Η δολοφονία του Νίκου Σαμπάνη καταδεικνύει την αέναη επανάληψη του άδικου φαύλου κύκλου, μέσα στον οποίο έχει ετεροκαθοριστεί η ιστορική διαδρομή των Ρομά στην Ελλάδα κι όπου γης. Προκατάληψη, στοχοποίηση, αντιτσιγγανισμός, εγκλήματα μίσους και –συχνότατα– ατιμωρησία. Ως η με διαφορά πιο αδύναμη κοινωνική ομάδα, οι κοινότητες των Ρομά υφίστανται εκμετάλλευση και ρατσισμό σε όλα τα επίπεδα. Εγκλωβισμένοι στη φτώχεια και την αδικία, έχουν δύο επιλογές: την υποταγή στη μοίρα και την εξώθηση στην παρανομία. Η Ευρώπη από τη μία οχυρώνει τα εξωτερικά της σύνορα από τους πρόσφυγες, τους αποκαλούμενους «λαθρο»μετανάστες κι από την άλλη κατασκευάζει «λαθραίους» Ευρωπαίους, πολίτες που μόνο στις συνθήκες και τις διακηρύξεις απολαμβάνουν ίσα δικαιώματα. Οι σημερινές κυβερνήσεις τούς αντιμετωπίζουν αδιάφορα και υποκριτικά σαν πρόβλημα, η πλειοψηφία της κοινωνίας σαν «μιάσματα», σαν μια κατάσταση για την οποία ευθύνονται αποκλειστικά οι ίδιοι οι Ρομά. Εύλογα προκύπτει το ερώτημα σχετικά με το αν και κατά πόσο έχουν αλλάξει προς το καλύτερο οι συνθήκες ζωής των Ρομά στην Ελλάδα και στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια.
Σε επίπεδο θεσμών έχουν ληφθεί τα τελευταία χρόνια ουκ ολίγες σχετικές πρωτοβουλίες. Ωστόσο, οι καλές προθέσεις μένουν στα χαρτιά, διότι η πραγματικότητα αλλάζει (;) αργά και δύσκολα. Είναι κοινό μυστικό ότι η κοινωνική ατζέντα και τα ανθρώπινα δικαιώματα περνούν συνήθως στο «ντούκου». Οι διεθνείς συνθήκες και τα ψηφίσματα αναγνωρίζουν μεν την προβληματική θέση των Ρομά, αλλά δεν εξασφαλίζουν ισονομία, δικαιοσύνη και σεβασμό στην πράξη. Δεν καταργούν την εκμετάλλευση και τον καθημερινό ρατσισμό, παρόλο που, σύμφωνα με διεθνείς έρευνες, έξι στους δέκα Ευρωπαίους εξακολουθούν να πιστεύουν ότι οι διακρίσεις σε βάρος των Ρομά είναι εκτεταμένες στη χώρα τους, ενώ περισσότεροι από έξι στους δέκα Ευρωπαίους συμφωνούν ότι η κοινωνία θα μπορούσε να ωφεληθεί εάν οι Ρομά ενσωματώνονταν καλύτερα.
Ενδεικτικά:
- Η οδηγία 2000/43/ΕΚ του Συμβουλίου θεσπίζει το πλαίσιο για την καταπολέμηση διακρίσεων λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής σε ολόκληρη την Ένωση όσον αφορά την απασχόληση, την εκπαίδευση, την κοινωνική προστασία.
- Η απόφαση–πλαίσιο 2008/913/ΔΕΥ υποχρεώνει τα κράτη μέλη να ποινικοποιήσουν τη δημόσια υποκίνηση βίας ή μίσους λόγω φυλής, χρώματος, θρησκείας, γενεαλογικών καταβολών ή εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής και να διασφαλίσουν ότι ρατσιστικά και ξενοφοβικά κίνητρα θεωρούνται επιβαρυντική περίσταση ή, εναλλακτικά, ότι μπορούν να ληφθούν υπόψη από τα εθνικά δικαστήρια κατά τον καθορισμό των ποινών. (Η παρούσα σύσταση καταρτίστηκε για να ενισχύσει τα μέτρα που λαμβάνονται κατά της ρητορικής μίσους, των εγκλημάτων μίσους και της βίας κατά των Ρομά. Σύμφωνα με την οδηγία 2012/29/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου η παρούσα σύσταση αποσκοπεί επίσης να προωθήσει την υποστήριξη των Ρομά που πέφτουν θύματα τέτοιων εγκλημάτων).
- Το στρατηγικό πλαίσιο της ΕΕ της 7ης Οκτωβρίου 2020 για την ισότητα, την ένταξη και τη συμμετοχή των Ρομά, «συμπληρώνει την κοινωνικοοικονομική ένταξη των περιθωριοποιημένων Ρομά με προώθηση της ισότητας και ενίσχυση της συμμετοχής».
- Η σύσταση του Συμβουλίου της 12ης Μαρτίου 2021 για την ισότητα, την ένταξη και τη συμμετοχή των Ρομά (2021/C 93/01) συνιστά στα κράτη μέλη να θεσπίσουν εθνικά στρατηγικά πλαίσια για την κοινωνική ένταξη των Ρομά που να βελτιώνουν την κατάστασή τους και να τα κοινοποιήσουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά προτίμηση έως τα τέλη Σεπτεμβρίου 2021. (Θα είχε ενδιαφέρον να μάθουμε το περιεχόμενο του στρατηγικού πλαισίου που εκπόνησε και κοινοποίησε η κυβέρνηση – σε περίπτωση που ανταποκρίθηκε).
Το δικαίωμα στη ζωή, στη στέγη, στην περίθαλψη και οι θεμελιώδεις ελευθερίες –τα στοιχειώδη για τα οποία παλεύουν εκατομμύρια Ρομά– δεν παραχωρούνται, αλλά διεκδικούνται. Διεκδικούνται όχι μόνο μέσα από διεθνή λόμπι, αλλά και από την αυτοοργάνωση, το αντίδοτο στην χειραγώγηση και τον πατερναλισμό των διεθνών οργανισμών. Οι Ρομά χρειάζεται να πολιτικοποιήσουν το ζήτημά τους, να αναδείξουν αδιάφθορους πολιτικούς σε υπερεθνικό και τοπικό επίπεδο, να δημιουργήσουν μέσω της εκπαίδευσης, τη δική τους «μαγιά» που θα σηκώσει αύριο την υπόθεση στα χέρια τους, Η κινητοποίηση των ίδιων των Ρομά και η έμπρακτη αλληλεγγύη όλων μας είναι το κλειδί για να βελτιωθεί η κατάστασή τους, ιδιαίτερα σε καιρούς προϊόντος εκφασισμού της ελληνικής κοινωνίας. Η πολιτεία θα αναγκαστεί να αναλάβει ουσιαστικές πρωτοβουλίες μόνο όταν υπάρξει πίεση από κάτω. Οπωσδήποτε τούτη θα είναι μια επίπονη και μακρά διαδικασία, η οποία έχει καθυστερήσει και στην καλύτερη περίπτωση θα χρειαστεί αρκετά χρόνια για να καρποφορήσει. Είναι όμως μονόδρομος η συνειδητοποίηση και η ανάλυση της κατάστασης από τους ίδιους τους Ρομά, καθώς και η εξεύρεση των όρων και των μέσων με τα οποία θα την άρουν.
Ποτέ να μην λησμονιέται η αρχή, σύμφωνα με την οποία η μεταχείριση των μειονοτήτων και των αδυνάτων της κοινωνίας είναι το μέτρο με το οποίο μετρώνται οι δημοκρατίες. Όχι με σφαίρες.
Απόστολος Στραγαλινός
Πηγή: Η Εποχή
