Ο Γασάν Καναφάνι θεωρείται κεντρικό σημείο αναφοράς στην παλαιστινιακή λογοτεχνία και χαρακτηριστικός εκπρόσωπος της «λογοτεχνίας της αντίστασης» – τον όρο άλλωστε τον χρησιμοποιεί και ο ίδιος ο συγγραφέας στα βιβλία του. Ο Καναφάνι γεννήθηκε το 1936 αλλά, μετά το 1948, και η δική του οικογένεια ήταν ανάμεσα στις χιλιάδες που εκδιώχθηκαν από τον τόπο τους, και ο συγγραφέας έζησε πολλά χρόνια ως πρόσφυγας σε διάφορες χώρες. Στο Πανεπιστήμιο της Δαμασκού γνωρίστηκε με τον Ζορζ Χαμπάς, μετέπειτα ηγέτη του Λαϊκού Μετώπου για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης. Το 1969 ίδρυσε και ανέλαβε διευθυντής του περιοδικού του Λαϊκού Μετώπου, ενώ η πολιτική του δράση ήταν πλούσια, όπως και η συγγραφική του δουλειά. «Η πεζογραφία του Καναφάνι είναι μια μορφή αντίστασης», έλεγε γι’ αυτόν ο Έντουαρντ Σαΐντ.
Ο Γασάν Καναφάνι δολοφονήθηκε το 1972 στη Βηρυτό, σε τρομοκρατική επίθεση που πραγματοποίησε η Μοσάντ, που παγίδευσε με εκρηκτικά το αυτοκίνητό του, στο οποίο επέβαινε και η 17χρονη ανιψιά του, η οποία επίσης σκοτώθηκε.
Στον Γασάν Καναφάνι, και συγκεκριμένα στο άλλο λογοτεχνικό βιβλίο του που κυκλοφορεί στα ελληνικά («Άνθρωποι στον ήλιο», μτφ. Νασίμ Αλάτρας, εκδ. Καστανιώτη), έχει αναφερθεί και παλιότερα η εφημερίδα (Η εποχή, 6 Απριλίου 2024). Σε αυτόν τον τόμο που εκδόθηκε πρόσφατα, με τίτλο «Διηγήματα από τη γη των πικραμένων πορτοκαλιών», περιέχονται είκοσι από τα 64 διηγήματα που έχει γράψει ο Καναφάνι, και μάλιστα είναι χρονολογικά τα πρώτα που έγραψε, καλύπτοντας την περίοδο από 1956 έως 1962. Πέρα από τα διηγήματα, ο συγγραφέας έγραψε επιπλέον επτά νουβέλες, τρία θεατρικά καθώς και δοκίμια, ενώ έργα του έχουν μεταφραστεί σε πάνω από 16 γλώσσες, έχουν τιμηθεί με βραβεία και έχουν μεταφερθεί στον κινηματογράφο.
Στον πρόλογο του βιβλίου, ο μεταφραστής του παρουσιάζει εκτενή στοιχεία για τη ζωή του Καναφάνι, εντάσσοντάς τον στο πολιτικοκοινωνικό πλαίσιο της εποχής του, ενώ αναλύει και τα λογοτεχνικά στοιχεία που αποτυπώνουν την ιδιαιτερότητα του συγγραφέα, από τις αφηγηματικές καινοτομίες του μέχρι τις πρωτότυπες επιλογές του στη στίξη.
Η λογοτεχνία του Καναφάνι, μια λογοτεχνία με έντονα τα βιωματικά και τα αυτοβιογραφικά στοιχεία, είναι πολιτική λογοτεχνία. Στα διηγήματά του σκιαγραφείται όλη η ιστορία της Παλαιστίνης στη διάρκεια του 20ού αιώνα (από τότε που «βλέπαμε την Παλαιστίνη να πέφτει σπιθαμή προς σπιθαμή και να υποχωρούμε σπιθαμή προς σπιθαμή»), ενώ αντανακλώνται και άλλες κρίσιμες εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή, όπως π.χ. τα γεγονότα του 1958 στο Ιράκ που ανέτρεψαν τη μοναρχία. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσονται οι πρωταγωνιστές στις ιστορίες του Καναφάνι, ιστορίες που όσο κι αν κουβαλάνε τα σημάδια της εποχής τους (στη γλώσσα ή στο περιεχόμενο), διατηρούν ζωντανή και τη διαχρονικότητά τους, καθώς ανατέμνουν μια σύγκρουση που δεν ξεκίνησε προχθές αλλά έχει πίσω της πολύ βαριά ιστορία βίας, προσφυγιάς, αίματος.
Αυτή την ιστορία, και αυτή τη διάχυτη θλίψη που τη συνοδεύει, αντανακλούν ίσως τα λυπημένα λόγια του Παλαιστίνιου αγρότη στη Γιάφα, όταν οι Ισραηλινοί παίρνουν τους πορτοκαλεώνες από τους Παλαιστίνιους: «θα μαραθούν όταν αλλάξει το χέρι που τα ποτίζει»…
Κώστας Αθανασίου
Η ΕΠΟΧΗ
