Στον 18ο αιώνα, ο Ζαν-Ζακ Ρουσό εξηγεί το πώς η επινόηση της ατομικής ιδιοκτησίας και η υπέρμετρη συσσώρευσή της αποτελούν την αιτία της ανισότητας και της διχόνοιας μεταξύ των ανθρώπων. Χρειάζεται πάντως να περιμένουμε τη Βιομηχανική Επανάσταση προκειμένου να αναπτυχθούν αληθινές έρευνες για τους μισθούς των εργατών και για τις συνθήκες ζωής τους, καθώς και νέες πηγές έρευνας για τα εισοδήματα, τα κέρδη και τις ιδιοκτησίες.
Οι κοινωνικοί επιστήμονες προσπαθούν να μελετήσουν σε μεγάλη κλίμακα δεδομένα σχετικά με τους μισθούς, τις γαιοπροσόδους και τα κέρδη, τις κληρονομιές και τους αγρούς. Ο Ernest Lambrousse δημοσιεύει το 1933 το έργο του «Esquisse du mouvement des prix e des revenus en France au XVIII siècle», μια μνημειώδη μελέτη με την οποία φωτίζει την ανισότητα, στη διάρκεια των δεκαετιών που προηγούνται της Γαλλικής Επανάστασης, ανάμεσα στα γεωργικά εισοδήματα τα σχετιζόμενα με την τιμή του σιταριού και στη γαιοπρόσοδο. Ολα αυτά σε ένα πλαίσιο ισχυρής δημογραφικής πίεσης. Θα ήταν άτοπο να εντοπίσουμε σε αυτή την ανισότητα τη μοναδική αιτία της επανάστασης, αλλά μοιάζει προφανές ότι η βαθμιαία απόκλιση δεν μπορούσε παρά να αυξήσει την αντιδημοτικότητα της αριστοκρατίας και του ισχύοντος πολιτικού καθεστώτος. […] Ποια είναι τα συμπεράσματα στα οποία μας οδηγεί αυτή η νέα οικονομική και κοινωνική ιστορία; Το πιο προφανές: η ανισότητα είναι πριν απ’ όλα μια κοινωνική, ιστορική και πολιτική κατασκευή.
Στην ιστορία, όλες οι δημιουργίες πλούτου είναι ο καρπός μιας συλλογικής διαδικασίας. Από τη γέννηση της ανθρωπότητας κι έπειτα, εξαρτώνται από τον διεθνή καταμερισμό εργασίας, από τη χρήση των φυσικών πόρων του πλανήτη και από τη συσσώρευση γνώσεων. Οι ανθρώπινες κοινωνίες επινοούν συνεχώς κανόνες και θεσμούς για να συγκροτηθούν και για να αναδιανείμουν τον πλούτο και τις εξουσίες, αλλά πρόκειται πάντα για πολιτικές και αναστρέψιμες επιλογές. Το δεύτερο δίδαγμα είναι ότι, από τα τέλη του 18ου αιώνα, υπάρχει ένα μακρόπνοο κίνημα προσανατολισμένο προς την ισότητα.
Γενικά, οι θεμελιώδεις μετασχηματισμοί των βασιζόμενων στην ανισότητα καθεστώτων, που καταγράφονται στην ιστορία, προϋποθέτουν κοινωνικές συγκρούσεις και μεγάλες πολιτικές κρίσεις. Οι αγροτικές εξεγέρσεις των ετών 1788-1789 και τα γεγονότα της Γαλλικής Επανάστασης είναι εκείνα που οδήγησαν στην εξάλειψη των προνομίων της αριστοκρατίας. Οπως είναι η εξέγερση των σκλάβων στον Αγιο Δομίνικο το 1791 εκείνη που προκάλεσε την απαρχή του τέλους του ατλαντικού δουλοκτητικού συστήματος, και όχι οι χαμηλόφωνες λογομαχίες στα παρισινά σαλόνια. Στη διάρκεια του 20ού αιώνα, οι κοινωνικές και συνδικαλιστικές κινητοποιήσεις παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη νέων συσχετισμών δύναμης μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας και στη μείωση των ανισοτήτων.
Στις δεκαετίες 1950 και 1960, οι πόλεμοι ανεξαρτησίας συμβάλλουν καθοριστικά στην ήττα της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας. Χρειάστηκαν δεκαετίες εξεγέρσεων και κινητοποιήσεων για να καταργηθεί, το 1994, το νοτιοαφρικανικό απαρτχάιντ κ.ο.κ. Εκτός από τις επαναστάσεις, τους πολέμους και τις εξεγέρσεις, κομβικό ρόλο παίζουν συχνά και οι οικονομικές κρίσεις, στις οποίες αποκρυσταλλώνονται οι κοινωνικές συγκρούσεις και επαναπροσδιορίζονται οι συσχετισμοί δυνάμεων.
Στις αρχές της δεκαετίας 2020, τα κινήματα Black Lives Matter, MeToo και Fridays For Future εντυπωσιάζουν με την ικανότητά τους για κινητοποίηση, πέρα από σύνορα και γενεές, σχετικά με ανισότητες εθνικές, φύλου, κλίματος. Αν πάρουμε υπόψη μας τις ιδιαίτερες κοινωνικές και περιβαλλοντικές αντιφάσεις του τωρινού οικονομικού συστήματος, είναι πιθανό οι εξεγέρσεις, οι συγκρούσεις και οι κρίσεις να συνεχίσουν να παίζουν και στο μέλλον κεντρικό ρόλο, σε περιστάσεις που είναι αδύνατο να προβλέψουμε με ακρίβεια.
Το κείμενο είναι ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Γάλλου οικονομολόγου Τομά Πικετί «Un Brève Histoire de l’ Égalité» (Seuil 2021).
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
