Ο Γιώργος Λιασής, επιζών της πρώτης μαζικής σφαγής αμάχων της τουρκικής εισβολής μιλάει στον Γιάννη Κιμπουρόπουλο
Το χρονικό μιας σφαγής. Ο Γιώργος Λιασής αφηγείται τη φρικτή ομαδική δολοφονία 17 αμάχων, στο Παλαίκυθρο Κύπρου στις 17/8/1974.
Το Παλαίκυθρο είναι ένα χωριό 13 χιλιόμετρα έξω από τη Λευκωσία. Αγροτικό χωριό. Το 1974, λίγο πριν από το χουντικό πραξικόπημα στην Κύπρο και την τουρκική «Επιχείρηση Αττίλας 1», είχε περίπου 1.100 κατοίκους, Ελληνοκυπρίους. Μετά την εισβολή, στο μεσοδιάστημα της εκεχειρίας και των διαπραγματεύσεων που κατέρρευσαν στις 14 Αυγούστου, οι περισσότεροι από τους κατοίκους του έφυγαν μαζικά προς τις ελληνοκυπριακές περιοχές, καθώς βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη ο «Αττίλας 2» που κατέληξε στην κατοχή του βόρειου τμήματος της Κύπρου. Αρκετές οικογένειες ωστόσο έμειναν εγκλωβισμένες στο Παλαίκυθρο κι άλλα χωριά, χωρίς να μπορούν να διανοηθούν τι τους περίμενε.
Ο Γιώργος Λιασής ήταν τότε μόλις 15 χρόνων, εγκλωβισμένος κι ανυποψίαστος κι αυτός στο Παλαίκυθρο μαζί με τη μητέρα του, τις αδερφές του, τον μόλις δίχρονο ανιψιό του, τη γιαγιά, τον παππού του, συγγενείς και ακόμη μία γειτονική οικογένεια. Ο φόβος και η ανάγκη αλληλοϋποστήριξης τους οδήγησε όλους, 21 άτομα, στο σπίτι της οικογένειας Σουππουρή. Στις 17 Αυγούστου 1974 τέσσερις ένοπλοι νεαροί Τουρκοκύπριοι εισέβαλαν στο σπίτι-καταφύγιο και δολοφόνησαν με εκατοντάδες σφαίρες 17 από τα 21 άτομα που βρίσκονταν εκεί. Ο Γιώργος Λιασής είδε τη σφαγή, την πρώτη καταγεγραμμένη ομαδική σφαγή αμάχων της τουρκικής εισβολής, επέζησε, αν και δέχτηκε κι ο ίδιος 11 σφαίρες, και 50 χρόνια μετά επιμένει να ανακαλεί τη φρικτή μνήμη, όχι για να κηρύξει μίσος και εκδίκηση, αλλά για να υποστηρίξει ότι το να αντικρίσουμε την αλήθεια κατάματα για τα εγκλήματα εις βάρος αμάχων κι από τις δύο πλευρές είναι λύτρωση και προϋπόθεση για την ειρηνική συνύπαρξη Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων.
● Πώς κυλούσε η ζωή στο Παλαίκυθρο πριν από το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή;
Ομαλά μπορώ να πω. Ημουν μαθητής Γυμνασίου και το καλοκαίρι του 1974, πριν πάω Λύκειο, δούλευα υδραυλικός σε μια επιχείρηση κοντά στη Λευκωσία, για να βοηθήσω την οικογένεια. Ηταν βέβαια μια ταραγμένη περίοδος. Από το 1971 που ο Γρίβας κατέβηκε στην Κύπρο, έφτιαξε την ΕΟΚΑ Β’, μια παρακρατική, τρομοκρατική οργάνωση που προέβαινε σε δολοφονίες αριστερών και προοδευτικών ανθρώπων, ανατίναζε αστυνομικούς σταθμούς, έκλεβε όπλα από τα στρατόπεδα, με αποκορύφωμα τη συμβολή της στο φασιστικό πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου για την ανατροπή του Μακαρίου. Αυτή η κατάσταση φυσικά μας επηρέαζε, αλλά η καθημερινότητα ήταν μάλλον κανονική.
● Και τι έκανε η οικογένειά σας μετά την εισβολή;
Μέναμε στο χωριό, η τουρκική επιχείρηση επεκτεινόταν, κανείς δεν ήξερε τι θα γίνει. Παρακολουθούσαμε με αγωνία τις διαπραγματεύσεις στη Γενεύη, που στις 14 Αυγούστου κατέρρευσαν και ξεκίνησε ο «Αττίλας 2». Ξημερώματα ακούμε τα αεροπλάνα να πετούν από πάνω μας, από την οικογένεια ο πατέρας δούλευε στη Λιβύη, ο αδελφός μου υπηρετούσε, το ίδιο και οι σύζυγοι δυο αδελφών μου, ήμασταν μόνο γυναικόπαιδα στο σπίτι. Το ΡΙΚ μας έλεγε από το ραδιόφωνο «αι ημέτεραι δυνάμεις αναδιπλούνται ομαλώς». Μόλις ακούγαμε τα αεροπλάνα χωνόμασταν κάτω από τα κρεβάτια. Είχε σπάσει από τις τουρκικές δυνάμεις η γραμμή της Μιας Μηλιάς, αλλά κανείς δεν μας είπε «είστε μόνοι σας, φύγετε». Εγκλωβιστήκαμε 11 άτομα στο σπίτι. Ο τουρκικός στρατός μπήκε την επομένη στο χωριό. Μας μάζεψαν όλους στο σχολείο. Εκεί γινόταν επιλογή αιχμαλώτων. Πήγαν να με πάρουν, αλλά ο παππούς μου παρακάλεσε και με άφησαν. Μας άφησαν να γυρίσουμε σπίτια μας. Αλλά εμείς πήγαμε στο σπίτι του γείτονα, του Ανδρέα του Σουππουρή, να υπάρχει ένας ενήλικας άντρας μπροστά.
● Και μείνατε εκεί για δύο μέρες, 21 άτομα συνολικά. Και τι έγινε στις 17 Αυγούστου;
Ακούμε ξαφνικά πυροβολισμούς, βλέπουμε 4 νεαρούς Τουρκοκυπρίους με όπλα, μας έβγαλαν έξω από το σπίτι, πέφτουμε καταγής κατά μήκος του αυτοκινήτου ενός γείτονα, ο ένας δίπλα στον άλλο. Πρώτα σκότωσαν τη μητέρα μου, τον παππού μου, τον Ανδρέα Σουππουρή και την αδελφή του. Υστερα πυροβολούσαν εμάς. Πυροβολούσαν το λιγότερο για μισή ώρα. Ουρλιαχτά, κλάματα, αίματα παντού, δεν υπάρχουν λόγια να το περιγράψεις. Εγώ χτυπήθηκα από 11 σφαίρες, η πρώτη στο κεφάλι, σαν να μου έπεσε αεροπλάνο, πριν τελειώσω τη σκέψη, δεύτερη με χτύπησε στον ώμο, τρίτη στην πλάτη, τις άλλες δεν τις ένιωσα. Αλλά δεν έχασα τις αισθήσεις μου. Τελευταία σκότωσαν τη γυναίκα του Σουππουρή, αφού τους έδωσε λεφτά που της ζήτησαν. Από τα 21 άτομα, 17 νεκροί, από 6 μηνών έως 77 ετών. Δεκαεφτά σφαίρες έφαγε η αδελφή μου, που επέζησε. Τις έφαγε όλες στην πλάτη, γιατί είχε καλύψει το μωρό της με το σώμα της να το προστατέψει, αλλά δεν τα κατάφερε.
● Μετά πού σας πήγαν, πώς σας συμπεριφέρονταν;
Ηρθαν Τούρκοι στρατιώτες, ούτε αυτοί πίστευαν αυτό που έβλεπαν. Ο αξιωματικός χτυπούσε το κεφάλι του, έκλαιγε, ειδοποίησε γιατρούς. Αλλά ήταν αργά, ούτε το εξάμηνο μωράκι της θείας που επιζούσε μέχρι εκείνη τη στιγμή σώθηκε. Οι γιατροί μάς πρόσφεραν πρώτες βοήθειες. Μας μετέφεραν σε άλλο σπίτι. Από το Σάββατο μέχρι την Τετάρτη είχαν περιορίσει όλο το χωριό σε 15 σπίτια. Την Τετάρτη εμάς κι άλλους αιχμαλώτους από τα γύρω χωριά μας μεταφέρουν στη Βώνη, τα γυναικόπαιδα στο σχολείο, τους άντρες, 300 άτομα, στην εκκλησία. Το βράδυ επέλεγαν κάποια άτομα, τα έβγαζαν έξω, ακούγαμε πυροβολισμούς, δεν τους ξαναβλέπαμε. Δύο μέρες μετά, Παρασκευή, σούρουπο ήταν, βλέπω συνεργεία, κάμερες, οχήματα του ΟΗΕ, ήταν ένα κλιμάκιο της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ με τον Αγά Χαν με συνεργείο του BBC. Αποφάσισα να βγω από την εκκλησία, να πάω κοντά τους και να τους μιλήσω, να τους πω τι έγινε. Και το έκανα. Αυτό τα φιλμάκι, με εμένα με το κεφάλι δεμένο να αφηγούμαι τι έγινε με λίγα αγγλικά, λίγα ελληνικά, έκανε τον γύρο του κόσμου. Ο Αγά Χαν ζήτησε να μεταφερθώ στον ελληνοκυπριακό τομέα. Οι Τούρκοι αρνήθηκαν. Την άλλη μέρα με ανέκριναν, μετά μου έδεσαν τα μάτια, με έβαλαν σε ένα τζιπ και με μετέφεραν στο τουρκοκυπριακό νοσοκομείο στη Λευκωσία. Εκεί βρήκα και την αδελφή μου, καταλαβαίνετε τη φόρτιση όταν ανακαλύψαμε μετά μία βδομάδα πως οι δυο μας είμαστε ζωντανοί. Η αδελφή μου η Γιαννούλα όμως ήταν παράλυτη από τα τραύματα. Μας κράτησαν φρουρούμενους σε έναν θάλαμο σε νοσοκομείο της Κερύνειας 3,5 μήνες, μέχρι 28 Νοεμβρίου.
● Και πώς απελευθερωθήκατε;
Είχε γίνει γνωστό και στις κυπριακές αρχές ότι είμαστε ζωντανοί και μας αναζητούσαν στο πλαίσιο της ανταλλαγής αιχμαλώτων. Κάθε φορά που ερχόταν ο Ερυθρός Σταυρός να μας αναζητήσει, μας κλείνανε σε ένα δωμάτιο. Είναι προφανές ότι ήθελαν να αποκρύψουν το μακελειό που είχα ήδη διηγηθεί στην κάμερα του BBC και στον ύπατο αρμοστή του ΟΗΕ. Αλλά στις συνομιλίες Κληρίδη – Ντενκτάς στα τέλη Νοέμβρη, ο Κληρίδης του λέει «θέλω τα δύο αδέλφια». Και το ίδιο βράδυ με ασθενοφόρο μάς μετέφεραν στο προεδρικό μέγαρο, στην ελεύθερη πλευρά της Λευκωσίας. Εγώ επέστρεψα στο σχολείο, η αδελφή μου πήγε για θεραπεία της παράλυσής της στην Ανατολική Γερμανία. Στη συνέχεια ο πατέρας μου και όσοι απομείναμε στην οικογένεια, ήρθαμε στην Αθήνα, όπου ζω και δουλεύω από τότε, χωρίς να έχει περάσει στιγμή που να μην ξαναζώ το φρικτό έγκλημα.
● Πότε ξαναγυρίσατε στο Παλαίκυθρο;
Το 2007 πρώτη φορά μετά το 1974 και ύστερα το 2009 με την ίδρυση της επιτροπής διερεύνησης των αγνοουμένων. Βρήκαμε τον ομαδικό τάφο, έγινε η ταυτοποίηση, κάναμε την κηδεία των δικών μας.
● Τι νιώθετε για τους ηθικούς και φυσικούς αυτουργούς αυτής της σφαγής;
Οι πρώτοι έμειναν ατιμώρητοι. Οι πραξικοπηματίες, η ΕΟΚΑ Β’, οι Τούρκοι εισβολείς, καμιά λογοδοσία. Για τους δεύτερους, τους μακελάρηδες, αυτό που λέω χρόνια είναι ότι πρέπει να γίνει μια επιτροπή στα πρότυπα της Νότιας Αφρικής και όλοι οι θύτες να απολογηθούν στους συγγενείς των θυμάτων, γιατί έκαναν αυτά τα εγκλήματα, τι και ποιοι τους όπλισαν. Είναι ανυπόφορη η ατιμωρησία.
● Και η ατιμωρησία της άλλης, της ελληνικής πλευράς;
Ναι. Δεν ανέχομαι την αποσιώπηση των εγκλημάτων σε βάρος αμάχων Τουρκοκυπρίων στη Μαράθα, στου Σανταλάρη, στην Αλόα, 125 άμαχοι, μωρά, γυναίκες, παιδιά, γέροντες δολοφονήθηκαν φρικτά από φασίστες και εθνικιστές της ΕΟΚΑ Β’. Είμαι υπέρ της ανάδειξης και της προβολής τους. Δεν είναι θέμα συμψηφισμού. Πρέπει να μάθουν οι δύο κοινότητες και να αναγνωρίσουν τι έγινε και από τις δύο πλευρές, τι διέπραξε η μία εις βάρος της άλλης. Ο πόλεμος είναι πόλεμος, αλλά οι δολοφονίες αμάχων είναι εγκλήματα. Η αλήθεια είναι προϋπόθεση για την εδραίωση της ειρηνικής συνύπαρξης και της ειρήνης.
● Είναι εφικτή η συνύπαρξη και η λύση; Οι μνήμες των σφαγών, των άταφων νεκρών επιτρέπουν να συνυπάρξουν οι κοινότητες;
Ναι, πιστεύω σε μια λύση που επανενώνει τον τόπο και τον λαό. Δείτε τι γίνεται από το 2004 που άνοιξαν τα οδοφράγματα, Οι Ελληνοκύπριοι πηγαίνουν στα κατεχόμενα, οι Τουρκοκύπριοι έρχονται σε μας. Βλέπεις σμίξιμο, επαφή, δικοινοτικές εκδηλώσεις, χορωδίες, θέατρα. Ολα βοηθούν από κάτω προς τα πάνω, ώστε προετοιμαστεί η επανένωση του κυπριακού λαού σε ένα περιβάλλον ειρήνης και ασφάλειας. Εχουν περάσει πολλά χρόνια, υπάρχουν οι πληγές, οι αγνοούμενοι. Ομως η προσδοκία της λύσης φάνηκε και στη συμπεριφορά των Τουρκοκυπρίων στο δημοψήφισμα για το σχέδιο Ανάν. Τις συγκλίσεις που έχουν γίνει μέχρι το Κραν Μοντανά πρέπει να τις κρατήσουμε. Μένουν ανοιχτά μόνο τα θέματα των εγγυήσεων και της ασφάλειας. Δεν θέλουμε εγγυήτριες δυνάμεις πια, είμαστε ενήλικες πλέον, κανένα κράτος δεν έχει κηδεμόνες, μπορούμε μόνοι μας, ένα κυπριακό σύγχρονο κράτος με δύο συνιστώσες πολιτείες μπορεί να προχωρήσει μπροστά. Το κλειδί της λύσης φυσικά το έχει η Τουρκία, αν εγκαταλείψει τη ρητορική των δύο κρατών. Δεν πρέπει να αφήσουμε να παγιωθεί η διχοτόμηση. Αν χαθεί η Κύπρος, η Τουρκία θα έχει βλέψεις σε όλη την περιοχή.
