Εικαστικός και ακτιβίστρια που ζει μεταξύ Νέας Υόρκης και Αθήνας, αν και έγινε γνωστότερη στην Ελλάδα όταν το έργο της με τη ροζ σημαία αποκαθηλώθηκε από το ελληνικό Προξενείο με απόφαση του υπουργού Εξωτερικών, είχε εξαρχής σαφή, συνεπή κοινωνική στόχευση μιλώντας με το έργο της για το προσφυγικό ή τις γυναικοκτονίες, όπως κάνει και στη νέα της έκθεση, η οποία, με τίτλο «Εν τούτω νίκα» και πρωταγωνίστρια τη μικρή Αννα από το «Αλφαβητάριον» του 1955, παρουσιάζεται στην γκαλερί «a.antonopoupou.art»
Ηρεμη δύναμη του καλλιτεχνικού ακτιβισμού, που έχει μπει στο στόχαστρο της Ακροδεξιάς και έχει λογοκριθεί από την κυβέρνηση, η Γεωργία Λαλέ, η γνωστή εικαστικός που μοιράζεται τη ζωή της ανάμεσα σε Νέα Υόρκη και Αθήνα, αντλεί από την κοινωνία και απευθύνεται στην κοινωνία, με ένα έργο εμπειρικό, βιωματικό, συναισθηματικά φορτισμένο. Φόρεσε τα πορτοκαλί σωσίβια των προσφύγων που πνίγηκαν στη θάλασσα και με τη δράση #OrangeVest βγήκε στους δρόμους μεγάλων αμερικανικών και ευρωπαϊκών πόλεων, μαζί με εθελοντές για να ευαισθητοποιήσει για το προσφυγικό δράμα. Με σεντόνια που της χάρισαν κακοποιημένες γυναίκες έκανε τη ροζ σημαία –που με παρότρυνση Νατσιού αποκαθήλωσε ο Γεραπετρίτης από το προξενείο μας στη Νέα Υόρκη–, την «Ενοχή της γειτονιάς» και πολλά άλλα έργα και περφόρμανς, για να καταγγείλει τα φαινόμενα των γυναικοκτονιών και της ενδοοικογενειακής βίας.
«Στη Νέα Υόρκη πήγα το 2014 για να σπουδάσω και να κάνω μεταπτυχιακό. Τα πρώτα έξι χρόνια ήταν δύσκολα γιατί βρέθηκα σε μια πολύ μεγάλη χώρα χωρίς να έχω υποστήριξη, ανθρώπους δικούς μου και δυστυχώς όλο αυτό μου δημιούργησε μεγάλη ανασφάλεια, με αποτέλεσμα να βρεθώ κι εγώ, χωρίς να το καταλάβω, σε κακοποιητικές σχέσεις. Ευτυχώς κατάφερα να φύγω», δηλώνει με θάρρος η Γεωργία Λαλέ. «Εχει σημασία ότι έφτιαξα τη ροζ σημαία σε μια εποχή που ήμουν σε κακοποιητική σχέση και δεν το είχα συνειδητοποιήσει. Το συνειδητοποίησα όταν μου έθεσε το ερώτημα: “Τι είναι πιο σημαντικό, εγώ ή η τέχνη σου;”. Επέλεξα την τέχνη μου. Επέλεξα τον εαυτό μου!»
Τώρα με τη νέα της έκθεση με τίτλο «Εν τούτω νίκα» στην γκαλερί «a.antonopoupou.art» μάς καλεί σε ένα ταξίδι στον χρόνο από την αρχαιότητα ώς τις μέρες μας, στους αγώνες και στον πόνο των γυναικών, με οδηγό την Αννα, το κοριτσάκι από το σχολικό «Αλφαβητάριον» (1955) της Α΄ Δημοτικού, που είχε εικονογραφήσει ο Κ. Γραμματόπουλος.
«Βλέπουμε την Αννα να εισβάλλει στο Μεγάλο Ανάγλυφο των Ελευσίνιων Μυστηρίων με τη θεά Δήμητρα, που ήταν θύμα βιασμού, και την κόρη της Περσεφόνη, θύμα γυναικοκτονίας και θεά του Αδη», μας λέει η 34χρονη εικαστικός. «Στην “Πιετά” βλέπουμε την Αννα νεκρή στην αγκαλιά της μητέρας της, σε ένα έργο-φόρο τιμής στις μητέρες που χάνουν τα παιδιά τους είτε από το οπλισμένο χέρι των συντρόφων τους, είτε από την κρατική αμέλεια είτε από τη βαρβαρότητα του πολέμου, στην Παλαιστίνη, στην Ουκρανία. Στο τέλος όμως κρατά σφιχτά τα χέρια της γιαγιάς της και της μαμάς της, μας κοιτά κατάματα, και λέει: Εν τούτω νίκα! Με ενότητα και αλληλεγγύη σπάει η αλυσίδα της σιωπής και της κακοποίησης».
● Πώς ξεκίνησε όλη αυτή η «εκστρατεία» μέσω της τέχνης κατά της έμφυλης βίας και των γυναικοκτονιών;
Στην οικογένειά μας έχουμε μια γυναικοκτονία, η αδελφή του παππού μου από την πλευρά του μπαμπά μου, η Μαρία Λαλέ, δολοφονήθηκε από τον άντρα της γύρω στο 1930, γιατί αρνήθηκε να τραγουδήσει σε έναν γάμο. Ηταν λεχώνα και είχε μόλις χάσει έναν αδελφό της από φυματίωση, οπότε βρισκόταν σε πένθος. Μόλις γύρισαν σπίτι ο άντρας της τη χτύπησε τόσο πολύ, που κατέληξε. Η τοπική κοινωνία του Λαγκαδά συγκάλυψε το έγκλημα και αυτός μετά συνέχισε τη ζωή του… Εμείς μεγαλώσαμε με αυτή την ιστορία, και μετά, όταν έγινε η δολοφονία της Καρολάιν το 2021, με συγκλόνισε το γεγονός ότι δολοφονήθηκε στο κρεβάτι της. Σκέφτηκα ότι αυτή η κοπέλα έστρωνε το κρεβάτι της, έπλενε και άλλαζε τα σεντόνια, χωρίς να έχει συνειδητοποιήσει ότι στην πραγματικότητα κοιμόταν στον ίδιο της τον τάφο. Μέσα από την ιστορία της Καρολάιν εμπνεύστηκα τη ροζ σημαία που είναι φτιαγμένη από σεντόνια που μου χάρισαν γυναίκες και θηλυκότητες για την περφόρμανς με τίτλο «Καταφύγιο».
● Ποιες οι αντιδράσεις του κόσμου, ιδιαίτερα των γυναικών, στις εκθέσεις και τις περφόρμανς σου;
Πολλές φορές έχουν έρθει γυναίκες στις εκθέσεις μου και κλαίνε. Τις παίρνω λίγο στην άκρη, συζητάμε, τις αγκαλιάζω, αποφεύγω να ρωτήσω τι είναι αυτό που τις πλήγωσε, γιατί είναι κάτι προσωπικό. Πιστεύω ότι περισσότερο τις συγκινεί πως νιώθουν πως δεν είναι αόρατες, ότι κάποιος τις βλέπει, κάποιος μιλάει για την προσωπική τους εμπειρία. Θυμάμαι που μια οικογένεια δολοφονημένης από τον άντρα της γυναίκας το 2009, στη βόρεια Ελλάδα, μου έστειλε τα σεντόνια που είχε φτιάξει για τα παιδιά της. Αναφερόμενη στον δολοφόνο η κόρη της μου έλεγε «ο πα-τέρας». Αλλες γυναίκες μου δίνουν σεντόνια από γιαγιάδες, προγιαγιάδες, την προίκα τους, ό,τι πολύτιμο έχουν και αντανακλά την ιστορία της οικογένειας. Πάνω σε αυτό επικεντρώνεται η τωρινή έκθεσή μου. Πώς η γυναικοκτονία και η ενδοοικογενειακή βία πληγώνει όλη την οικογένεια. Και τις επόμενες γενιές. Υπάρχει ένας κύκλος κακοποίησης, μια αλυσίδα που σπάει μόνο όταν σπάει η σιωπή, η ενοχή.
● Στη νέα ενότητα έργων σου αναφέρεσαι στην εδραιωμένη πατριαρχία;
Σε αυτήν την έκθεση ξεκίνησα με το Αλφαβητάρι της Α΄ Δημοτικού, με το οποίο μάθαινε γράμματα η γενιά των γονιών μου, διδασκόταν στην Ελλάδα από το 1955 μέχρι το 1974, στη Χούντα. Το βιβλίο έχει επίκεντρο την πυρηνική οικογένεια και η όλη νοοτροπία τότε ήταν τα εν οίκω μη εν δήμω: «Κάνε τα στραβά μάτια για τα παιδιά σου, όλοι οι άντρες έτσι είναι, άντρας είναι και θα ρίξει καμιά σφαλιάρα, θα μεθύσει, θα σε βρίσει, κάνε υπομονή». Αυτά υπάρχουν και στις μέρες μας και δυστυχώς ρίχνουν το φταίξιμο στα θύματα. Το βλέπεις, ο δικαστής, ακόμα και γυναίκα δικαστής ρωτάει τα θύματα τι φορούσαν, γιατί δεν έφυγαν… Σκοτώνει αυτός που πιστεύει ότι ο άλλος άνθρωπος είναι κτήμα του, ότι ο άλλος είναι λιγότερος από αυτόν και βέβαια είναι η κοινωνία μας τέτοια που απαιτεί να εργάζεται και μέσα στο σπίτι η γυναίκα χωρίς να πληρώνεται, μια εργασία δουλική.
● Η τέχνη σου είναι ακτιβιστική. Πιστεύεις ότι η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο;
Και εμένα με προβληματίζει αυτή η ερώτηση, αλλά αν δεν μπορεί η τέχνη να αλλάξει τον κόσμο προς το καλύτερο, πραγματικά δεν ξέρω ποιος άλλος μπορεί. Προσπαθώ να μιλώ με τα έργα μου γιατί δεν υπάρχει ενημέρωση και πολλές γυναίκες ζουν υπό καθεστώς τρόμου και υφίστανται μαρτύρια χωρίς να το έχουν αντιληφθεί. Κυρίως ψυχολογικά μαρτύρια. Ομως, αν οι γυναίκες που βλέπουν τα έργα μου και δακρύζουν αρχίζουν να νιώθουν πιο δυνατές, να γίνονται ορατές, έχει γίνει η αλλαγή.
● Είναι μεγάλο φορτίο να κουβαλάς και να εκφράζεις τέτοια θέματα;
Μου είναι δύσκολο ψυχολογικά. Κάθε γυναικοκτονία τη ζω προσωπικά, όταν βλέπω τις φωτογραφίες «μιλάω» με το θύμα, σκέφτομαι τι ζωή μαρτυρική έζησε, γιατί να τελειώσει μέσα στον τρόμο και την αγωνία, να τη σκοτώνει ο άνθρωπος που έπρεπε να την αγαπάει. Κάθε έργο που κάνω είναι μια προσευχή, μια ευχή για κάτι καλύτερο, Κάθε φορά που γίνεται μια γυναικοκτονία, κάνω ένα ηλεκτρονικό κολάζ όπου βλέπουμε, με φόντο τη ροζ σημαία, σε ασπρόμαυρο το πρόσωπο του θύματος, το όνομά του, την ηλικία, την ημερομηνία θανάτου και την τοποθεσία. Ενας απειροελάχιστος φόρος τιμής για να μην ξεχνιούνται αυτές οι γυναίκες. Και αναρωτιέμαι: Ποια είναι η επόμενη; Θα μπορούσα να είμαι εγώ ή εσύ; Ποιος προστατεύει τις γυναίκες που κινδυνεύουν; Δεν υπάρχουν κοινωνικές δομές. Βλέπεις η Κυριακή Γρίβα πήγε στο αστυνομικό τμήμα και την έδιωξαν, της είπαν «Η αστυνομία δεν είναι ταξί». Το έχω ακούσει κι εγώ αυτό και στην Ελλάδα και στη Νέα Υόρκη. Δυο-τρεις φορές που εντόπισα ότι κάποιος με ακολουθεί, έκανα νεύμα σε περιπολικό να σταματήσει και η πρώτη τους κουβέντα ήταν «Δεν είμαστε ταξί». Είναι απαράδεκτες τέτοιες συμπεριφορές και βλέπεις και στο νομικό πλαίσιο πόσο δύσκολο είναι.
● Τα πράγματα χειροτερεύουν με τον νεοσυντηρητισμό του Τραμπ;
Ζούμε σε μια καπιταλιστική, πατριαρχική κοινωνία, παγκοσμίως. Βλέπεις πως ο νεοσυντηρητισμός προσπαθεί να αφαιρέσει τα δικαιώματα των γυναικών και της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας που έχουν κατακτηθεί με αίμα και ιδρώτα. Στην Αμερική σε πολλές Πολιτείες με νόμο απαγορεύεται η άμβλωση. Υπάρχουν περιπτώσεις γυναικών που πήγαν στο νοσοκομείο γιατί είχαν επιπτώσεις από την εγκυμοσύνη τους, ακόμα και σηψαιμία, και οι γιατροί αρνήθηκαν να τους κάνουν άμβλωση γιατί φοβόντουσαν νομικές κυρώσεις. Ετσι, γυναικοκτόνος γίνεται το ίδιο το κράτος.
● Εχεις δεχτεί επιθέσεις για να σε φιμώσουν και να σε λογοκρίνουν σε Αμερική και Ελλάδα. Γιατί ενοχλούν τόσο πολύ τα έργα σου;
Γιατί δεν θέλει η κοινωνία να παραδεχτεί ότι υπάρχουν αυτά τα προβλήματα. Γιατί ο πατριάρχης, ο άντρας της πυρηνικής οικογένειας, δεν θέλει ο νόμος να μπει μέσα στο σπίτι του και να του πει δεν επιτρέπεται να κακοποιείς τη γυναίκα σου και τα παιδιά σου. Μέσα στο σπίτι του εφαρμόζει τους δικούς του νόμους. Επομένως, όταν ο καλλιτέχνης δείχνει τι συμβαίνει πίσω από τις κλειστές πόρτες, ενοχλεί. Η κατηγορία που δέχτηκα και με τις περφόρμανς με τα σωσίβια των προσφύγων ήταν ότι δυσφημώ τη χώρα. Κι εδώ μπαίνουμε σε ένα οικονομικό κομμάτι, πως οι κυβερνήσεις υποστηρίζουν και εξυπηρετούν τα κεφάλαια. Αυτό που τους ενδιαφέρει είναι να φαίνεται η Ελλάδα ως ιδανικός προορισμός για τους τουρίστες. Χωρίς γυναικοκτονίες, χωρίς πρόσφυγες. Επίσης ενοχλεί ότι έχω βάση και εκτός Ελλάδας και έτσι ακούγονται αυτά τα προβλήματα και στο εξωτερικό.
● Που σου αρέσει να ζεις και να δημιουργείς, σε Αθήνα ή Νέα Υόρκη;
Και στις δύο πόλεις, είναι δύο διαφορετικές προκλήσεις. Στη Ν. Υόρκη νιώθω 100% ο εαυτός μου, εδώ νιώθω και σε επαγγελματικό επίπεδο κάποιες φορές και στην καθημερινότητα ότι πρέπει να αποδεικνύω κάθε φορά τον εαυτό μου. Και συχνά, λόγω του φύλου μου, εισπράττω ρατσισμό. Η λογοκρισία υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει γιατί η δημοκρατία είναι μια συνεχής μάχη. Αν τη θεωρούμε δεδομένη, θα τη χάσουμε. Οσο παλεύουμε τόσο θα υπάρχουν οι άλλες δυνάμεις που προσπαθούν να μας κλείσουν το στόμα. Βλέπεις τι έγινε στην Εθνική Πινακοθήκη με τα έργα του συναδέλφου, του Χριστόφορου Κατσαδιώτη. Ηταν τρομοκρατική επίθεση, σαν να μπήκαν Ταλιμπάν. Δεν θέλουν να ακούγονται διαφορετικές φωνές, μόνο η δική τους. Αλλά αυτό δεν είναι δημοκρατία.
Παρή Σπίνου
ℹ️ «a.antonopoupou.art», Αριστοφάνους 20, Αθήνα, 210 3214994, Διάρκεια μέχρι 29/11 Ωράριο λειτουργίας: Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή 14.00-20.00, Σάββατο 12.00-16.00
