Ο Ugo Vallauri, συνιδρυτής του Restart Project[1], συνομιλεί με τη Δώρα Κοτσακά συντονίστρια του Παρατηρητηρίου των Κοινών του ΕΝΑ, σχετικά με το τι μπορούμε να περιμένουμε από την εφαρμογή του «δικαιώματος στην επισκευή», το οποίο συνιστά πλέον ψηφισμένη Οδηγία της ΕΕ, και για ποιους λόγους αυτό είναι σημαντικό.
Η θεμελίωση του δικαιώματος στην επισκευή συνδέεται με ευκολότερη και φτηνότερη πρόσβαση στην επιδιόρθωση των συσκευών, κάτι που προϋποθέτει ότι οι κατασκευαστές δεν θα καθιστούν μη προσβάσιμη τη σχετική πληροφορία, καθώς και ότι τα απαιτούμενα εργαλεία και ανταλλακτικά θα είναι ευρέως διαθέσιμα. Συνδέεται με την επέκταση του εσωτερικού κύκλου της κυκλικής οικονομίας με στόχο τη διατήρηση των προϊόντων σε χρήση για μεγαλύτερο διάστημα και τη μείωση της ζήτησης για νέα. Το Restart Project λειτούργησε ως οργανωτική ραχοκοκαλιά του νομοθετικού κινήματος Right to Repair. Θέτει ως στόχο την ανάδυση μία νέας οικονομίας της επισκευής που θα ευνοεί τους ανθρώπους και τον πλανήτη και τεκμηριώνει τη θέση ότι μία πραγματική και δίκαιη πράσινη μετάβαση περιλαμβάνει τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στην επισκευή και μειώνει το κόστος για τους καταναλωτές.
Το Restart Project υποστηρίζει την επισκευή και επαναχρησιμοποίηση των προϊόντων τεχνολογίας εδώ και μία δεκαετία τόσο μέσα από fora, repair cafes, εκδηλώσεις σε φυσικούς χώρους όσο και ως κόμβος ψηφιακής δικτύωσης. Στο πλαίσιο αυτό δημιούργησε εξειδικευμένα προγράμματα για την ψηφιακή συμπερίληψη και απευθύνθηκε σε υποεκπροσωπούμενες ομάδες. Αυτή η διαρκώς διευρυνόμενη παγκόσμια κοινότητα πέτυχε όχι μόνο να δώσει νέα πνοή σε προηγούμενες τεχνολογίες, αλλά και να διεξάγει έρευνα στο πεδίο η οποία απέδωσε δεδομένα σχετικά με τον αντίκτυπο που η επαναχρησιμοποίηση και η επισκευή μπορούν να έχουν στο περιβάλλον. Η ύπαρξη διαθέσιμων δεδομένων έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αλλαγή των πολιτικών σχετικά με τη ρύθμιση που αφορά τις συσκευές τεχνολογίας.
Τα παραπάνω αποκτούν και γεωπολιτικό ενδιαφέρον υπό το πρίσμα της ανάγκης αύξησης της αυτονομίας της ΕΕ σε κρίσιμες πρώτες ύλες. Τα υλικά που είναι απαραίτητα είναι περιορισμένα και επιπλέον σε πολύ μικρό βαθμό διαθέσιμα στην ΕΕ. Η νέα ευρωπαϊκή Οδηγία «Directive on common rules promoting the repair of goods»[2] εκτιμά ότι η επαναχρησιμοποίηση και η επισκευή θα συμβάλλουν σε αυτό τον στόχο, ενώ ταυτόχρονα αναγνωρίζει τις υπηρεσίες επισκευής ως δικαίωμα των ευρωπαίων πολιτών[3].
Πότε και με ποια οργανωτική μορφή ξεκίνησε το ‘Restart Project’; Σε ποια ανάγκη θελήσατε να ανταποκριθείτε με αυτή την πρωτοβουλία;
Η πρωτοβουλία ‘Restart Project’ ξεκίνησε το 2012 στο Ηνωμένο Βασίλειο ως Μη Κερδοσκοπική Οργάνωση και η πρώτη μας ανοιχτή εκδήλωση έγινε το 2013. Το 2019 ξεκινήσαμε την ευρωπαϊκή καμπάνια ‘Right to Repair’ η οποία λειτούργησε ως βασικός βραχίονας προώθησης του συνόλου των δράσεων μας, από τις δραστηριότητες των κοινοτήτων, έως την προσπάθεια επιρροής σε ευρωπαϊκό επίπεδο της νομοθετικής διαδικασίας. Η πλειοψηφία των εργαζομένων μας βρίσκεται στο Ηνωμένο Βασίλειο, ωστόσο προσωπικό υπάρχει και στο Βέλγιο και την Ιταλία.
Από την πρώτη στιγμή μας ενδιέφερε να καταδείξουμε ότι μέχρι τώρα η δυνατότητα επισκευής δεν υφίσταται, με αποτέλεσμα τα προϊόντα να καταλήγουν στα απορρίμματα χωρίς να είναι απαραίτητο. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της απουσίας επιλογών επισκευής, αλλά και της τάσης στον σχεδιασμό των προϊόντων να καθίστανται περισσότερο περίπλοκα και να είναι δυσκολότερο να επισκευαστούν. Επιπλέον, προκύπτει και ως πολιτισμικό αποτέλεσμα, καθώς οι άνθρωποι χάνουν όλο και περισσότερο τη γνώση σχετικά με την επισκευή των προϊόντων. Αντίθετα, βομβαρδίζονται από διαφημίσεις και πλατφόρμες που προσπαθούν να τους πουλήσουν όσο μπορούν περισσότερα. Με αυτόν τον τρόπο καταλήγουμε να αντικαθιστούμε προϊόντα τα οποία θα μπορούσαν εύκολα να διορθωθούν.
Πρόκειται για μία οικονομία με διαρκώς αυξανόμενες επιδιώξεις μεγέθυνσης σε συνδυασμό με μία κουλτούρα διαρκούς κατανάλωσης και πρακτικές που οδηγούν σε περισσότερα απορρίμματα. Σε πρόσφατη μελέτη μας, καταγράψαμε τα προϊόντα που κατέληξαν σε κέντρα ανακύκλωσης στο δυτικό Λονδίνο. Επρόκειτο για συσκευές που σε ποσοστό 35% ακόμα λειτουργούσαν, ενώ το 10% χρειαζόταν ελάχιστη επιδιόρθωση. Αυτό αποδεικνύει ότι εξαιτίας της αποτυχίας της αγοράς να καλύψει αυτή την ανάγκη οι άνθρωποι καταλήγουν να πετούν τα προϊόντα.
Εμείς συγκροτήσαμε ένα δίκτυο αυτοοργανωμένων πρωτοβουλιών. Πρόκειται για ομάδες που επιλέγουν οι ίδιες τις δράσεις τους, δεν εξαρτώνται από το ‘Right to Repair’ και δεν αποτελούν κάποιου είδους franchise. Αυτό που μοιράζονται ως κοινή πρακτική είναι η διοργάνωση τακτικών συναντήσεων με συχνότητα μία φορά το μήνα ή τα σαββατοκύριακα, στο πλαίσιο των οποίων οι άνθρωποι επισκευάζουν συσκευές συνεργατικά, από κοινού και δωρεάν. Σε αρκετές περιπτώσεις το ‘Right to Repair’ ξεκίνησε τέτοιου τύπου ομάδες στο Λονδίνο και διοργάνωσε δραστηριότητες συλλογικής επισκευής για μεγάλα χρονικά διαστήματα των οποίων τα αποτελέσματα καταγράφαμε στοχεύοντας στην ανάδειξη του ζητήματος στην ατζέντα. Σύντομα δημιουργήθηκε πλήθος ομάδων στις οποίες παρείχαμε μία ψηφιακή πλατφόρμα που μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν προκειμένου να εισάγουν δεδομένα και να λάβουν άμεσα εκτίμηση σχετικά με την περιβαλλοντική αποτίμηση της δουλειάς τους. Για παράδειγμα, «aν επιδιορθώσεις είκοσι προϊόντα ένα απόγευμα σε μία διοργάνωση, πόσα κιλά απορριμμάτων και εκπομπής άνθρακα καταφέρνεις να περιορίσεις;». Από την πλευρά μας, συλλέγαμε αυτά τα δεδομένα για όλα τα είδη συσκευών και σταδιακά οργανώσαμε ένα μεθοδολογικό πρότυπο το οποίο χρησιμοποιήθηκε και από άλλες πλατφόρμες. Κάθε έξι μήνες δημοσιεύουμε τα ευρήματα, ανοικτά υπό άδειες creative commons και χρησιμοποιούμε την παραγόμενη γνώση προκειμένου να συμβάλλουμε στη διαδικασία διαμόρφωσης σχετικών πολιτικών.
Τι σημαίνει στην πράξη ότι το «δικαίωμα στην επισκευή» έγινε ευρωπαϊκή νομοθεσία; Ποιες αλλαγές θα δουν οι καταναλωτές σε hardware και software;
Η νομοθεσία είναι τελική και δημοσιευμένη και είναι σημαντικό ότι περιλαμβάνει smartphones και tablets, με συγκεκριμένη αναφορά στον οικοσχεδιασμό αυτών των προϊόντων. Από τον Ιούνιο του 2025 όλα τα νέα μοντέλα που βγαίνουν στην αγορά θα πρέπει να υποστηρίζονται από προσβάσιμα ανταλλακτικά με διαθέσιμες τις απαραίτητες πληροφορίες επισκευής από τον κατασκευαστή. Η οδηγία θα έχει εφαρμογή ως προς το hardware όσο το προϊόν κυκλοφορεί και για 7 χρόνια από την απόσυρσή του από την αγορά. Ως προς το software, θα πρέπει να υπάρχουν διαθέσιμα updates τουλάχιστον για 5 χρόνια.
Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το ζήτημα της αντικατάστασης των μπαταριών από τους χρήστες, όπως και η δυνατότητα διατήρησης της αρχικής τους φόρτισης για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Όλες οι μπαταρίες μετά από 800 φορτίσεις θα πρέπει να διατηρούν τουλάχιστον το 80% της αρχικής τους ικανότητας φόρτισης. Η τεχνολογία υπάρχει. Ωστόσο, είναι θέμα ρύθμισης η αντικατάσταση τους να είναι προσβάσιμη από τους καταναλωτές κάτι που προβλέπεται σε ένα νέο Κανονισμό της ΕΕ που είναι αξιοπρόσεκτος. Από το 2027 για όλα τα προϊόντα που χρησιμοποιούνται από τους καταναλωτές και χρειάζονται κάποια στιγμή αντικατάσταση μπαταρίας, αυτή η αντικατάσταση θα πρέπει να μπορεί να γίνει απευθείας από τους χρήστες. Θα είναι νόμιμο οι μπαταρίες να πωλούνται χωριστά, όπως συμβαίνει για τις ηλεκτρικές οδοντόβουρτσες, τις ξυριστικές μηχανές και άλλα προϊόντα. Είναι πιθανό να υπάρξουν κάποιες εξαιρέσεις, αλλά όπως και να έχει πρόκειται για μία μεγάλη αλλαγή. Η αντικατάσταση θα γίνεται χωρίς εμπλοκή του κατασκευαστή και επίσης οι τιμές θα πρέπει να είναι σχεδιασμένες έτσι που να μην αποθαρρύνουν τους ανθρώπους.
Μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα οι σχετικές πολιτικές που επεξεργάζεται η Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και κάποιες ευρωπαϊκές χώρες. Στην Αυστρία υπάρχει ταμείο επισκευής στο οποίο οι πολίτες μπορούν να κάνουν αίτηση και να αποζημιωθούν για το 50% του κόστους επιδιόρθωσης συγκεκριμένων προϊόντων. Μέτρα τέτοιου είδους μπορούν να δώσουν ώθηση στην οικονομία της επισκευής, να μειώσουν τα απορρίμματα και να δημιουργήσουν ένα σύστημα με μεγαλύτερη ισορροπία.
Πρόσφατα λάβατε το European Citizens Science Award της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μία διάκριση που μπορεί να ενισχύσει τη δράση σας με ποικίλους τρόπους. Με τι τύπου χρηματοδότηση κατορθώσατε να λειτουργήσετε μέχρι σήμερα;
Υπήρξαν διαφορετικές πηγές χρηματοδότησης. Ως μη κερδοσκοπική οργάνωση υποστηριζόμαστε από ένα εύρος πηγών το οποίο συνδέεται με το αντικείμενο των εκάστοτε πρότζεκτ. Για παράδειγμα, ένα μέρος της δουλειάς μας εμπίπτει στη χειρωνακτική δραστηριότητα, όπως κάποιοι πειραματικοί φυσικοί χώροι στους οποίους οι άνθρωποι πλέον συναντώνται και επιδιορθώνουν σε πιο σταθερή βάση. Πρόκειται για μία δραστηριότητα για την οποία έχουμε λάβει χρηματοδότηση από τα έσοδα του εθνικού λαχείου του Ηνωμένου Βασιλείου. Στο παρελθόν έχουμε λάβει χρηματοδότηση και από πλήθος άλλων ιδρυμάτων όπως Nesta, Modesta κ.ά., κάτι που βοήθησε με την ψηφιακή πλατφόρμα που περιέγραψα προηγούμενα. Το Shatowork Foundation υποστήριξε όλη τη δουλειά σχετικά με τη συγκέντρωση και επεξεργασία δεδομένων, όπως και την έρευνα και τη καθιέρωση της καμπάνιας ‘Right to Repair’.
Η χρηματοδότηση από πανεπιστημιακές πηγές ήταν πολύ περιορισμένη. Υπήρξε ενδιαφέρον από τα πανεπιστήμια, αλλά σε διαφορετικό επίπεδο. Μας καλούσαν συχνά για τη διοργάνωση σχετικών εκδηλώσεων ή για να δώσουμε ομιλίες. Ήταν συχνότερο να έρχονται τα πανεπιστήμια σε εμάς για να μας ζητήσουν υποστηρικτικές επιστολές για τις δικές τους προσπάθειες εύρεσης χρηματοδότησης ή σε άλλες περιπτώσεις πανεπιστήμια χρηματοδοτήθηκαν προκειμένου να μελετήσουν τη δική μας προσπάθεια, αλλά χωρίς εμείς να λαμβάνουμε κάποια ενίσχυση.
Το European Citizens Science Award περιλαμβάνει και χρηματικό έπαθλο 20.000 ευρώ. Στην πραγματικότητα λάβαμε ένα σημαντικό ποσό για έρευνα συνδεόμενη με το «δικαίωμα στην επισκευή» αφού κατορθώσαμε να προκαλέσουμε το ενδιαφέρον του κοινού σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα. Συνεχίζουμε να πιέζουμε και για άλλα τμήματα της νομοθεσίας που πρέπει να προχωρήσουν και επιδιώκουμε να καταστήσουμε εμφανή την ανάγκη για πρόσβαση στην επισκευή. Ένα από τα εργαλεία για να το πετύχουμε είναι η δημιουργία περισσότερων φυσικών χώρων όπου οι άνθρωποι συναντώνται και επισκευάζουν από κοινού, ιδιαίτερα προϊόντα για τα οποία κάτι τέτοιο δεν προβλέπεται στην αγορά.
Στο Λονδίνο δημιουργήσαμε ένα διευθυντήριο επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην επιδιόρθωση τις οποίες θεωρούμε αξιόπιστες. Δίνουν εγγύηση επισκευής και λαμβάνουν καλές βαθμολογίες και σχόλια. Ωστόσο, ο αριθμός των επισκευαστών που πληροί αυτά τα κριτήρια καλύπτει πολύ μικρά ποσοστά της επισκευαστικής αγοράς. Πολλά laptops, smartphones, tablets στερούνται της δυνατότητας επισκευής. Υπάρχει μία μεγάλη γκάμα συσκευών που οι άνθρωποι συνήθως φέρνουν στις εκδηλώσεις που οργανώνουμε, από συσκευές κουζίνας, έως εκτυπωτές και ακουστικά. Για αυτά τα είδη προϊόντων σχεδόν δεν υφίσταται η επιλογή της επισκευής στην αγορά. Θέλουμε να δούμε την ανάδυση μία νέας οικονομίας της επισκευής που θα ευνοεί τους ανθρώπους και τον πλανήτη. Πιστεύουμε ότι μία πραγματική και δίκαιη πράσινη μετάβαση περιλαμβάνει τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στην επισκευή και μειώνει το κόστος για τους καταναλωτές.
Η ρύθμιση από την πλευρά της ΕΕ είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα και έρχεται να αντικαταστήσει το σύστημα εθελοντικών συμφωνιών με τις εταιρείες όπως λειτουργούσε μέχρι σήμερα. Γιατί πιστεύετε ότι αυτή η μετάβαση ήταν απαραίτητη;
Είμαστε εναντίον των εθελοντικών συμφωνιών γιατί τείνουν να είναι υπαγορευμένες από τη βιομηχανία και κατά συνέπεια όχι ιδιαίτερα φιλόδοξες. Αυτό είναι το λιγότερο που μπορώ να πω. Για παράδειγμα, οι κονσόλες βιντεοπαιχνιδιών έχουν ιδιαίτερα μεγάλες ανάγκες ενεργειακής κατανάλωσης. Η ενεργειακή τους αποδοτικότητα συνδέεται και με τα υλικά που χρησιμοποιούνται προκειμένου να έχουμε προϊόντα που να είναι ευκολότερο να επισκευαστούν όταν χρειάζεται. Στην εθελοντική συμφωνία που αφορά τα συγκεκριμένα προϊόντα υπάρχουν κάποιες γελοίες εξαιρέσεις όπως οι μεταφερόμενες κονσόλες video game. Πολύ σημαντικά τμήματα της αγοράς – όπως όλα τα Nintendo Switch που είναι η πιο γνωστή μεταφερόμενη κονσόλα – εξαιρούνται από όποια συμφωνία σχετική με προδιαγραφές οικοσχεδιασμού. Αναγνωρίζοντας το πρόβλημα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συμφώνησε να εργαστεί προς την κατεύθυνση της νομοθεσίας με υποχρεωτικές προδιαγραφές για μελλοντικά προϊόντα, όπως οι εκτυπωτές και τα scanner που αναπτύσσονται σήμερα.
Προκειμένου να έχει εφαρμογή το δικαίωμα στην επισκευή χρειαζόμαστε ειδικές συμφωνίες μεταξύ ΕΕ και Bιομηχανίας για κάθε μεμονωμένο προϊόν;
Υπάρχουν δύο πλευρές στο δικαίωμα στην επισκευή. Η μία έχει να κάνει με τον σχεδιασμό των προϊόντων και υπάγεται στην οδηγία σχετικά με τον οικοσχεδιασμό. Εδώ εντάσσεται και η νομοθεσία για τα smartphones, η οποία συνιστά τομή. Στη βάση του σχεδιασμού είναι απαραίτητο να προκύψει νομοθεσία για κάθε προϊόν χωριστά. Πρόκειται για μία πολύ χρονοβόρα διαδικασία. Για αυτό το λόγο σήμερα η ΕΕ επεξεργάζεται ένα πλαίσιο πολιτικών για τον μελλοντικό οικοσχεδιασμό των προϊόντων το οποίο θα λειτουργήσει ως νομοθεσία αναφοράς. Βρίσκεται στο στάδιο των τελικών διαπραγματεύσεων μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και ως Right to Repair εργαζόμαστε προκειμένου να το καταστήσουμε όσο πιο φιλόδοξο γίνεται. Για παράδειγμα, περιλαμβάνει απαγόρευση της καταστροφής απούλητων προϊόντων. Εμείς απαιτήσαμε η μελλοντική νομοθεσία σχετικά με τον οικοσχεδιασμό των προϊόντων να αποκτήσει μία οριζόντια προσέγγιση. Η εφαρμογή κάποιων αρχών, όπως η διαθεσιμότητα ανταλλακτικών και ο σχεδιασμός προϊόντων που διευκολύνει την επισκευή αντί για την ανακύκλωση να είναι αυτόματη σε μία μεγάλη γκάμα προϊόντων. Για παράδειγμα, σε όλα τα ICT (Information and Communication Technology) προϊόντα από τα laptops έως τα ακουστικά. Πρόκειται για ένα από τα πάγια και κύρια αιτήματά μας.
Η δεύτερη πλευρά του δικαιώματος στην επισκευή στην οποία εστιάζουμε έχει να κάνει με τα δικαιώματα των καταναλωτών. Η υπό νομοθετική επεξεργασία συμπληρωματική διάσταση αναμένεται μέσα στους επόμενους μήνες και αφορά τις υποχρεώσεις των κατασκευαστών στην περίπτωση που ένα προϊόν χαλάσει εντός της περιόδου που καλύπτει η εγγύηση ή πέρα από αυτή. Σήμερα αν ένας κατασκευαστής σου πουλήσει προϊόν το οποίο χαλάσει μέσα στα δύο πρώτα χρόνια, μπορεί να σου στείλει ένα νέο προς αντικατάσταση. Από περιβαλλοντική σκοπιά αυτό είναι προβληματικό. Πιέζουμε προκειμένου να εξασφαλίσουμε ότι οι κατασκευαστές θα αναλάβουν την ευθύνη για τα προϊόντα τους και θα πρέπει να τα επισκευάζουν ανεξάρτητα από το πόσο θα τους κοστίζει. Αν κοστίζει περισσότερο η επισκευή από την αντικατάσταση, είναι δικό τους πρόβλημα. Θα πρέπει να τα φτιάχνουν έτσι που να είναι ευκολότερο να επισκευαστούν και όχι το αντίστροφο.
Μία άλλη παράμετρος αφορά το τι μπορούν να περιμένουν οι καταναλωτές αν ένα προϊόν χαλάσει μετά τη λήξη της εγγύησης. Εμείς πιστεύουμε ότι η αύξηση του εύρους των ανταλλακτικών και της πληροφορίας που θα έπρεπε να είναι διαθέσιμη σε όλους, συνεπάγεται και την ανάδυση ανεξάρτητων υπηρεσιών επισκευής. Στην μελλοντική νομοθεσία περιλαμβάνεται το αίτημα που έχουμε διατυπώσει σχετικά με την υποχρέωση των κατασκευαστών συγκεκριμένων κατηγοριών προϊόντων, να συνεχίζουν να παρέχουν υπηρεσίες επισκευής ακόμα και μετά τη λήξη της εγγύησης. Δεν υποστηρίζουμε ότι αυτό θα πρέπει να το κάνουν χωρίς αμοιβή. Πιστεύουμε, όμως, ότι δεν μπορούν απλά να ξεχνάνε την ύπαρξη του προϊόντος που έβγαλαν στην αγορά.
Ποιος είναι ο ρόλος και το μερίδιο στην αγορά που μπορούν να έχουν οι ανεξάρτητοι επισκευαστές; Τι περιθώριο αφήνει το επιχειρηματικό μοντέλο των βιομηχανικών κατασκευαστών όπως λειτουργεί σήμερα;
Εμείς υποστηρίζουμε τη συμπληρωματικότητα, ιδιαίτερα για προϊόντα χαμηλότερης αξίας. Το καλύτερο σενάριο θα ήταν να μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε ότι τα προϊόντα έχουν σχεδιαστεί σωστά και με επάρκεια ώστε να μην είναι δύσκολη ή ακριβή η επισκευή τους, καθώς και ότι τα ανταλλακτικά θα είναι εγγυημένα και διαθέσιμα. Σε αυτή την περίπτωση οι άνθρωποι θα είχαν τη δυνατότητα να διαλέξουν τους επισκευαστές τους και να έχουν αποτέλεσμα με μικρότερο κόστος. Σίγουρα δεν μπορούμε να δεχτούμε ότι οι κατασκευαστές απλά αρνούνται να επισκευάσουν συγκεκριμένα προϊόντα, τα οποία προηγούμενα ήταν χαρούμενοι να πωλούν. Δεν είναι υποχρεωμένοι να παρέχουν υπηρεσίες επισκευής μετά τη λήξη της εγγύησης και στην πραγματικότητα πολλοί δεν παρέχουν αυτή την υπηρεσία ούτε κατά τη διάρκεια της εγγύησης. Προτιμούν να σου στείλουν μία νέα συσκευή.
Υποστηρίζετε ότι το δικαίωμα στην επισκευή είναι κάτι διαφορετικό από την κυκλική οικονομία και ότι είναι προβληματικό να τα συγχέουμε. Ποιες είναι οι σημαντικές διαφορές;
Πιστεύουμε ότι πρέπει να εστιάσουμε στην επέκταση του εσωτερικού κύκλου της κυκλικής οικονομίας. Είναι σημαντικό να διατηρούμε τα προϊόντα σε χρήση για μεγαλύτερο διάστημα και να μειώνουμε την ζήτηση για νέα. Η κυκλική οικονομία συχνά χρησιμοποιείται ως δικαιολογία από τις εταιρείες προκειμένου να ζητάνε την επιστροφή των συσκευών, ενώ στη συνέχεια σου πουλάνε μία νέα. Θέλουμε να το αλλάξουμε αυτό. Να δοθούν κίνητρα στις εταιρείες να υποστηρίξουν και να διατηρήσουν τα υπάρχοντα προϊόντα όσο περισσότερο γίνεται και να μειώσουν την πίεση για ανακύκλωση και μόνο. Να υποστηρίξουν και να διατηρήσουν την επισκευή και επαναχρησιμοποίηση αυτών που ήδη υπάρχουν.
Έχει ενδιαφέρον να δούμε όλα τα παραπάνω από γεωπολιτική σκοπιά. Γνωρίζουμε ότι η ΕΕ αξιολογεί το θέμα της αυτονομίας της σε κρίσιμες πρώτες ύλες πολύ υψηλά στην ατζέντα. Σε ποιο βαθμό συνδέεται αυτή η συζήτηση με το δικαίωμα στην επισκευή;
Αυτό το διάστημα βρίσκεται υπό επεξεργασία η Critical Raw Materials Act στις εργασίες της οποίας συμμετέχουμε ως European Right to Repair. Επιδιώκουμε να καταστήσουμε σημείο κλειδί αυτής της ευρωπαϊκής πράξης τη μέριμνα για μεγαλύτερη επισκευασιμότητα και επαναχρησιμοποίηση των προϊόντων και των μερών τους. Η μείωση του ποσοστού των κρίσιμων πρώτων υλών (CRM) που απαιτούνται είναι απολύτως κρίσιμη. Το ποσοστό της ανακύκλωσης είναι πολύ μικρό και επιπλέον πολλά από αυτά τα υλικά δεν μπορούν να ανακυκλωθούν αποτελεσματικά.
Πραγματικά υπάρχει μία πλευρά που αποκαλύπτεται όταν συνειδητοποιείς την αξία των εξαρτημάτων και της χρήσης τους για μεγαλύτερο διάστημα. Για παράδειγμα, αντί να στέλνεις κινητά τηλέφωνα με μόνο πρόβλημα τις σπασμένες οθόνες στην Κίνα προκειμένου να «ανακαινιστούν»[4] (refurbished electronics), μπορείς να επενδύσεις στην επισκευή σε αυτόν τον τομέα και να εξαρτάσαι λιγότερο από την εισαγωγή πρώτων υλών. Για τα περισσότερα από τα CRMs που χρησιμοποιούνται, για παράδειγμα για βασικά μέρη των smartphones, τα ποσοστά που ελέγχει η Κίνα είναι πραγματικά τεράστια. Αυτό που έχει σημασία είναι τα υλικά που χρησιμοποιούνται για συγκεκριμένα μέρη των προϊόντων.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες πώς αντιμετωπίζουν το θέμα; Υπάρχει αντίστοιχο κίνημα για το δικαίωμα στην επισκευή;
Στις ΗΠΑ η προσέγγιση διαφέρει ανάλογα με την Πολιτεία. Σε κάποιες, όπως στη Νέα Υόρκη και τη Μινεσότα έχουν σημειωθεί αρκετές επιτυχίες και υπάρχει σημαντική υποστήριξη. Στην Καλιφόρνια έχει ξεκινήσει μία σχετική διαδικασία με ανοιχτή υποστήριξη από την Αpple, κάτι το οποίο είναι πολύ ενδιαφέρον. Κατά την άποψή μου σημαίνει ότι η Apple ενδιαφέρεται να επηρεάσει την προτεινόμενη νομοθεσία καθώς βλέπει ότι κάποιες παραλλαγές της θα μπορούσαν να είναι βλαπτικές για τα συμφέροντα της εταιρείας. Στην Ευρώπη οι αντίστοιχες πρωτοβουλίες προχωρούν όπως και να έχει, οπότε προσαρμόζει τη θέση της σε περισσότερο επιτεύξιμους στόχους. Αλλαγές έχουμε δει και από άλλες εταιρείες όπως η Microsoft, η οποία σταδιακά κάνει προόδους στην επισκευασιμότητα των προϊόντων της.
Είναι ενδιαφέρον ότι στις ΗΠΑ το δικαίωμα στην επισκευή γίνεται περισσότερο αντιληπτό ως δικαίωμα των ανεξάρτητων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της επισκευής να έχουν την ίδια προσβασιμότητα σε ανταλλακτικά και πληροφορία με τους επίσημα εξουσιοδοτημένους από τους κατασκευαστές επισκευαστές. Κάτι που διευρύνει το εύρος επιλογών των καταναλωτών.
Οι ΗΠΑ δεν νομοθετούν σχετικά με τον σχεδιασμό των προϊόντων με τρόπο που να είναι ανταγωνιστικός σε αυτό που κάνει η ΕΕ. Η ΕΕ ασκεί πίεση στη βιομηχανία για προϊόντα περισσότερο επισκευάσιμα και με μεγαλύτερη διάρκεια. Στις ΗΠΑ πιέζουν με στόχο την ανταγωνιστικότητα της ανεξάρτητης επισκευαστικής βιομηχανίας και την κατοχύρωση των δικαιωμάτων της σε σχέση με τους επίσημους επισκευαστές των κατασκευαστών. Επικεντρώνουν στο επιχείρημα ότι αν κάποιος ανοίξει το δικό του κατάστημα επισκευών θα πρέπει να έχει τα ίδια δικαιώματα και τα ίδια κόστη – ως προς την πρόσβαση σε ανταλλακτικά και πληροφορίες επισκευής – σε σύγκριση πχ με την Apple που έχει τους δικούς της τεχνικούς. Η οπτική τους για το θέμα εστιάζει στην ανταγωνιστικότητα, ενώ στην Ευρώπη η έμφαση δίνεται στη νομοθεσία που αφορά τον σχεδιασμό.
Η δυνατότητα επισκευής συνδέεται και με μία γνώση που την χάνουμε ως κοινωνίες, ιδιαίτερα στον δυτικό κόσμο. Με ποιον τρόπο συνεισφέρουν τα repair cafes στην εκπαίδευση αυτού του τύπου;
Είναι αλήθεια ότι στον Παγκόσμιο Νότο ένα διαφορετικό σετ προκλήσεων οδήγησε στο να αξιοποιούν στο μέγιστο τα πράγματα που ήδη έχουν. Η αυξανόμενη πίεση προς ένα μοντέλο οικονομίας που δημιουργεί διαρκώς περισσότερα απορρίματα (‘through away economy’) στον παγκόσμιο βορρά έφερε σαν αποτέλεσμα οι άνθρωποι να χάνουν το ενδιαφέρον τους για την επισκευασιμότητα των προϊόντων και να μειώνεται το εύρος των ικανοτήτων που είναι διαθέσιμο στις κοινότητες.
Ωστόσο, δεν είναι πολύ αργά για να αναστρέψουμε την κατάσταση. Η υπέροχη ανακάλυψη στην οποία οδηγηθήκαμε μέσα από την οργάνωση ανθρώπων γύρω από τις επισκευαστικές δραστηριότητες, είναι ότι σε κάθε κοινότητα υπάρχουν κάποιοι που ακόμα διαθέτουν αυτή τη γνώση. Είναι σημαντικό να καλλιεργηθεί μία νέα κουλτούρα η οποία θα καθιστά τα επισκευασμένα προϊόντα κάτι για το οποίο μπορούμε να είμαστε υπερήφανοι. Να δοθεί ορατότητα και αίσθηση υπερηφάνειας με όρους επιτεύγματος στους ανθρώπους που προχωράνε σε επισκευαστικές δραστηριότητες. Κάτι σαν ήρωες της εποχής μας. Δεν αρκεί να πιέζουμε μόνο στο πεδίο της νομοθεσίας που υποστηρίζει την επισκευή, πρέπει να έχουμε εμπλοκή και σε δημόσιες δράσεις που καθιστούν το θέμα ορατό, όπως τα repair cafes. Να δημιουργήσουμε μία κουλτούρα που να εμπνέει την οικονομία της επισκευής. Όλα συνδέονται.
[1] Βραβείο της ΕΕ στην κατηγορία Citizens Science-Digital Communities Award, Ιούλιος 2023
[2] https://commission.europa.eu/document/afb20917-5a6c-4d87-9d89-666b2b775aa1_en
[3] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_1794
[4] Σ.Σ. Ένα προϊόν που αποκαταστάθηκε σε κατάσταση «σαν καινούργιο». Ο ορισμός του «σαν καινούργιο» ποικίλλει. Τα εργοστασιακά ανακαινισμένα ή τα ανακαινισμένα από τον κατασκευαστή προϊόντα είναι τα πιο ακριβά. Αντικείμενα που έχουν ανακαινιστεί από τρίτο μέρος ελέγχονται συνήθως για λειτουργικότητα και ελαττώματα προτού πουληθούν στο κοινό.
Παρατηρητήριο των Κοινών ΕΝΑ
