Καθώς τα νερά υποχωρούν και αποκαθίσταται η πρόσβαση στις πληγείσες περιοχές, αποτυπώνεται η εικόνα της άμεσης ζημιάς στην κοινωνία και την οικονομία της Θεσσαλίας. Πρώτα, η περιβαλλοντική ζημιά, με την καταστροφή ακτών, τις κατολισθήσεις και τη διάβρωση των ορεινών όγκων. Ρέματα, χείμαρροι και ποταμοί έχουν πληγωθεί σε πολλά σημεία με φερτές ύλες, σκουπίδια, οχήματα, βρίσκονται μαζί με τα καύσιμα και τα λιπαντικά τους στη θάλασσα. Λύματα χύνονται στον Παγασητικό, σε ρέματα και χειμάρρους. Είναι ορατή η ρύπανση εδαφών από απόβλητα και καύσιμα.
Κατοικίες, εκπαιδευτικές μονάδες, δρόμοι, γέφυρες, υποδομές τραίνου, ενέργειας, άρδευσης, ύδρευσης, αποχέτευσης, επεξεργασίας ύδατος και λυμάτων, έχουν υποστεί ζημιές εκατοντάδων εκατομμυρίων. Κατολισθήσεις έχουν αποκόψει ορεινούς οικισμούς. Η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας είναι δύσκολη ή και αδύνατη, ενώ η έλλειψη ασφαλούς νερού επιβαρύνει τη λειτουργία τους.
Η στεγαστική κρίση αναμένεται να ενταθεί. Εκατοντάδες ή χιλιάδες οικογένειες έχουν χάσει το σπίτι τους ή τη δουλειά τους (προσωρινά ή οριστικά) ή δεν έχουν πρόσβαση σε παιδεία και υγεία. Η μετανάστευση στις πόλεις θα οξύνει το πρόβλημα.
Στον πρωτογενή τομέα εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα καλλιεργειών θα χρειαστούν ένα έως πάνω από πέντε έτη για να ξαναδώσουν παραγωγή. Η μηλοπαραγωγή σε Αγριά και Ζαγορά κινδυνεύει να μη συλλεχθεί έγκαιρα, καθώς το αγροτικό δίκτυο έχει καταστραφεί. Έχουν χαθεί περισσότερα από 200.000 παραγωγικά ζώα και χιλιάδες κυψέλες. Σημαντικές ζημιές καταγράφονται σε εγκαταστάσεις εκτροφής, γεωργικά μηχανήματα και αποθήκες.
Μεταποιητικές μονάδες έχουν πληγεί στην ύπαιθρο και σε βιομηχανικές περιοχές. Σε πολλές περιπτώσεις δεν υπάρχει πρόσβαση για την προμήθεια πρώτων υλών ή την αποστολή προϊόντων.
Στον τουρισμό, εκτός από τις σημαντικές υλικές ζημιές, τα πλήγματα στις υποδομές και στο περιβάλλον μπορεί να σημαίνουν την απώλεια της χειμερινής περιόδου. Τα προβλήματα στην ασφάλεια του νερού ύδρευσης εγκυμονούν κινδύνους στην παροχή υπηρεσιών.
Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα οι αρνητικές επιπτώσεις πολλαπλασιάζονται σε αλυσίδες αξίας σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Η απώλεια της σοδειάς σε πολλές καλλιέργειες θα αυξήσει το κόστος προμηθειών σε κλάδους όπως η βαμβακουργία, τα γαλακτοκομικά, η επεξεργασία κρέατος, τα ζυμαρικά, η οινοποιία και η ποτοποιία. Στον τουρισμό, το μέγεθος και η διάρκεια της ζημιάς επιδεινώνονται, καθώς έχουν πληγεί το τοπίο, η πρόσβαση και η εικόνα ασφάλειας των προορισμών.
Αν δεν αποκατασταθούν άμεσα οι γραμμές τροφοδοσίας, η Θεσσαλία θα αρχίσει να χάνει αγορές από ανταγωνιστές. Η παραγωγική αδράνεια θα μειώσει την απασχόληση, με άμεση συνέπεια στην κατανάλωση.
Η καταστροφή έχει προσφέρει και σημαντικά μαθήματα. Πρώτα, το κόστος της καταστροφής υπερβαίνει κατά πολύ τη δαπάνη για επαρκείς και σωστά μελετημένες υποδομές. Δεύτερο, υπάρχει υψηλός βαθμός αλληλένδεσης των περιοχών και των δραστηριοτήτων: η βροχόπτωση στη Δυτική Θεσσαλία καταλήγει σε πλημύρα στη Λάρισα και στη Μαγνησία, απώλειες παραγωγικού δυναμικού σε μία περιοχή ή κλάδο επηρεάζουν την παραγωγή σε άλλες. Αν δεν λαμβάνεται υπόψη η συνολική λειτουργία οικοσυστήματος και παραγωγής, οι παρεμβάσεις θα είναι αποσπασματικές και ανεπαρκείς.
Η μυωπική νεοφιλελεύθερη πολιτική του μικρού κράτους για πελατειακές εξυπηρετήσεις οδήγησαν σε έργα βιτρίνας. Αγνοήθηκε η ανάγκη συνολικού σχεδιασμού, με προτεραιότητα στην πρόληψη και την προστασία. Η ηγεμονία αυτής της ιδεολογίας αποτυπώνεται όχι μόνο στις εξαγγελίες των «έργων» χωρίς συνολική μελέτη και σχέδιο, αλλά και στην καλλιέργεια παράλογων τοπικιστικών αντιπαλοτήτων (χαρακτηριστικές οι εκκλήσεις–καταγγελίες για άνοιγμα φραγμάτων σε κάποιες περιοχές για να γλιτώσουν άλλες).
Πόσο γελοία φαίνεται τώρα η ρητορική της προσέλκυσης επενδύσεων και της ανθεκτικότητας, μέσω της μείωσης του κράτους και των φόρων, χάριν της επενδυτικής βαθμίδας; Καθώς η κλιματική κρίση θα αυξήσει τη συχνότητα ακραίων φαινομένων, αυτή η λογική θα κοστίζει όλο και πιο ακριβά.
Πέρα των υποδομών, απαιτείται σειρά άμεσων μέτρων ενίσχυσης για τον επερχόμενο χειμώνα, των εισοδημάτων και ανάσχεσης του κινδύνου μετανάστευσης του παραγωγικού πληθυσμού. Επείγει η υποστήριξη των αγροτικών και μεταποιητικών επιχειρήσεων για την επαναφορά στην κανονική λειτουργία και την αντιμετώπιση των άμεσων αναγκών σε προμήθειες, πρόσβαση στις αγορές και ρευστότητα.
Η μάχη θα πρέπει να δοθεί τις επόμενες ημέρες και εβδομάδες, ώστε οι διεκδικήσεις για άμεσες παρεμβάσεις και για έργα που θα ακολουθήσουν σε δεύτερο χρόνο να υπηρετούν ένα συνολικό σχέδιο, πέρα από τα όρια του «εφικτού». Μόνο μια φιλόδοξη ολιστική πρόταση μπορεί να προσφέρει ρεαλιστικά την προοπτική μίας ανθεκτικής και δίκαιης κοινωνίας και οικονομίας.
Προσφέρεται μία ευκαιρία για ανάπτυξη συνεργατικών δράσεων για ανθεκτικές αλυσίδες αξίας, στην ενέργεια, στις προμήθειες και στην εμπορία, στην ανάδειξη της ταυτότητας του τοπικού προϊόντος, στην αξιοποίηση ψηφιακών πλατφορμών. Χρειάζεται προσεκτικός σχεδιασμός στην επιλογή φυλών και ποικιλιών στον πρωτογενή τομέα. Οι νέες υποδομές πρέπει να αξιοποιήσουν το νέο δυναμικό της περιοχής στην υψηλή τεχνολογία, ενσωματώνοντας «ευφυείς» λειτουργίες.
Η αλλαγή παραδείγματος δεν μπορεί να γίνει δίχως τη συμμετοχή των παραγωγικών φορέων, των τοπικών κοινωνιών. Έχουν αναπτυχθεί αξιόπιστα ψηφιακά εργαλεία, πρόβλεψης, προσομοίωσης που μπορούν να υπηρετήσουν τον συμμετοχικό σχεδιασμό.
Κοινωνία και παραγωγικοί φορείς πρέπει να συνειδητοποιήσουν άμεσα το κόστος της αδράνειας και την ανάγκη ριζικής αλλαγής του παραδείγματος. Απαιτούνται παρεμβάσεις ενημέρωσης, κατάρτισης και κινητοποίησης.
Γιώργος Σταμπουλής
