, ούτε των ερευνών για τον εντοπισμό νέων πηγων πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Δειλά και αργά, κάτω από την πίεση των κινημάτων, της ευαισθητοποιημένης κοινής γνώμης και των θεσμικών πρωτοβουλιών, όπως το Green New Deal στις ΗΠΑ και το Green Deal στην ΕΕ, η ανάγκη για απανθρακοποίηση της οικονομίας κατέστη αναπόφευκτη. Οι δεινόσαυροι, ξεπερνώντας τον αρχικό πανικό τους, επεξεργάσθηκαν σχέδια προκειμένου να διασφαλίσουν την απρόσκοπτη συνέχιση της παραγωγής τους. Καταφέρνουν έτσι να μετατρέψουν ένα εμπόδιο (την υποχρέωση για δραστική μείωση των εκπομπών ΑΤΘ) σε ευκαιρία. Εφευρίσκουν τη λύση για το θάψιμο (αποθήκευση) του εκλυόμενου CO2 μέσα στα έγκατα της γης, μια τεχνολογία που η χρόνια εμπειρία στις «γεωλογικές περιπέτειες» τους προσφέρει εύκολα. Εμφανίζονται έτσι «πράσινοι» και «καθαροί», για να συνεχίσουν να παράγουν και να εξυπηρετούν τις ανάγκες μιας αδιάκοπης ανάπτυξης. Βάζουν τη σκόνη κάτω από το χαλί!
Business as usual
Τίποτα δεν φαίνεται να τους εμποδίζει να προχωρήσουν σε νέες εξορύξεις και κατασκευές νέων αγωγών αερίου, απορροφώντας και πάλι τεράστιες χρηματοδοτήσεις. Το πρόσφατο σχέδιο της ΕΕ για μείωση των ΑτΘ κατά 55% (από 45%) για το 2030, δεν τους προβληματίζει και πολύ: με λίγο lobbing (1 δισ. δολάρια διέθεσαν από το 2015 και μετά οι ExxonMobil, Shell, Shevron, BP, Total για να επηρεάζουν την κοινή γνώμη), καταφέρνουν να περάσουν στα ευρωπαϊκά προγράμματα αντί του στόχου των «μηδενικών εκπομπών», τον ασαφή στόχο των «ισοδύναμων μηδενικών εκπομπών», που δεν είναι τίποτε άλλο από τη συνέχιση της ρύπανσης, υπό την προϋπόθεση της ταφής των ρύπων στο υπέδαφος!
Και δεν περιορίζονται σε αυτό, εφευρίσκουν και άλλες τρεις πρόσθετες λύσεις, προκειμένου να μην σταματήσουν τις εξορύξεις: η πρώτη συνίσταται στην ανάπτυξη μονοποικιλιακών δασών. Σε αυτή τη λύση οι περιβαλλοντολόγοι αντιτάσσουν ότι τέτοια δάση μειώνουν τη βιοποικιλότητα και έχουν χαμηλή ανθεκτικότητα σε πυρκαγιές (επιστρέφουν CO2). Η δέσμευση μεγάλων εκτάσεων γίνεται πηγή άλλων προβλημάτων, είτε όταν αναζητούνται σε υποανάπτυκτες χώρες, αλλάζοντας την υφιστάμενη χρήση, είτε όταν φυτεύονται δέντρα στα βοσκοτόπια των ανεπτυγμένων χωρών.
Οι δεινόσαυροι έχουν απάντηση για αυτό: η λύση είναι η Beccs (bio energy with carbon capture and storage), δηλαδή η καλλιέργεια ενεργειακών φυτών, όπως (ζαχαρότευτλα, ελαιοκράμβη κ.ά.), τα οποία θα χρησιμοποιηθούν σαν καύσιμη βιομάζα, ενώ το παραγόμενο CO2 και πάλι θα πάρει τον δρόμο για το υπέδαφος.
Στις ενστάσεις όσων διερωτώνται εάν η δέσμευση μεγάλων εκτάσεων για ενεργειακούς σκοπούς (με την αναπόφευκτη χρήση μεγάλης ποσότητας λιπασμάτων, νερού και ζιζανιοκτόνων και αρνητική επίδραση στη βιοπικοιλιότητα, κλπ.) συνιστά την προσήκουσα λύση, αντί της δέσμευσής τους για την παραγωγή τροφής (800 εκατ. άνθρωποι λιμοκτονούν), οι δεινόσαυροι αντιπροτείνουν την Dac (direct air capture), δηλαδή την απευθείας δέσμευση του CO2 από την ατμόσφαιρα, όχι μέσω των δέντρων, αλλά με τη χρήση μιας ενεργοβόρας χημικής διαδικασίας συλλογής ακολουθούμενης από την ταφή των ρύπων στο υπέδαφος.
Business as usual. Οι εξορύξεις συνεχίζονται, το CO2 δεσμεύεται και αποθηκεύεται είτε με τα δέντρα, είτε με το Beccs και το Dac και στη συνέχεια ενταφιάζεται στη μητέρα γη. Toν λογαριασμό θα τον πληρώσει και πάλι ο καταναλωτής (αυτή τη φορά όχι μόνο ως καύσιμο, αλλά και ως τεχνολογία), ο δε λογαριασμός αναμένεται να είναι τσουχτερός.
Το μπαλόνι που θα σκάσει…
Οι πιο πάνω επινοήσεις δεν επαρκούν για να «πρασινίσουν» οι δεινόσαυροι. Δεν μπορούν να αγνοήσουν την οικολογική μετάβαση και τις ΑΠΕ. Επεξεργάζονται και μια «οικολογική» πρόταση: αφού οι ΑΠΕ δεν προγραμματίζονται (δεν έχουν σταθερή λειτουργία), θα τις υποβοηθήσουμε με σταθμούς φυσικού αερίου, που θα μπαίνουν σε λειτουργία όταν οι ΑΠΕ δεν ικανοποιούν τη ζήτηση, «παραβλέποντας» και υποβαθμίζοντας άλλες λύσεις, όπως οι μονάδες αποθήκευσης (μπαταρίες, αντλησιοταμίευση, παραγωγή πράσινου υδρογόνου –σαν ενεργειακού φορέα– βιοαέριου και syngas από πυρόλυση κλπ).
Το υδρογόνο ενδιαφέρει πολύ τους δεινόσαυρους. Αν δεν το ελέγξουν έγκαιρα, μπορεί να τους δημιουργήσει προβλήματα. Έχουν όμως και εδώ την εναλλακτική τους πρόταση: το μπλε υδρογόνο αντί το πράσινο, που στοιχίζει και λιγότερο και παράγεται από το φυσικό αέριο (steam reforming) που διαθέτουν, ενώ το πράσινο από ΑΠΕ.
Ο τελικός στρατηγικός σχεδιασμός των δεινοσαύρων προβλέπει ένα ενεργειακό σύστημα που θα αποτελείται μερικώς από ΑΠΕ, μερικώς από ορυκτά καύσιμα, των οποίων το CO2 θα αποθηκεύεται στη γη, και υδρογόνο σαν ενεργειακό φορέα, από κοινού με τον ηλεκτρισμό. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται ο «ισοδύναμος μηδενισμός» των εκπομπών για το 2050 και έτσι όλοι θα είναι ευχαριστημένοι: η κοινή γνώμη, αφού θα έχουν υιοθετηθεί οι ΑΠΕ, και οι μεγάλες πετρελαϊκές, γιατί η παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου θα συνεχίζει την ανοδική πορεία της.
Και πάλι, όμως, ξεφυτρώνει ένα νέο πρόβλημα: οι απώλειες μεθανίου κατά τις διαδικασίες εξόρυξης και μεταφοράς (χιλιάδες χιλιόμετρα αγωγών και εγκαταστάσεις υγροποίησης LNG στα λιμάνια για τη θαλάσσια μεταφορά μέσω ειδικών τάνκερ), είναι τεράστιες. Η International Energy Agency εκτιμά ότι το 2019 οι συνολικές ποσότητες που παρήχθησαν από τις εξορύξεις και τις μεταφορές σε όλο τον κόσμο, αντιστοιχούν στο σύνολο των εκπομπών CO2 στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιπλέον το μεθάνιο είναι 34 φορές πιο ισχυρό του CO2 στη δημιουργία του φαινόμενου του θερμοκηπίου, ενώ η δραστική μείωση των εκπομπών του θεωρείται προϋπόθεση για την επίτευξη του περιορισμού της υπερθέρμανσης του πλανήτη κατά 1,5ο C.
Υπομονή, βελτιώνοντας την απόδοση των Dac θα αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα. Εν τω μεταξύ ο φλοιός της γης θα φουσκώνει σαν ένα μπαλόνι και ο κίνδυνος διαρροών θα μεγαλώνει αδιάκοπα…
Ο Ιωσήφ Σινιγάλιας είναι μηχανολόγος μηχανικός.
