Η σχέση ελευθερίας και ασφάλειας αποτελεί ένα πολυσυζητημένο θέμα στο δίκαιο. Έτσι, είναι πια αυτονόητο ότι χωρίς δημόσια ασφάλεια, τα θεμελιώδη δικαιώματα και οι ελευθερίες αντιμετωπίζουν σοβαρούς κινδύνους, ιδιαίτερα την απειλή της εξουθένωσής τους από τους κοινωνικοοικονομικά ισχυρούς, αλλά και ότι η δημόσια τάξη είναι εκείνη η κατάσταση κοινωνικής ειρήνης όπου όλοι οι άνθρωποι μπορούν να απολαμβάνουν ακαταγώνιστα και ισότιμα τα δικαιώματά τους. Για τον λόγο αυτό, η «τάξη και ασφάλεια» δεν μπορούν να προσδιοριστούν εκτός τόπου και χρόνου. Αντίθετα, -πρέπει να- προσδιορίζονται ειδικά για καθένα πεδίο κοινωνικοπολιτικών σχέσεων, με αναγωγή στις πτυχές της προσωπικής και συλλογικής αυτονομίας που αναπτύσσονται στο εσωτερικό του. Τούτη η φιλελεύθερη και δημοκρατική πρόσληψη της ασφάλειας στήριξε την παλιά ευρωπαϊκή παράδοση για το πανεπιστημιακό άσυλο, σύμφωνα με την οποία αρμόδια για την εύτακτη λειτουργία των πανεπιστημίων είναι αποκλειστικά τα όργανα που ασκούν την διοίκησή του.
Εγγύηση και στήριγμα
Με άλλα λόγια, για να εκπληρώνει το πανεπιστήμιο την αποστολή του, για να επιτυγχάνεται η κριτική εξοικείωση των φοιτητών με τις μεθόδους και τα διδάγματα της επιστήμης τους, το κράτος δεν νομιμοποιείται να επιβάλλει την γενικώς κρατούσα άποψη περί «ασφάλειας» στους χώρους όπου πραγματοποιούνται η διδασκαλία και έρευνα. Αντίθετα, η αποτελεσματική λειτουργία του πανεπιστημίου προϋποθέτει η ακαδημαϊκή τάξη να εξυπηρετεί το θεμέλιο των πανεπιστημιακών λειτουργιών, δηλαδή την διαρκή αμφισβήτηση, που μόνον οι λειτουργοί του μπορούν να διαφυλάξουν. Χωρίς την θέληση των τελευταίων, η αστυνομική δύναμη δεν μπορεί να επέμβει, εκτός αν τελείται αξιόποινη πράξη που στρέφεται κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας1.
Το πανεπιστημιακό άσυλο, στοιχείο τόσο της ακαδημαϊκής ελευθερίας, όσο και της αρχής της πλήρους αυτοδιοίκησης των Α.Ε.Ι. αποτελεί σημαντική θεσμική εγγύηση2 και στήριγμα της ακαδημαϊκής πράξης. Υπό την σκέπη του, τα ελληνικά πανεπιστήμια αναπτύχθηκαν εντυπωσιακά και, παρά τα πενιχρά μέσα που τους διαθέτει το κράτος, αξιώθηκαν σημαντικές διακρίσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Κυρίως, όμως, εξασφάλισαν άρτια εκπαιδευμένο επιστημονικό προσωπικό, ικανό να ανταποκριθεί στις πραγματικές ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας και να στηρίξει τον εκδημοκρατισμό της.
Υπό επιτήρηση και καταστολή
Ωστόσο, η εκσυγχρονιστική και δημοκρατική επίδραση του πανεπιστημίου στον κοινωνικό σχηματισμό ενοχλεί. Ενοχλεί τους ιδεοληπτικά προσκολλημένους στα νεοφιλελεύθερα δόγματα, που επιδιώκουν την μετάλλαξη του νεανικού ανθρώπινου δυναμικού σε δια βίου «καταρτίσιμους» φορείς δεξιοτήτων και την μετεξέλιξη της ανώτατης εκπαίδευσης σε υπηρέτη της παραπαίουσας «αγοράς». Ενοχλεί τους νέο-ολιγαρχικούς που υπό τον μανδύα της «αριστείας» επιχειρούν να καλύψουν την δυσανεξία σε κάθε κριτική στάση. Ενοχλεί την κυβέρνηση, που έχοντας στηρίξει την εκλογική επιτυχία της στο δόγμα «Νόμος και Τάξη», αξιοποιεί το υποτακτικό σύστημα των ΜΜΕ για να καταδείξει τα πανεπιστήμια ως χώρο ανομίας και εγκληματικότητας.
Το πανεπιστήμιο, λοιπόν, πρέπει να αλλάξει και για να αλλάξει μπαίνει κάτω από αστυνομική επιτήρηση και καταστολή. Μετά την νομοθετική κατάργηση του ασύλου και ενώ η παραβατικότητα στους χώρους των ΑΕΙ δεν πλησίαζε καν τον μέσο όρο στην χώρα, ιδρύθηκαν οι ΟΠΠΙ, ειδικό σώμα της Ελληνικής Αστυνομίας, που θα αναλάβει να «κανονικοποιήσει» την ακαδημαϊκή τάξη. Χωρίς πρόσκληση ή έστω άδεια των πανεπιστημιακών αρχών, τα στελέχη της ΕΛΑΣ θα επιτηρούν τις ακαδημαϊκές δραστηριότητες και κάθε δράση που συνήθως γίνεται στους πανεπιστημιακούς χώρους, αναγορεύοντας την Ελλάδα στην πρώτη χώρα όπου το ακαδημαϊκό πρόταγμα de omnibus dubitandum est θα πραγματώνεται υπό αστυνομικό έλεγχο.
Μόνο τη δημιουργία βιβλιοθήκης δεν προστατεύουν
Οι αντιδράσεις είναι έντονες και εύλογες3. Για να αποκρουστούν οι σοβαρές αντιρρήσεις και να δικαιολογηθεί η καταστρατήγηση του Συντάγματος, επί πέντε μήνες, αστυνομικές δυνάμεις έχουν εγκατασταθεί στο ΑΠΘ και η παρουσία τους διαταράσσει την ακαδημαϊκή ζωή. Η αφορμή είναι γνωστή: Η Σχολή Θετικών Επιστημών, προκειμένου να αναδιατάξει τις βιβλιοθήκες της, προχώρησε στην ανάπλαση του ισογείου του κτιρίου, καταργώντας το «Στέκι του βιολογικού» που τα 34 τελευταία χρόνια στέγαζε ελευθεριακές ομάδες. Η αντίθεση των τελευταίων ήταν τραχιά και η ένταση επικράτησε. Οι πρυτανικές αρχές αντί να αναζητήσουν μια λύση με διάλογο και με την στήριξη της ακαδημαϊκής κοινότητας, προσέφυγαν στα ΜΑΤ και στους άνδρες της ασφάλειας, που μόνον την δημιουργία της βιβλιοθήκης δεν προστατεύουν. Αδύναμες (
να εντοπίσουν όσους με βίαιο τρόπο προσπαθούν να παρεμποδίσουν την δημιουργία της βιβλιοθήκης, ανάμεσα στους οποίους βρίσκονται και αρκετοί προβοκάτορες, οι αστυνομικές δυνάμεις «αποκρούουν» με χημικά και κρότου-λάμψης αυτούς που διαμαρτύρονται ειρηνικά για την κατάλυση του ασύλου ή απλώς έχουν την ευήθεια να συμμετέχουν στα μαθήματα. Η νέα εποχή των ελληνικών πανεπιστημίων ξεκινά στην Θεσσαλονίκη με τρόμο και με διχασμό, για να αποσυνδέσει την ακαδημαϊκή κοινότητα από τους αγώνες για κοινωνική δημοκρατία.
να εντοπίσουν όσους με βίαιο τρόπο προσπαθούν να παρεμποδίσουν την δημιουργία της βιβλιοθήκης, ανάμεσα στους οποίους βρίσκονται και αρκετοί προβοκάτορες, οι αστυνομικές δυνάμεις «αποκρούουν» με χημικά και κρότου-λάμψης αυτούς που διαμαρτύρονται ειρηνικά για την κατάλυση του ασύλου ή απλώς έχουν την ευήθεια να συμμετέχουν στα μαθήματα. Η νέα εποχή των ελληνικών πανεπιστημίων ξεκινά στην Θεσσαλονίκη με τρόμο και με διχασμό, για να αποσυνδέσει την ακαδημαϊκή κοινότητα από τους αγώνες για κοινωνική δημοκρατία.Σημειώσεις:
1. Α. Μάνεσης, «Η συνταγματική προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας», Ο Πολίτης, τεύχος 6, σ. 16 επ.
2. Δ. Τσάτσος, «Το πανεπιστημιακό άσυλο», σε: Η ελληνική πολιτεία 1974-1997, Καστανιώτης, 1998, σ. 460 επ.
3. Βλ. τον πλούσιο φάκελο «Αστυνόμευση των Α.Ε.Ι. και Σύνταγμα» στο https://www.constitutionalism.gr/
Η Ιφιγένεια Καμτσίδου είναι αν. καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου
