Συνέντευξη με τον εμπνευστή και επιμελητή της έκθεσης Portraits en Paysage: Πορτρέτα σε προοπτική
Ο Gianni Forte είναι θεατρικός συγγραφέας, και σκηνοθέτης, με μια πορεία ανάμεσα στο θέατρο και τη γραφή. Από το 2021 έως το 2024 διετέλεσε διευθυντής του Τμήματος Θεάτρου της Μπιενάλε της Βενετίας και είναι σήμερα καλλιτεχνικός διευθυντής των Θεάτρων του Μπάρι.
Το πιο πρόσφατο έργο σου, εδώ στην Αθήνα, αφηγείται ιστορίες Ιταλών στην Ελλάδα μέσα από τα πρόσωπά τους και τα λόγια τους. Ένα περιπλανώμενο πρότζεκτ που ενώνει εικαστική τέχνη και φωνή, πολλαπλές μνήμες και φαντασιακά μέλλοντα. Αγγίζει πολύ διαφορετικούς τόπους. Πώς γεννήθηκε;
Με την μπρετονική ομάδα À Corps Rompus δημιουργήσαμε το PORTRAITS EN PAYSAGE, που γεννήθηκε από μια απλή και βαθιά ανάγκη: να σταματήσουμε και να ακούσουμε. Σε μια εποχή φρενήρη όπως η δική μας, ένιωσα την ανάγκη να δώσω χώρο στη φωνή του άλλου, στην ιστορία του, στο πρόσωπό του.
Έτσι ξεκίνησε μια έρευνα που πήρε μορφή μέσα από ηχητικοοπτικές εγκαταστάσεις, που γεννήθηκαν από πραγματικές συναντήσεις με γυναίκες και άνδρες, σε πολύ διαφορετικά περιβάλλοντα – από λαϊκές συνοικίες της Γαλλίας μέχρι πόλεις της Μεσογείου. Είναι ένα πρότζεκτ που δεν κλείνει ποτέ, που τρέφεται από το περπάτημα και την ανοιχτότητα.
Μετά τους σταθμούς σε Γαλλία και Τυνησία, έφτασα στην Αθήνα, όπου το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο και ο διορατικός διευθυντής του, Francesco Neri, με υποδέχτηκαν με μεγάλη γενναιοδωρία. Εκεί, μέχρι τα τέλη Μαΐου, το κοινό μπορεί να βυθιστεί σε αυτές τις ιστορίες που, παρόλο που είναι διαφορετικές, συνθέτουν ένα μεγάλο συλλογικό, εγκάρσιο και οικείο αφήγημα.
Είναι ένας τρόπος να αποδοθεί αξιοπρέπεια και απήχηση σε φωνές που συνδέονται βαθιά με τις έννοιες της μετανάστευσης, της ταυτότητας, των ριζών. Πώς εκδηλώνεται αυτό στο έργο;
Απολύτως. Αυτό που με συγκινεί πάντα είναι ότι, μιλώντας με τους ανθρώπους, τα γεωγραφικά σύνορα διαλύονται. Μένουν τα όνειρα, οι αποχωρισμοί, οι παιδικές αναμνήσεις, η γλώσσα της μητέρας. Είναι στοιχεία που χτίζουν το εσωτερικό μας τοπίο. Πολλοί από τους συμμετέχοντες διέσχισαν τη θάλασσα ή άφησαν πίσω τους έναν κόσμο για να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους αλλού.
Αλλά περισσότερο από μετανάστευση, θα μιλούσα για μια κίνηση της ψυχής. Προσπαθώ να μην είμαι επεμβατικός. Η παρουσία μου είναι διακριτική, σχεδόν αόρατη. Κι όμως, συμβαίνει κάτι μαγικό: μου εμπιστεύονται πολύτιμα θραύσματα ζωής – όπως εσύ, Όλγα, για παράδειγμα – σαν να ήταν αυτή η στιγμή ο κατάλληλος τόπος για να ειπωθεί η ιστορία. Εκεί γεννιέται για μένα το θέατρο – όχι σε ένα σενάριο, αλλά στην ακρόαση.
Από αυτόν τον διεθνή ορίζοντα, βρέθηκες να επιστρέφεις στη γενέτειρά σου, την Απουλία, στην Ιταλία, για να αναλάβεις έναν ηγετικό ρόλο στα Θέατρα του Μπάρι. Τι είδους επιστροφή ήταν αυτή;
Ήταν μια επιστροφή όχι νοσταλγική, αλλά γόνιμη. Η επιστροφή δεν σημαίνει να κλείνεις έναν κύκλο, αλλά να ανοίγεις καινούριους. Το Μπάρι δεν είναι απλώς μια πόλη, είναι μια πύλη προς τον κόσμο. Ένιωσα έντονα το κάλεσμα των ριζών, των πετρών, των φωνών του Νότου.
Αλλά γύρισα με ένα ανανεωμένο βλέμμα, θρεμμένο από χρόνια ταξιδιών, εμπειριών, συναντήσεων. Ο διορισμός μου στην Καλλιτεχνική Διεύθυνση των Θεάτρων του Μπάρι, σε συνεργασία με την Teresa Ludovico, μου έδωσε τη δυνατότητα να ονειρευτώ ένα θέατρο που να είναι πραγματικά εργαστήριο οραμάτων.
Όχι μόνο ένας χώρος αναπαράστασης κειμένων, αλλά ένας τόπος όπου η κοινότητα μπορεί να καθρεφτιστεί, να μεταμορφωθεί, να αναγνωριστεί. Ένα θέατρο που εκτίθεται, που ρισκάρει, που ζει μέσα στην πόλη και με την πόλη.
Ποιες θα είναι οι βασικές γραμμές αυτής της νέας πορείας στο Μπάρι;
Θα ήθελα τα Θέατρα του Μπάρι να γίνουν ένα σταυροδρόμι ανάμεσα στην καλλιτεχνική κλίση και τη κοινωνική διάσταση: ένας ζωντανός οργανισμός που πάλλεται με τους ρυθμούς της σύγχρονης εποχής.
Θα δουλέψω πάνω σε τρεις λέξεις-κλειδιά: ακρόαση, ώσμωση, ρίζωμα. Ακρόαση, για να βάλουμε στο επίκεντρο τις πραγματικές ανάγκες του κοινού και των καλλιτεχνών. Διαπολιτισμική ώσμωση, για να ανοιχτούμε στις γλώσσες του κόσμου, στις νέες δραματουργίες, στα σώματα που δεν έχουν βρει ακόμα στέγη.
Ρίζωμα, για να δένεται κάθε πρότζεκτ με την τοπική πραγματικότητα, όχι μόνο γεωγραφικά, αλλά ανθρώπινα. Θα ήθελα να φέρω το θέατρο στις γειτονιές, στις αγορές, σε απρόσμενα μέρη. Και εκεί, ίσως, να γεννηθούν οι σωστές ερωτήσεις.
Ένα πρόσφατο θεατρικό σου έργο Θραύσματα Μνήμης με Πολύχρωμο Μελάνι, παίζεται εδώ και τέσσερις εβδομάδες στο Teatro Franco Parenti στο Μιλάνο. Πώς ήταν να το βλέπεις να παίρνει μορφή στη σκηνή;
Είναι πάντα μια αποξενωτική εμπειρία. Η γραφή είναι μια μοναχική, σιωπηλή πράξη. Το να βλέπεις το έργο να γίνεται φωνή, σώμα, κίνηση, είναι σαν να παρακολουθείς ένα πλάσμα που σου μοιάζει, αλλά έχει δική του ζωή. Το έργο γεννήθηκε από έναν στοχασμό πάνω στην κατακερματισμένη ταυτότητα. Εμπνεύστηκα, πολύ ελεύθερα, από την ιστορία του Billy Milligan, αλλά τη μετέτρεψα σε ένα είδος παρτιτούρας του ασυνείδητου.
Χάρη στην παραγωγή της Andrée Ruth Shammah, στη σκηνοθεσία του Fausto Cabra και στην ευαισθησία των ηθοποιών Raffaele Esposito, Anna Gualdo και Elena Gigliotti, το έργο ζωντάνεψε σχεδόν με τελετουργική μορφή.
Με ενδιέφερε να εξερευνήσω τη μνήμη ως έναν ακατάστατο χώρο, όπου ο χρόνος λυγίζει, διπλώνει, χάνεται. Κάθε χαρακτήρας φέρει μια διαφορετική φωνή, μια οπτική, μια πληγή. Είναι ένα θέατρο που ζητά από τον θεατή να χαθεί, ώστε ίσως να μπορέσει να ξαναβρεί τον εαυτό του.
Δουλεύεις ήδη πάνω σε μια νέα γραφή. Μπορείς να μοιραστείς κάτι αποκλειστικά με τους αναγνώστες μας;
Κατά τη διάρκεια μιας καλλιτεχνικής φιλοξενίας στο Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο της Πράγας άρχισα να γράφω ένα νέο έργο με τίτλο ΕΣΥ ΘΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕΙΣ ΤΗ ΒΡΟΧΗ (SARAI TU A FERMARE LA PIOGGIA). Είναι ένα κείμενο που συνομιλεί με τον Μύθο, αλλά τον διασχίζει με σύγχρονο βλέμμα. Επανέρχεται στη μορφή της Αντιγόνης, μεταφέροντάς την στη σημερινή Τεχεράνη, σε ένα περιβάλλον όπου μια απλή πράξη ανυπακοής μπορεί να γίνει υπαρξιακή μάχη.
Με ενδιαφέρει να αφηγηθώ το θάρρος εκείνων που επιλέγουν να μην υπακούσουν. Όχι με ιδεολογικό, αλλά με ανθρώπινο τρόπο. Στο επίκεντρο του έργου είναι μια νεαρή γυναίκα που αντιστέκεται σε ένα σύστημα που την θέλει άφωνη, αόρατη.
Η πράξη της, φαινομενικά μικρή, γίνεται πυροδότης νοήματος, δυνατοτήτων, αλλαγής. Είναι ένα κείμενο για την ελευθερία να είμαστε ο εαυτός μας, ακόμη κι όταν ο κόσμος μας ζητά το αντίθετο.
Πράγματι, κι εγώ ένιωσα ο εαυτός μου σε αυτή την εμπειρία εδώ στην Αθήνα και γι’ αυτό σε ευχαριστώ, Gianni.
Όλγα Νάσση
Η έκθεση Portraits en Paysage, με τις φωτογραφίες της Aggeliki Eirini Mitsi και την ηχητική επιμέλεια του Ilias Florakis, φιλοξενείται στο Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών έως τις 30 Μαΐου 2025 και είναι ανοιχτή στο κοινό, από Δευτέρα έως Παρασκευή, 10:00 με 16:00
