Η εξοπλιστική υστερία, που εκπέμπει τελευταία η ευρωπαϊκή ηγεσία και μαζί με αυτή αρκετές κυβερνήσεις, έχει μονοπωλήσει τον πολιτικό λόγο και δεν μπορεί να συγκαλύψει την απαράδεκτη αφωνία μπροστά στην εξελισσόμενη γενοκτονία του παλαιστινιακού λαού.
Σε αυτό το πολωμένο περιβάλλον δημιουργούνται ευνοϊκές συνθήκες για τη ριζική αναπροσαρμογή ή και ακύρωση σειράς περιβαλλοντικών και κοινωνικών προγραμμάτων, αναπροσδιορίζοντας στόχους και κατεύθυνση των διαθέσιμων οικονομικών πόρων. Τελευταίο στη σειρά είναι το «ReArmEu», με «καθησυχαστικές» λεκτικές παραλλαγές, και το τροποποιημένο πακέτο Clean Deal για μια «καθαρή» βιομηχανική πολιτική (Clean Industrial Deal), με στόχο την υλοποίηση της Πράσινης Συμφωνίας μέσω της στήριξης των επιχειρήσεων, ιδίως των ενεργοβόρων και των εξειδικευμένων στην «καθαρή τεχνολογία», με ad hoc κίνητρα και μείωση λογαριασμών της ενέργειας, προκειμένου να διασφαλιστεί μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα του ευρωπαϊκού οικονομικού και παραγωγικού συστήματος, όπως προβλέπεται στην έκθεση Ντράγκι. Πρόκειται για προγράμματα που περιλαμβάνουν δημόσιες δαπάνες και τεράστιες δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις: 800 δισ. ευρώ, για το κάθε ένα.
Πέρα από τις πολιτικο-κοινωνικές παραμέτρους, το σχέδιο ReArmEu προβλέπει σοβαρές ανακατευθύνσεις των κοινωνικών πόρων ιδιαίτερα των Ταμείων Συνοχής:
– Αναστολή ισχύος του Συμφώνου Σταθερότητας για τις αμυντικές δαπάνες. Αν αυτό μεταφραστεί σε μέση αύξηση 1,5%, θα δημιουργηθεί δημοσιονομικός χώρος 650 δισ. εκατομμυρίων ευρώ για την αγορά όπλων.
– Πρόγραμμα δανείων για αμυντικές δαπάνες που θα χρηματοδοτηθεί με κεφάλαια που θα αντληθούν από τις χρηματοπιστωτικές αγορές και εγγυημένα από την ΕΕ, ύψους 150 δισ. ευρώ.
– Άνοιγμα στη χρήση των Ταμείων Συνοχής για στρατιωτικές δαπάνες.
– Συμπερίληψη στο πλαίσιο των στρατηγικών τεχνολογιών για την Ευρώπη (STEP – Strategic Technologies for Europe Platform) του πλήρους φάσματος των τεχνολογιών που σχετίζονται με την άμυνα.
Όλα αυτά χωρίς σαφείς όρους και αυστηρές υποχρεώσεις για την πραγματοποίηση κοινών έργων, εκτός από το δανειακό μέρος. Και επιπλέον, χωρίς μια εκτίμηση επιπτώσεων των προτάσεων ή μια ακριβή ανάλυση, σχετικά με το πόσο «επανεξοπλισμός» χρειάζεται, για να δημιουργηθεί μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή άμυνα, αντί να αγοράζονται εσπευσμένα ή να παράγονται όπλα σε εθνικό επίπεδο, με αποτέλεσμα τη σπατάλη τεράστιων πόρων, έκρηξη ανταγωνισμού με άλλους ευρωπαίους κατασκευαστές, προσθέτοντας ανισότητες στο βιομηχανικό πλέγμα.
Επίτευξη κλιματικών στόχων Vs ανταγωνιστικότητα
Στην πραγματικότητα, οι δαπάνες για εξοπλισμούς στην ΕΕ έχουν σπάσει κάθε ιστορικό ρεκόρ το 2024 (730 δισ. δολάρια, έναντι 462 της Ρωσίας +58%).
Η επίμονη αναζήτηση πόρων για τα εξοπλιστικά προγράμματα από τη χρηματιστηριακή αγορά, με την εγγύηση Made in EU, δεν απαντάται ούτε με τις πολιτικές που στοχεύουν στη μείωση των ανισοτήτων μεταξύ περιφερειών, όπως τα ταμεία συνοχής, ούτε στην περίπτωση της Καθαρής Βιομηχανικής Συμφωνίας, για την οποία εκτιμάται ότι απαιτούνται 100 δισ. ευρώ.
Τα 100 δισ. ευρώ που ανακοινώθηκαν για την απανθρακοποίηση και εξηλεκτρισμό της βιομηχανικής παραγωγής (Green Industrial Deal) προέρχονται, ως επί το πλείστον, από ανεπαρκείς πηγές: το Ταμείο Καινοτομίας (περίπου 20 δισ. ευρώ), εθελοντικές συνεισφορές από τα κράτη μέλη (30 δισ. ευρώ), πρόσθετα έσοδα από τμήματα του ΣΕΔΕ[1] (33 δισ. ευρώ) και η αναθεώρηση του InvestEU (2,5 δισ. ευρώ).
Η Καθαρή Βιομηχανική Συμφωνία και το Σχέδιο Δράσης για Προσιτή Ενέργεια, μαζί με το πρόγραμμα Omnibus1[2] αναμένονται με ανυπομονησία από τη βιομηχανία, από εκείνους που θέλουν να διαλύσουν την Πράσινη Συμφωνία, με την ψευδαίσθηση ότι παραμένοντας στα ορυκτά καύσιμα μπορούν να γίνουν πιο ανταγωνιστικοί, αλλά και από εκείνους τους κλάδους της παραγωγής που έχουν ήδη επενδύσει στην πράσινη μετάβαση.
Η Καθαρή Βιομηχανική Συμφωνία παραμένει, ακόμη, συμβατή με το όραμα της Πράσινης Συμφωνίας, προσπαθώντας να συμβιβάσει την επίτευξη των κλιματικών στόχων με την ανταγωνιστικότητα (έκθεση Ντράγκι). Η Επιτροπή προτείνει την ανάληψη δράσης βάσει έξι παραγόντων που «διευκολύνουν» την ανταγωνιστικότητα, μεταξύ των οποίων: μείωση των τιμών της ενέργειας, αύξηση της ζήτησης για πράσινα προϊόντα που κατασκευάζονται στην Ευρώπη, κυκλική οικονομία, επανεξέταση των δημόσιων συμβάσεων, νέο πλαίσιο κρατικών ενισχύσεων, σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων. Θετική πτυχή συνιστά ότι η προτεραιότητα δίνεται, κυρίως, σε επενδύσεις με υφιστάμενες «καθαρές» τεχνολογίες, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (AΠΕ) και αντλίες θερμότητας υψηλής ενεργειακής απόδοσης (και όχι σε εκείνες που θα μπορούσαν να επιβραδύνουν την ενεργειακή πράσινη μετάβαση, είτε επειδή δεν θα είναι διαθέσιμες για μεγάλο χρονικό διάστημα π.χ. «καθαρή» πυρηνική ενέργεια(
, οι προβληματικές τεχνολογίες δέσμευσης και αποθήκευσης του διοξειδίου του άνθρακα CCUS, ή παραγωγή υδρογόνου Η2 χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, ακόμη και αν εξακολουθούν να αναφέρονται σαν τεχνολογίες συμπεριλήψιμες στο μέλλον.
Το πεδίο της αντιπαράθεσης
Πολλές κυβερνήσεις και πολιτικές παρατάξεις δεν ταυτίζονται με τις θέσεις της Επιτροπής. Το πεδίο της αντιπαράθεσης αφορά στο τι πρέπει να θεωρηθεί στρατηγικό για την πράσινη μετάβαση και ποιοι βιομηχανικοί κλάδοι θα πρέπει να στηριχτούν περισσότερο.
Επιπλέον, η πρόταση της Επιτροπής δεν θίγει το ζήτημα της αποσύνδεσης της τιμής του φυσικού αερίου από την τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας: θεωρεί ότι είναι ευθύνη των κρατών-μελών να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για τη διαμόρφωση των τιμών, ιδίως μέσω του φορολογικού μοχλού, και ανοίγει τον δρόμο για μεταρρύθμιση των κρατικών ενισχύσεων που θα μπορούσε να αποτελέσει περαιτέρω ώθηση στην εθνικοποίηση των βιομηχανικών πολιτικών, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο τις ανισορροπίες μεταξύ των κρατών που μπορούν να στηρίξουν τις επιχειρήσεις τους και εκείνων που δεν έχουν τον δημοσιονομικό χώρο για να το πράξουν.
Επιπλέον, η ρύπανση και η απώλεια βιοποικιλότητας απουσιάζουν παντελώς, και η κυκλικότητα παραμένει χωριστός τομέας, αποσυνδεδεμένος από την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές. Πάνω απ’ όλα, υπάρχει πλήρης έλλειψη ενός πλαισίου συμμετοχικής διακυβέρνησης για αυτό το «επιχειρηματικό σχέδιο μετασχηματισμού» που θα βοηθούσε στη διασφάλιση μιας κοινωνικά δίκαιης και ισότιμης μετάβασης.
Αλλά μακράν η πιο ανησυχητική πτυχή είναι ότι, μαζί με την Καθαρή Βιομηχανική Συμφωνία και την επαναλαμβανόμενη προσήλωση στους στόχους της κλιματικής ουδετερότητας, η Επιτροπή παρουσίασε την Omnibus1, δηλαδή πρόταση για την «απλούστευση» και, τελικά, την αποδυνάμωση ή και κατάργηση της οδηγίας για την υποχρεωτική περιβαλλοντική αναφορά των επιδοτούμενων επιχειρήσεων, καθώς και της λεγόμενης οδηγίας δέουσας επιμέλειας (due diligence), που έχει ήδη εγκριθεί και εν μέρει τεθεί σε ισχύ. Για αυτήν έχει ξεκινήσει μια ριψοκίνδυνη οπισθοδρόμηση: πιο μακροπρόθεσμες προθεσμίες εφαρμογής των κανονισμών και διεύρυνση των εξαιρέσεων, καθιστώντας αναποτελεσματικές τις διατάξεις. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η Επιτροπή επεξεργάζεται περεταίρω διεύρυνση των «διευκολύνσεων» προσαρμογής στους κανονισμούς, μέσω των προσεχών εκδόσεων Omnibus1 και 2, ο κίνδυνος αποδυνάμωσης και αλλων περιβαλλοντικών κανονισμών (π.χ. ενεργειακή απόδοση) είναι υπαρκτός.
Επιπτώσεις της πολεμικής μηχανής στο κλίμα
Σύμφωνα με την μελέτη «Less war, less warming»[3] του 2023, oι στρατοί και ο αμυντικός τομέας είναι από τους κύριους υπεύθυνους των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. O στρατιωτικός τομέας είναι υπεύθυνος για το 5,5% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, αναφέρει η έκθεση, (αντίστοιχα η πολιτική αεροπορία δεν ξεπερνά το 2%). Εκτιμάται ότι με τον πολλαπλασιασμό των πολεμικών μετώπων, σήμερα το ποσοστό εκπομπών υπερβαίνει το 7% του συνόλου.
Ο κλιματικός αντίκτυπος του πολεμικού τομέα δεν περιορίζεται στα θέατρα πολέμου, αντίθετα: τα δύο τρίτα των εκπομπών του τομέα προέρχονται από συνήθεις εκπαιδευτικές επιχειρήσεις. Το διοξείδιο του άνθρακα εκπέμπεται κυρίως από τη χρήση αεροπλάνων και πολεμικών πλοίων κατά τη διάρκεια ασκήσεων καθώς και από την παραγωγή εξοπλισμού, ο οποίος έχει σημαντικό οικολογικό αποτύπωμα.
Σημειώσεις:
1. Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών
2. Πρόταση της επιτροπής για την απλούστευση των κανονισμών της ΕΕ
