«Τουριστικό θαύμα», «ατμομηχανή της οικονομίας» και άλλα παρόμοια, «ξεχνώντας» τις συνθήκες γαλέρας των εργαζομένων και τις πολεοδομικές παραβάσεις των επενδυτών, ενώ μιλάμε για καταστάσεις προκαστρικής Κούβας που ήταν ένας γιγάντιος οίκος ανοχής, με καζίνα, υπερπολυτελείς ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις, διακίνηση ναρκωτικών και μαύρου χρήματος, μαφίες και άλλα γνωστά.
1947. Τότε εκδόθηκε το βιβλίο του Δημήτρη Μπάτση «Η βαρειά βιομηχανία στην Ελλάδα» που έθετε ως προϋπόθεση οικονομικής και πολιτικής ανεξαρτησίας τη στήριξη όλης της οικονομίας μας στη βαριά βιομηχανία.
Για να μην κάνουμε οικονομικές αναλύσεις, απλά θυμίζουμε ότι το «κόστος» κάθε προϊόντος είναι ανάλογο με την επενδυμένη σ’ αυτό «εργασία», το οποίο σημαίνει ότι αν εισάγουμε σύνθετα καταναλωτικά αλλά και βασικά προϊόντα χωρίς να τα παράγουμε ως κράτος (μέταλλα, μηχανές, βιομηχανικά και χημικά προϊόντα κ.λπ.) έχουμε μόνιμο «εμπορικό έλλειμα» απέναντι στους «προμηθευτές» μας, καταφεύγουμε αναγκαστικά στον δανεισμό και φυσικά στην εξάρτηση (οικονομική και πολιτική).
Το 1951 στη δεύτερη κυβέρνηση Πλαστήρα (1η Νοεμβρίου 1951 έως 11 Οκτωβρίου 1952) καλείται από τον Πλαστήρα ο Βαρβαρέσος «από συμφώνου μετά του τότε Προέδρου και νυν αντιπροέδρου της Κυβερνήσεως κ. Σ. Βενιζέλου» όπως έλθει στην Ελλάδα για να βοηθήσει «ως οικονομικός Σύμβουλος της Κυβερνήσεως» Εκθεσις, σελ. 5). Είναι σαφής ο ρόλος του δεξιού και αμερικανοκίνητου Σοφοκλή Βενιζέλου ως «τοποτηρητή» σε έναν αγνό και έντιμο, αλλά αφελή πολιτικά στρατηγό Πλαστήρα. Στις 5 Ιανουαρίου του 1952 παραδίδεται από τον Βαρβαρέσο στην κυβέρνηση η «Εκθεσις επί του οικονομικού προβλήματος της Ελλάδος», η οποία ουσιαστικά αποτελεί την επιβαλλόμενη από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα αναπτυξιακή πολιτική για την Ελλάδα.
Ο Κυριάκος Βαρβαρέσος ήταν καθηγητής, ακαδημαϊκός και κυρίως στέλεχος του ΔΝΤ και της Π.Τ. Ηδη το 1943 είχε διοριστεί εκπρόσωπος της Ελλάδας (των κυβερνήσεων Καΐρου) στην τότε ιδρυθείσα UNRRA, ενώ μετείχε στις τότε ιδρυθείσες στο Bretton Woods (Ιούλιος 1944) διεθνείς οργανώσεις ΔΝΤ και Π.Τ. και οι ενέργειές του στόχευαν στην απαγκίστρωση της ελληνικής οικονομίας από τη βρετανική επιρροή και στην πρόσδεσή της στην επιρροή των ΗΠΑ [Κ. Κωστής, Εισαγωγή στην επανέκδοση της Εκθεσης (2002), σελ. 42]. Μετά το 1945 διορίστηκε οικονομικός σύμβουλος στην Παγκόσμια Τράπεζα. Στην προηγηθείσα «Διεθνή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης» (IBRD, ίδρυση 1944) ο Βαρβαρέσος κατείχε τη θέση του εκτελεστικού διευθυντή (executive director) υπεύθυνου για τις Αίγυπτο, Ελλάδα, Ιράν, Ιράκ και Αιθιοπία (Βικιπαίδεια, επίσκ. 12.7.2023).
Στις 30 Μαρτίου του 1952 ο Δημήτρης Μπάτσης εκτελείται μαζί με τον Μπελογιάννη, τον Αργυριάδη και τον Καλούμενο. Ο Μπελογιάννης ήταν από τα πιο σημαντικά και ανερχόμενα στελέχη του ΚΚΕ και προφανώς οι ιθύνοντες της αμερικανικής πρεσβείας ήθελαν να τον βγάλουν από τη μέση. Ο Μπάτσης κατηγορήθηκε επίσημα ότι… μετέφερε χρήματα για το ΚΚΕ! Φυσικά δεν ήταν αυτός ο λόγος, αλλά το κύρος του και οι θέσεις που ανέπτυσσε τόσο με το βιβλίο του όσο και μέσω της Οργάνωσης «ΕΠ-ΑΝ» (Επιστήμη-Ανασυγκρότηση) και του περιοδικού «Ανταίος» που εξέδιδε στην κατεύθυνση της βιομηχανικής ανάπτυξης και της ανεξάρτητης οικονομίας από ξένες δεσμεύσεις, συσπειρώνοντας δεκάδες κομμουνιστές ή απλά εαμογενείς επιστήμονες, οι περισσότεροι πανεπιστημιακοί καθηγητές (Νίκος Κιτσίκης, Αγγελος Αγγελόπουλος, Δημ. Καλιτσουνάκης, Χ. Θεοδωρίδης, Ιωάν. Δεσποτόπουλος, Κων/νος Δεσποτόπουλος, Δ. Καββαδάς, Σεραφείμ Μάξιμος, Ηλίας Ηλιού, Πέτρος Κόκκαλης, Γ. Κορδάτος κ.ά.). Για να έχουν σίγουρη την εκτέλεσή του στη συνέχεια μετέτρεψαν το κατηγορητήριο συνδέοντάς τον με τους «ασυρμάτους του ΚΚΕ», με τους οποίους βέβαια δεν είχε καμία σχέση.
Ο Μπάτσης εκτελέστηκε, παρ’ όλο που ήταν γιος ναυάρχου με στενές σχέσεις με τα Ανάκτορα –είναι γνωστή η φράση του τότε αρμόδιου υπουργού Κ. Ρέντη, που προσπάθησε να σώσει τον Μπάτση, ότι « …μου τον κλέψανε …και εγώ από το ραδιόφωνο το έμαθα…» (Λίλιαν Καλαμάρο, «Βαρύτατο τίμημα», Αθήνα 1981, σελ.172 και 173), γνωστό βέβαια ποιοι «τον έκλεψαν», υπεράνω των ελληνικών κυβερνήσεων, και είναι γνωστό το πώς έγινε η εκτέλεση (ξημερώματα Κυριακής που ποτέ, ούτε από τους ναζί, δεν γίνονταν εκτελέσεις, δύο μέρες πριν ο ναύαρχος Μπάτσης δει τον βασιλιά Παύλο).
Ας δούμε λίγο πιο αναλυτικά την Εκθεση, για να γνωρίζουμε ποιες κατευθύνσεις έδωσαν η Π.Τ. και το ΔΝΤ για την Ελλάδα (εντελώς αντίθετες με τις θέσεις του Μπάτση και του ΚΚΕ) και οι οποίες εφαρμόστηκαν και εφαρμόζονται και σήμερα από κάθε ελληνική κυβέρνηση.
Στις 260 σελίδες του πρωτότυπου τεύχους της Εκθεσης η βασική δομή είναι σε δύο ενότητες: η μία αφορά την «αξιολόγηση» της Ελλάδας ως προς τις πρώτες ύλες και το τεχνικό επίπεδο που διαθέτει. Η άλλη (που φυσικά στηρίζεται στην πρώτη) είναι η «κατ’ ανάγκην» (!), κατά τον Βαρβαρέσο, πρόταση της οικονομικής ανάπτυξης.
Ηδη η δεύτερη φράση στην Εισαγωγή (7ος στίχος!) είναι ότι «η Ελλάς είναι και θα παραμείνει χώρα με περιωρισμένας οικονομικάς δυνατότητας, δηλαδή χώρα πτωχή» και επεξηγεί ότι αυτό οφείλεται στο άγονο του εδάφους και στην έλλειψη πρώτων υλών και ειδίκευσης στη βιομηχανία (σελ.9).
Ισχυρίζεται ότι η αύξηση των μισθών δεν συμφέρει την εργατική τάξη επειδή θα ακολουθήσει άνοδος των τιμών (!), την αύξηση των μισθών την υποστηρίζουν οι κομμουνιστές οι οποίοι επιδιώκουν την εξαθλίωση των μαζών (!!!) (σελ. 89-90).
Ουσιαστικά είναι «απάντηση» στο έργο του Μπάτση για τη βαριά βιομηχανία, λέγοντας ότι δεν είναι δυνατή η βιομηχανική ανάπτυξη σε πτωχές και καθυστερημένες χώρες. Αν αυτό συνέβη στην ΕΣΣΔ και τις Λαϊκές Δημοκρατίες, έγινε «σε καθεστώς τρομοκρατίας και λιμού» (σελ. 214). Προς το τέλος ομολογεί ότι και η Διεθνής Τράπεζα για τις πτωχές χώρες είναι αντίθετη στη βιομηχανική ανάπτυξη και στα μεγάλα τεχνικά έργα (σελ. 225).
Σύμφωνα με τις αναλύσεις του τελικά ο Βαρβαρέσος προτείνει για την Ελλάδα ως βασικούς τομείς της οικονομίας τη γεωργία, την οικοδομή, το εμπόριο και την ναυτιλία (σελ. 241 κ.εφ.), με απλά λόγια τομείς που δεν παράγουν υλικά αγαθά και δεν είναι ανταγωνιστικοί με τις ξένες βιομηχανικές χώρες, που τελικά εντείνουν την εξάρτηση όπως είδαμε στην αρχή. Ειδικά για την οικοδομή επισημαίνει ότι χρησιμοποιεί ντόπιες ύλες, απασχολεί πλήθος επιχειρήσεων και εργαζομένων, παρέχει στέγη σε ευρείες μάζες και επισημαίνει ότι «από κοινωνικής απόψεως θα απετέλει δείγμα κρατικής προνοίας και θα επέφερε καίριον κτύπημα κατά των εν τη χώρα κομμουνιστικών επιδιώξεων» (σελ. 242).
Είναι γνωστά δύο γεγονότα: 1. η πολεμική τού επικεφαλής της αμερικανικής αποστολής, Paul Porter, σε κάθε προσπάθεια εκβιομηχάνισης (ακόμη και η υψικάμινος που εκδικάστηκε στην Ελλάδα από τις γερμανικές επανορθώσεις, με βέτο του Porter παρέμεινε στο Αμβούργο και πουλήθηκε για παλιοσίδερα). 2. Η ανάπτυξη της οικοδομής: όχι μόνο δεν βελτίωσε την κατάσταση της εργατικής τάξης, αλλά, αντίθετα, επωφελήθηκαν οι κάθε είδους μικροεπιχειρηματίες κατασκευαστές και οικοπεδούχοι και μικροαστοί αγοραστές διαμερισμάτων, ενώ καταστράφηκε η Αθήνα από την αύξηση των συντελεστών εκμετάλλευσης και γέμισε πανάθλιες πολυκατοικίες (ΓΟΚ του 1955) και φυσικά η προσφυγιά και η εργατική τάξη παρέμειναν στις παράγκες των 52 «συνοικισμών» και των αυθαιρέτων του δυτικού λεκανοπεδίου.
Βέβαια όταν οι συνθήκες (1960) ήταν διαφορετικές για το μεγάλο κεφάλαιο (αναζήτηση φτηνής εργατικής δύναμης και πρώτων υλών, ουσιαστικά ανύπαρκτη εργατική νομοθεσία, διάθεση στο κεφάλαιο πολύ χαμηλού κόστους ενέργεια, ασυδοσία στην περιβαλλοντική καταστροφή κ.ά.), τότε βρέθηκαν και οι πρώτες ύλες και το εργατικό δυναμικό και η τεχνογνωσία: κατασκευάστηκαν πλήθος μεγάλων απαραίτητων έργων (υδροηλεκτρικά, θερμοηλεκτρικά, οδοποιίας, υψικάμινοι…). Τυπικό παράδειγμα το εργοστάσιο αλουμινίου στο Δίστομο: βωξίτης σε χαμηλή τιμή, ηλεκτρενέργεια σε τιμή κάτω του κόστους για την Πεσινέ, καταστροφή περιβάλλοντος της περιοχής και αυτό έγινε όπου υπήρξε σημαντική ανάπτυξη βιομηχανικών μονάδων μέχρι να βρεθούν άλλες χώρες με ακόμη φτηνότερο εργατικό δυναμικό στις οποίες μεταφέρθηκαν οι εν Ελλάδι (Ανατολική Αφρική, Νοτιοανατολική Ασία, Ινδίες), αυτό που ονομάστηκε «αποβιομηχάνιση του 1980».
Και φτάνουμε στο τωρινό πρόβλημα, στην υπέρμετρη τουριστική ανάπτυξη και στον τουρισμό ως «Ατμομηχανή της Οικονομίας μας» (πριν ήταν η οικοδομή). Και εδώ δεν είναι η χώρα «ανταγωνιστική» στις αναπτυγμένες χώρες, δεν παράγουμε τίποτα, απλώς παρέχουμε υπηρεσίες, τόπους αναψυχής και φυσικά και κερδοφορίας, και όλα αυτά μέσα σε καθεστώς ασυδοσίας, πολεοδομικών παραβάσεων με παράλληλες φοροαπαλλαγές και με ανύπαρκτη ή ούτως ή άλλως μη εφαρμοζόμενη εργατική νομοθεσία και άλλα γνωστά και μη εξαιρετέα…
Βέβαια αν το δούμε σε σχέση «εμπορικού ισοζυγίου», πάλι χαμένοι είμαστε: τα κεφάλαια συνήθως είναι ξένα, τα κέρδη, όπου και αν ανήκουν, εξάγονται νόμιμα ή παράνομα, τελικά στη χώρα μένει η καταστροφή του περιβάλλοντος, η άγρια εκμετάλλευση των εργαζομένων στην «ατμομηχανή» (ή γαλέρα;), ενώ και τα περισσότερα είδη εισάγονται (πολυτελή οικοδομικά υλικά, εξοπλισμός τουριστικών μονάδων, είδη διατροφής και εστίασης, βλ. σχετικά π.χ. Νίκος Ηλιάδης «Τουρισμός – Πώς και γιατί τα έσοδα από τον τουρισμό φεύγουν έξω» διαδίκτυο, ecopress 14.7.2023, αλλά και πλήθος σχετικών άρθρων). Είναι γνωστό ότι τα κρουαζιερόπλοια αποβιβάζουν 5-10.000 τουρίστες κάθε μέρα (Ιτέα, Σαντορίνη, Μύκονος, Ρόδος) οι οποίοι δεν αγοράζουν στη στεριά σχεδόν τίποτα, ακόμη και τις καρτ ποστάλ τις έχουν μέσα στο κρουαζιερόπλοιο. Και φυσικά μην ξεχνάμε τον ρόλο των tour operators, που ουσιαστικά ρυθμίζουν την τουριστική πολιτική μας.
Αυτή ήταν και είναι η πολιτική της εξάρτησης και του διεθνούς μεγάλου κεφαλαίου για τη χώρα μας, όπως εκφράζεται είτε από την «Εκθεση Βαρβαρέσου» είτε από τα «μνημόνια» και πλασάρεται με υπερηφάνεια από την εκάστοτε κυβέρνηση ως «το Θαύμα της Οικοδομής» ή της «Πρωτιάς της Ελληνόκτητης Ναυτιλίας» μας (αλλά με ξένη σημαία και… αφορολόγητης!) ή του τουρισμού ως «Ατμομηχανής της Οικονομίας μας».
Γεώργιος Σαρηγιάννης
