• Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι, όταν δίνεται η ευκαιρία στους Ευρωπαίους πολίτες να εκφραστούν στην κάλπη (δημοψηφίσματα), αντιδρούν στην επικρατούσα ευρωπαϊκή πολιτική, και την ίδια στιγμή μετακινούνται όλο και πιο ακροδεξιά;
Οι εξεγέρσεις εναντίον των νεοφιλελεύθερων πολιτικών προέρχονται σήμερα από τη Δεξιά και την Αριστερά. Απλώς έχουν διαφορετικά ονόματα και σχήματα: Brexit, εκλογή Τραμπ, το δικό σας δημοψήφισμα, το κίνημα Occupy, οι Podemos και φυσικά η αυξανόμενη δύναμη των ακροδεξιών κομμάτων σε όλο τον ευρωατλαντικό χώρο.
Είναι συχνά, αλλά όχι πάντα, εθνικιστικές, αλλά όπως βλέπουμε σε Καταλονία και ΗΠΑ μπορεί να είναι και υπο-εθνικιστικές. Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές «ελεύθερου εμπορίου» μετασχημάτισαν τις ευκαιρίες του κεφαλαίου και την ευάλωτη θέση του εργατικού δυναμικού σε όλο τον κόσμο, υπονομεύοντας τις προσπάθειες των εθνικών κρατών και των λαών να καθορίσουν έστω και μερικώς τη δική τους πορεία.
Αυτός ο συνδυασμός επιδράσεων έχει κορυφωθεί σε τεράστιες εξεγέρσεις, αλλά όχι πάντα κατά του καπιταλισμού. Οι εξεγέρσεις μπορούν να πάνε αριστερά αλλά και δεξιά. Οταν πηγαίνουν δεξιά, θέμα το οποίο θίγει το ερώτημά σας, είναι γενικά λευκές, εθνικιστικές, ξενοφοβικές και ρατσιστικές, μετατοπίζοντας την ευθύνη για μια εκθρονισμένη λευκή εργατική και μεσαία τάξη στην παρουσία μεταναστών-προσφύγων. Αυτή η ρατσιστική, εθνικιστική απάντηση μας υπενθυμίζει ότι καθώς ο νεοφιλελευθερισμός τορπιλίζει την οικονομική κατάσταση των ευρωατλαντικών λευκών εργατών, μεταξύ άλλων, αυτοί οι τύποι δεν έρχονται ήσυχα μες στη νύχτα.
• Ποιο είναι το κενό που αφήνει γι’ αυτούς η Αριστερά;
Πρόκειται για ένα σύνθετο θέμα. Μια σύντομη απάντηση είναι ότι ο νεοφιλελευθερισμός έχει αποθαρρύνει βαθιά τη βάση -τις κοινωνικές σχέσεις, τις πρακτικές και το λεξιλόγιο – από την οποία θα ήταν πιθανή μια αριστερή απάντηση στις τρέχουσες καταστάσεις.
Πώς μπορεί ένας λαός ποτισμένος στον νεοφιλελευθερισμό επί δεκαετίες να περιμένουμε ότι θα αγκαλιάσει το αντίθετο; Πλέον, υπάρχει μόνον η αγορά. Δηλαδή, ο νεοφιλελευθερισμός δεν έχει παραγάγει μόνο την ανισότητα και την επισφάλεια. Εχει καταστρέψει τις δημοκρατικές πρακτικές και το νόημα, έχει καταργήσει τα δημόσια αγαθά, και με αυτό το νόημα του κοινού, έχει καταστρέψει τους δεσμούς και την αξία του κοινωνικού. Τα σοσιαλιστικά όνειρα δεν μπορούν εύκολα να ριζώσουν εδώ.
• Στο τελευταίο σας βιβλίο μιλάτε για την «αδήλωτη επανάσταση του νεοφιλελευθερισμού». Τι εννοείτε;
Το επιχείρημά μου στο βιβλίο είναι ότι ο νεοφιλελευθερισμός έχει πραγματοποιήσει έναν από τους μεγαλύτερους μετασχηματισμούς στην πολιτική, την κοινωνία, τα οικονομικά (συμπεριλαμβανομένης της χρηματοδότησης), τις διεθνείς σχέσεις και την υποκειμενικότητα των ανθρώπων.
Μεγαλύτερο και από τη Βιομηχανική Επανάσταση τον 19ο αι. Ωστόσο, το τωρινό δεν ανακοινώθηκε ποτέ ως επανάσταση και οι περισσότεροι που επηρεάστηκαν από τον νεοφιλελευθερισμό δεν θα μπορούσαν να σας πουν τι είναι και σίγουρα δεν θα μπορούσαν να εξηγήσουν πώς επηρέασε τα πάντα – από τη μεταχείριση των προσφύγων μέχρι τη μουσική βιομηχανία.
• Στο βιβλίο μιλάτε και για τον ορθολογισμό του νεοφιλελευθερισμού.
Θυμηθείτε πως το «Δεν υπάρχει εναλλακτική λύση» (σ.σ.: TINA – There Is No Alternative) ήταν η μέθοδος της Θάτσερ για τη διατύπωση της ηθικής και οικονομικής ορθότητας των ελεύθερων αγορών και της διάλυσης των δημόσιων αγαθών. Η TINA καθιστά την κοινωνία της αγοράς -τη συμπεριφορά και τις αξίες της- αρχή παγκόσμιας πραγματικότητας.
Πώς επιτυγχάνεται αυτό; Οχι μόνο μέσω ιδεολογίας ή προπαγάνδας. Αντίθετα, όταν η διακυβέρνηση της αγοράς φτάνει σε κάθε θεσμικό όργανο καθίσταται αδύνατο να αντιταχθεί κανείς χωρίς να ακούγεται σαν ένας θεοπάλαβος που υποσκάπτει την επιβίωση ενός ατόμου.
Μόλις ο εργαζόμενος πάψει να είναι μέρος μιας μάζας (εκμεταλλευόμενων) εργοδοτών, αλλά αντίθετα είναι «επιχειρηματίας του εαυτού του», όταν ο σπουδαστής δεν είναι πλέον μέρος του σχεδίου δημόσιας εκπαίδευσης, αλλά ένας μεμονωμένος επενδυτής στο προσωπικό του μέλλον, τότε σημαίνει πως η ΤΙΝΑ σχεδόν πέτυχε. Ευτυχώς, υπάρχει πάντα το «σχεδόν»: εκεί είναι όπου η αντίστασή μας και η οικοδόμηση εναλλακτικών λύσεων έχει χώρο να αναπτυχθεί.
Αυτό είναι όπου λέμε στους μαθητές μας: αποτελεί, έστω και λίγο, πραγματικά ανθρώπινο κεφάλαιο αυτό που είστε; Είναι η ομορφιά της παραλίας που αγαπάτε κάτι παραπάνω από εμπορεύσιμο είδος; Είναι οι φτωχοί στους δρόμους απλώς τεμπέληδες ή άτυχοι;
