Την περασμένη Κυριακή, η Εποχή δημοσίευσε μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη του Ισπανού οικονομολόγου Ζουλιέν Μπολαίν για την ανάγκη υιοθέτησης ενός βασικού εγγυημένου εισοδήματος, ως μέσου ανάσχεσης της φτώχειας, αλλά και εγγύησης ότι οι εργαζόμενοι θα μπορούν να αποφεύγουν δουλειές της ξεφτίλας, επειδή δεν έχουν τα προς το ζην. Έχω, κι εγώ, υποστηρίξει σθεναρά και με διάφορες ευκαιρίες την εν λόγω ιδέα, την οποία ο Erik Olin Wright συμπεριέλαβε στο magnum opus του, τις Ρεαλιστικές Ουτοπίες (Εκδόσεις Ασίνη, 2018). Μέχρι τώρα, όμως, η Αριστερά, παρ’ ότι προγραμματικά πελαγωμένη, δεν έχει συμπεριλάβει την εν λόγω ιδέα στο οπλοστάσιό της. Θα ήθελα, λοιπόν, να επανέλθω, με σκοπό να διευρύνω τους λόγους για τους οποίους η Αριστερά θα έπρεπε όχι απλώς να συμπεριλάβει το βασικό εισόδημα στον προγραμματικό της λόγο, αλλά να το καταστήσει αιχμή του δόρατος.
Η συμβολή του στην ανασύσταση του εργατικού κινήματος και στην ενίσχυση του συνεταιριστικού κινήματος
Ο συνδικαλισμός εδώ και πολλά χρόνια πεθαίνει. Ένας από τους βασικούς λόγους είναι ο επιταχυνόμενος κατακερματισμός του κοινωνικού και εργασιακού πεδίου. Όλο και περισσότερο οι εργαζόμενοι/ες δεν μοιάζουν πλέον με τους διπλανούς/ες τους. Άλλα εργασιακά καθεστώτα, άλλα ωράρια, άλλοι μισθοί, άλλα εργασιακά δικαιώματα, άλλα επαγγελματικά προφίλ, άλλα προσόντα, άλλες επιδιώξεις. Στην πραγματικότητα, οποιοσδήποτε ενοποιητικός παράγοντας δεν μπορεί παρά να είναι μια επινόηση. Όπως είναι οι ταυτότητες και τα μη συντεχνιακά αιτήματα. Το βασικό εισόδημα, λοιπόν, μπορεί να αποτελέσει κοινό αίτημα για όλους αυτούς τους διαφορετικούς εργαζομένους και ανέργους, καθώς θα δίνεται σε όλους και όλες, ανεξαρτήτως διαφορών. Και ακριβώς γι αυτό μπορεί να αποτελέσει και ένα στοιχείο ανασύστασης της εργατικής ταυτότητας. Το διεκδικούμε όλοι/ες, το δικαιούμαστε όλοι/ες, και σε αυτό τον αγώνα είμαστε όλοι/ες μαζί.
Όσον αφορά τα οφέλη για το συνεταιριστικό κίνημα, θα αρκεστώ να αναφέρω επιγραμματικά την ουσία, όπως την έχει διατυπώσει ο Erik Olin Wright. Τα προβλήματα των επίδοξων ή των νέων συνεταιριστών σχετίζονται σε κρίσιμο βαθμό με το γεγονός ότι λείπει πάντα το αρχικό κεφάλαιο για να ξεκινήσουν, με αποτέλεσμα το υψηλό ποσοστό θνησιμότητας των συνεταιριστικών επιχειρήσεων. Το βασικό εισόδημα μπορεί να βοηθήσει, εκτός από τους εργαζομένους να αρνηθούν «σκατοδουλειές» (shit jobs), και τους επίδοξους συνεταιριστές να δημιουργήσουν την επιχείρηση που επιθυμούν, να κάνουν τη δουλειά που επιθυμούν.
Η συμβολή του στη δημιουργία μιας νέας αντίληψης της δημοκρατίας και της έννοιας του πολίτη
Όπως έχοει παρατηρήσει -μεταξύ άλλων φυσικά- ο Άγγλος κοινωνιολόγος T.H. Marshall, ήδη από το 1950, τα πολιτικά δικαιώματα είναι αδύνατο να εξασκηθούν πλέρια, όταν απουσιάζουν τα κοινωνικά δικαιώματα. Με απλά λόγια, το κοινωνικό κράτος έκανε τους πολίτες ικανούς να συμμετέχουν ισότιμα στη δημοκρατία. Στην εποχή μας, όμως, το κοινωνικό κράτος δέχεται απανωτά πλήγματα, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να αδυνατούν να συμμετάσχουν ενεργά στη δημόσια ζωή, ενώ πολλοί/ες ξαναγίνονται από πολίτες πελάτες αυτών που τους υπόσχονται ατομικά οφέλη. Το βασικό εισόδημα ξαναδημιουργεί το έδαφος για να πατήσουν οι πολίτες, ειδικά των χαμηλών στρωμάτων, ξανά στα πόδια τους, και να διεκδικήσουν χωρίς φόβο. Ξαναδίνει στη δημοκρατία την ουσία της, που είναι οι ίσες ευκαιρίες, και ξαναδίνει στην έννοια του πολίτη το νεωτερικό νόημά της. Πολίτης δεν είναι μόνο αυτός που έχει λεφτά να καταναλώσει, ώστε να μην πέφτει στην εξάρτηση από άλλους. Πολίτης είναι όποιος και όποια ζει εντός μιας δεδομένης κρατικής οντότητας. Και γι αυτό μόνο δικαιούται ένα βασικό εισόδημα. Όπως, δηλαδή, τα πολιτικά δικαιώματα (πρέπει να) δίνονται χωρίς προϋποθέσεις σε όλους τους ανθρώπους, έτσι και τα κοινωνικά δικαιώματα -που είναι προϋποθέσεις άσκησης των πολιτικών δικαιωμάτων- πρέπει να δίνονται χωρίς προϋποθέσεις. Το βασικό εισόδημα μπορεί να παίξει αυτό το ρόλο περισσότερο από τα επιμέρους επιδόματα, γιατί θα απλοποιούσε την επιδοματική πολιτική και θα την έκανε σχετικά απρόσβλητη στις εκλογικές συναλλαγές και εναλλαγές.
Συμπερασματικά
Το βασικό εισόδημα δεν είναι το θείο δισκοπότηρο, όμως μπορεί να βοηθήσει την Αριστερά να βρει ένα εύληπτο και απλό πολιτικό αίτημα που θα μπορούσε να συσπειρώσει όλο τον πληττόμενο κόσμο ενάντια στη νεοφιλελεύθερη Δεξιά. Είναι, επίσης, ένα αίτημα που λόγω της απλότητας και της κρουστικότητάς του δεν μπορεί να διαστρεβλωθεί ούτε να χαθεί στον κυκεώνα της παραπληροφόρησης του σύγχρονου μιντιακού ολοκληρωτισμού. Είναι κάτι που μπορεί να ακυρώσει με ένα χτύπημα αυτό που επί δεκαετίες ενορχήστρωναν οι νεοφιλελεύθεροι: τον κατακερματισμό της εργατικής τάξης και της ενστάλαξη του φόβου στους κόλπους της.
Ο Δημήτρης Παπανικολόπουλος είναι Δρ. Πολιτικής Επιστήμης και ερευνητής στο Παν/μιο Αιγαίου
