Μια εφημερίδα εξοπλισμένη με διακόσια ή τριακόσια γερά φράγκα ιδρύθηκε πρόσφατα με σκοπό να σταθεί σαν αντιπολίτευση που θα ικανοποιεί τους δυσαρεστημένους, χωρίς να βλαφτεί η εθνική κυβέρνηση του βασιλιά-πολίτη
Αργά το μεσημέρι, Παραμονή Πρωτοχρονιάς, την ώρα που πας να πληρώσεις στο ταμείο του βιβλιοπωλείου τα δώρα της τελευταίας στιγμής, παίρνεις παρορμητικά και τον Μπαλζάκ που είναι στον πάγκο, ας πούμε ως εορταστικό δωράκι στον εαυτό σου∙ κι είναι η παρορμητική αγορά της τελευταίας στιγμής αυτή που θα σου φτιάξει το κέφι τις κάπως μελαγχολικές μέρες που ακολουθούν την Πρωτοχρονιά.
«Το μαγικό δέρμα» είναι μια συναρπαστική ιστορία – όπως άλλωστε είναι γενικά τα μυθιστορήματα του Μπαλζάκ. Ταυτόχρονα, συνιστά ένα διεισδυτικό σχόλιο στη γαλλική κοινωνία που αναδύθηκε μέσα από την επανάσταση του Ιουλίου του 1830∙ τόσο διεισδυτικό, που διαπερνάει την επιφάνεια της συγκεκριμένης ιστορικής συγκυρίας για να φτάσει στα διαχρονικά θεμέλια της αστικής κοινωνίας – όπως άλλωστε συμβαίνει γενικά με τα μυθιστορήματα του Μπαλζάκ.
Ο Τύπος
Η διεισδυτικότητα του σχολίου του Μπαλζάκ αναδεικνύεται με ενάργεια στη σύντομη αναφορά που κάνει στον Τύπο στο πρώτο κεφάλαιο του «Μαγικού δέρματος». Σχεδόν δύο αιώνες από τότε που γράφτηκε το μυθιστόρημα, ο/η αναγνώστης/τρια δεν μπορεί να μην σκεφτεί ότι όσα αναφέρονται για τον Τύπο θα μπορούσαν κάλλιστα να έχουν γραφεί σήμερα: Οι μεγιστάνες ιδρύουν εφημερίδες για να κατευθύνουν κατά το δοκούν τις πολιτικές εξελίξεις, η κριτική του Τύπου είναι υποβολιμαία, η ενημέρωση είναι στην πραγματικότητα χειραγώγηση. Πίσω από τις ωραίες διακηρύξεις για την ελευθερία και τα δικαιώματα κρύβονται ο αμοραλισμός και ο κυνισμός. Προφανώς και τότε, όπως και τώρα, υπήρχαν ΜΜΕ και δημοσιογράφοι που δεν λειτουργούσαν ως αργυρώνητα ενεργούμενα. Το ζήτημα όμως πάντοτε είναι ποιοι δίνουν τον τόνο.
Διαβάζοντας την αναφορά του Μπαλζάκ στον Τύπο, το πιο πιθανό είναι να οδηγηθεί κανείς στο συμπέρασμα ότι το σημερινό ασφυκτικό τοπίο στον Τύπο, με την υπερσυγκέντρωση των Μέσων και τις κάθε λογής λίστες Πέτσα, δεν αποτελεί ένα συγκλονιστικά καινούργιο φαινόμενο, αλλά την ακραία εκδοχή ενός διαχρονικού γνωρίσματος της αστικής κοινωνίας.
Η δύναμη του Τύπου
Είναι διάχυτη η πεποίθηση ότι τα ΜΜΕ έγιναν παντοδύναμα τις τελευταίες δεκαετίες με την έκρηξη των οπτικοακουστικών μέσων. Διαβάζοντας «Το μαγικό δέρμα», η πεποίθηση αυτή μπορεί να τεθεί εν αμφιβόλω. «Η εξουσία μεταφέρθηκε, όπως ξέρεις, απ’ τον Κεραμεικό (σ.σ.: το παλάτι) στους δημοσιογράφους» γράφει χαρακτηριστικά ο Μπαλζάκ αναφερόμενος στη νέα κατάσταση που δημιουργήθηκε μετά την ανατροπή της απόλυτης μοναρχίας τον Ιούλιο του 1830. «Η δημοσιογραφία είναι η θρησκεία της σύγχρονης εποχής» επισημαίνει σε ένα άλλο σημείο.
Παρά την έλλειψη της εικόνας, οι εφημερίδες φαίνεται λοιπόν ότι καθόριζαν τα πολιτικά πράγματα, κάτι που σημαίνει ότι ο γραπτός δημοσιογραφικός λόγος κατείχε μια βαρύτητα που σήμερα ούτε να τη φανταστούμε μπορούμε.
Μορφωμένος κυνικός
Ο δημοσιογράφος, έτσι όπως τον σκιαγραφεί ο Μπαλζάκ, μοιάζει να μην πιστεύει σε τίποτα, θεωρώντας πως πρέπει «να μην έχει το βράδυ τη γνώμη που είχε το πρωί». Μπορεί να λεχθεί δηλαδή ότι ο δημοσιογράφος εμφανίζεται ως ο κατεξοχήν εκφραστής της ηθικής έκπτωσης της αστικής κοινωνίας.
Αυτός όμως ο κυνικός και ιδιοτελής άνθρωπος του Τύπου είναι εμφανώς μορφωμένος. Γνωρίζει καλά τα γράμματα, τις τέχνες, την κίνηση των ιδεών της εποχής του. Είναι ένας άνθρωπος του πνεύματος, ασχέτως αν στην πραγματικότητα είναι αδιάφορος για το πραγματικό περιεχόμενο των ιδεών.
Ο κυνισμός τον οποίο στηλίτευε ο Μπαλζάκ διατηρείται αναλλοίωτος στον χώρο των ΜΜΕ. Τον βλέπουμε καθημερινά. Δεν μπορεί να πει κανείς όμως ότι συμβαίνει το ίδιο και με τη μόρφωση…
Ονορέ ντε Μπαλζάκ, «Το μαγικό δέρμα», μετάφραση Μανόλης Σκουλούδης, εκδόσεις Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος
Γιάννης Αλμπάνης
