Με μια αλλόκοτη και πρωτοφανώς αντιφιλελεύθερη ρύθμιση, η κυβέρνηση εισήγαγε γενική απαγόρευση συναθροίσεων σε τμήμα της πλατείας Συντάγματος, στον χώρο μπροστά από το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη. Αιτιολογώντας τούτο το «λευκό μέτρο» με την επίκληση της εθνικής και ιστορικής σημασίας του μνημείου και την ανάγκη να διαφυλάσσεται η ακεραιότητα και η κατά προορισμό χρήση του, η κυβερνητική πλειοψηφία κλόνισε ένα από τα θεμέλια του πολιτεύματος μας.
Στη φιλελεύθερη δημοκρατία που σχεδιάζει το Σύνταγμα μας, το δικαίωμα της συνάθροισης, ιδίως της δημόσιας, αναγνωρίζεται και προστατεύεται ως δικαίωμα συλλογικής δράσης, αλλά και ως στοιχείο της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας: τα μέλη του κοινωνικού συνόλου έχουν το δικαίωμα να συνέρχονται ήσυχα και χωρίς όπλα (Συντ. 11 παρ. 1), προκειμένου να εκφράσουν τις ιδέες και τα αιτήματά τους, να διατυπώσουν επικρίσεις για τις ασκούμενες πολιτικές και προτάσεις για μια διαφορετική διαχείριση των δημόσιων πραγμάτων.
Με άλλα λόγια, η συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος αποτελεί ειδικότερη εγγύηση της προσωπικής αυτονομίας και ταυτόχρονα μέσο πραγμάτωσης της λαϊκής κυριαρχίας. Οι δημόσιες συναθροίσεις -πρέπει να- διενεργούνται ανεμπόδιστα για να μην συρρικνώνεται η δημοκρατία στην εκλογική της διάσταση, για να μην εξαντλείται στη δόση μιας ψήφου που οδηγεί στην ανάδειξη της κυβέρνησης, η οποία σε όλη την θητεία της θα ασκεί ανέλεγκτη και ανενόχλητη την εξουσία.
Για τον λόγο αυτό, ο καταστατικός χάρτης προβλέπει, ότι οι περιορισμοί στις δημόσιες συναθροίσεις πρέπει να ορίζονται κατά τόπο και χρόνο και να λαμβάνονται με αιτιολογημένη απόφαση της αστυνομικής αρχής(Συντ. 11 παρ 2 β.) και ότι μπορούν να επιβληθούν αποκλειστικά στις εξής περιπτώσεις: γενικά, εφόσον εξαιτίας τους επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια και, σε ορισμένη περιοχή, αν απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής. Με τις παραπάνω ρυθμίσεις, εξασφαλίζεται η δυνατότητα απόλαυσης του δικαιώματος και καθίσταται ουσιαστικός ο δικαστικός έλεγχος των πράξεων της αρμόδιας αστυνομικής αρχής, ώστε να αποτιμάται η αιτιολογία της πράξης της, να διαπιστώνεται δηλαδή αν όντως συνέτρεχαν οι συνταγματικά προβλεπόμενοι όροι για την απαγόρευση της συνάθροισης και να αποτρέπεται η αυθαιρεσία.[1]
Ισοδύναμη προστασία παρέχει η ΕΣΔΑ, το δικαστήριο της οποίας ανεξαίρετα δέχεται, ότι οποιαδήποτε προσωρινή πάντως απαγόρευση ή περιορισμός πρέπει να στηρίζονται στην προσεκτική στάθμιση των ελευθεριών και δικαιωμάτων που καλούνται σε εφαρμογή σε καθεμιά περίπτωση. Μάλιστα, το Δικαστήριο του Στρασβούργου σταθερά επαναλαμβάνει ότι «όταν οι διαδηλωτές δεν προβαίνουν σε πράξεις βίας, είναι σημαντικό οι δημόσιες αρχές να επιδεικνύουν ένα ορισμένο βαθμό ανοχής έναντι των ειρηνικών συγκεντρώσεων, ώστε να μην στερείται ουσιαστικού περιεχομένου η ελευθερία του συνέρχεσθαι που κατοχυρώνεται στο άρθρο 11 της Σύμβασης».[2]
Τι, λοιπόν, επικαλείται η κυβέρνηση για να επιβάλλει μια γενική και εκ των προτέρων απαγόρευση των συγκεντρώσεων σε συγκεκριμένο χώρο; Πώς παρακάμπτει τη θεμελιώδη αρχή, ότι στο πεδίο των δικαιωμάτων, η ελευθερία αποτελεί τον κανόνα και οι περιορισμοί της δεν είναι θεμιτοί παρά μόνο ως εξαιρέσεις, που μπορούν να εισαχθούν μόνον εφόσον το επιβάλλουν οι περιστάσεις και γίνεται σεβαστή η αρχή της αναλογικότητας; Πώς αποσπά μια αρμοδιότητα από ένα υπουργείο και τη μεταθέτει σε άλλο, που δεν διαθέτει ούτε τα μέσα ούτε και την νομιμοποίηση για να την ασκήσει;
Ο ιδεοληπτικός χαρακτήρας του σκοπού της περίφημης τροπολογίας (ήδη νόμου του κράτους) είναι εμφανής: το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη πρέπει να γίνει το σύμβολο της θυσίας για μια υπερούσια πατρίδα, που δεν (ανα)γνωρίζει τον πραγματικό λαό της, τα παθήματα και τα πάθη του. Μιας πατρίδας που μπορεί να πληγεί από τις διεκδικήσεις των πολιτών, την αντίδρασή τους στις ανωφελείς πολιτικές ή στην εξουθένωση του δημόσιου συμφέροντος.
Μόνο που η πατρίδα των Ελλήνων δεν είναι το γέννημα μεγάλων ιδεών. Είναι το οικοδόμημα που χτίστηκε με την Επανάσταση του 1821 και τους μετέπειτα αγώνες για την εγκατάσταση και την ανάπτυξη δημοκρατικών και φιλελεύθερων θεσμών στην χώρα. Επομένως, διόλου τυχαία δεν είναι η επιλογή της κυβέρνησης να επιβάλλει τη γενική απαγόρευση των συναθροίσεων στο παραπάνω τμήμα της πλατείας Συντάγματος: πρόκειται για τον χώρο, όπου την 3η Σεπτέμβρη 1843, η φρουρά και ο λαός των Αθηνών συγκεντρώθηκαν για να ανατρέψουν την απολυταρχία, για να διεκδικήσουν μια εξουσία νομικά οριοθετημένη και με λαϊκή καταγωγή, για να επιβάλλουν ένα συνταγματικό πολίτευμα.
Τούτη η δημοκρατική παρακαταθήκη ενοχλεί την μετανεοτερική ολιγαρχία. Και όπως στο όραμα του Μακρυγιάννη, η αυταρχική κυβέρνηση τρώει σαν όρνιο τα σπλάχνα της δημοκρατικής πατρίδας μας. Η συνταγματική ιστορία και πράξη μάς μαθαίνουν, ότι μία είναι η αλυσίδα που μπορεί να καθυποτάξει το αρπακτικό: το Σύνταγμα και ο αγώνας των πολιτών για τον σεβασμό του.
Σημειώσεις:
1. Έτσι ο ΑΠ ήδη από το 1979 με την ΑΠ 782/1979 Τμ. Δ`
2. ΕΔΔΑ, CASE OF BUKTA AND OTHERS v. HUNGARY (προσφ. Με αρ. 25691/04) οριστική 17/10/2007
