Η τραγωδία των Κοινών
Πρόσφατα έκανα μια ομιλία στη Βουλή που αφορούσε την παραχώρηση της μαρίνας στην Κέρκυρα σε ιδιώτες επενδυτές. Κεντρικό επιχείρημα της ομιλίας ήταν ότι τέτοιες παραχωρήσεις έχουν εξαιρετικά αρνητικό αποτύπωμα αφού ουσιαστικά για να εξασφαλίσουν την κερδοφορία οι επενδυτές εξωτερικεύουν το κόστος στις τοπικές κοινωνίες, τις επιχειρήσεις, τους κατοίκους, τους εργαζόμενους στο καρνάγιο, τους ψαράδες.
Και ένα από το κόστη που εξωτερικεύουν είναι και το περιβαλλοντικό. Αφού τόσο το περιβαλλοντικό αποτύπωμα από την τσιμεντοποίηση του αιγιαλού όσο και το αποτύπωμα άνθρακα από την αυξημένη κίνηση σκαφών και κρουαζιερόπλοιων θα οδηγήσει σε σημαντική περιβαλλοντική επιβάρυνση στην περιοχή.
Αμέσως μετά την ομιλία με προσέγγισε ένας βουλευτής της ΝΔ και μου είπε ότι έχω άδικο, αφού αν η μαρίνα δεν φτιαχνόταν στην Κέρκυρα, κάποιο άλλο λιμάνι θα αναλάμβανε αυτό το φαραωνικό έργο οπότε το περιβαλλοντικό αποτύπωμα δεν θα άλλαζε. Το μόνο που θα άλλαζε θα ήταν η απώλεια εσόδων για την οικονομία στην Κέρκυρα.
Η στάση αυτή είναι ένα ακόμη παράδειγμα της λεγόμενης «τραγωδίας των κοινών» (tragedy of the commons) δηλαδή της σύγκρουσης ανάμεσα στα ιδιωτικά συμφέροντα και το κοινό καλό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της τραγωδίας των κοινών αποτελεί η αλιεία (και γενικά η διαχείριση κάθε πεπερασμένου φυσικού πόρου): όλοι οι ψαράδες έχουν κίνητρο να μειωθεί συνολικά ο όγκος που ψαρεύεται. Και αυτό γιατί θα αυξήσει τις τιμές των ψαριών, και γιατί θα επιτρέψει την αναπλήρωση του πληθυσμού των ψαριών διασφαλίζοντας το μέλλον. Ωστόσο κάθε ψαράς ξεχωριστά έχει κίνητρο να ψαρέψει όσο το δυνατόν περισσότερα ψάρια αφού έτσι μεγιστοποιεί το εισόδημά του ενώ ταυτόχρονα νιώθει ότι δεν επηρεάζει το συνολικό πρόβλημα. Όμως όσο όλοι οι ψαράδες σκέφτονται έτσι είναι αδύνατον να μειωθεί ο συνολικός όγκος της αλιείας οδηγώντας σε μείωση του φυσικού πόρου.
Πολλοί οικονομολόγοι το παρουσιάζουν αυτό σαν αναπόφευκτο, ότι έτσι είναι η ανθρώπινη φύση. Η αριστερή πολιτική αντιθέτως αμφισβητεί ότι το ατομικό συμφέρον είναι μονόδρομος και προτείνει την αλλαγή του ερωτήματος που θέτει κάποιος. Αντί να σκέφτεται ρωτώντας «τι είναι καλό για εμένα» να σκέφτεται «τι είναι καλό για ανθρώπους σαν εμένα».
Οι κοινωνικοί επιστήμονες χρησιμοποιούν την εστίαση στο ατομικό συμφέρον ως παράδειγμα προς αποφυγή. Αντιθέτως προτείνουν τη δημιουργία θεσμών και μηχανισμών που ενισχύουν τη διαβούλευση. Όταν κάποιος ακούει και συζητάει δια ζώσης πέφτει το κίνητρο να «κλέψει» επιδιώκοντας το ατομικό όφελος εις βάρος του κοινωνικού. Και εδώ η κυβέρνηση έχει δείξει ότι δεν την ενδιαφέρει κάτι τέτοιο: δεν κάνει διαβούλευση πουθενά, δεν ενδιαφέρεται να φέρει τους διάφορους εμπλεκόμενους στο τραπέζι για να βρεθούν κοινές λύσεις. Έτσι δεν πρόκειται ποτέ να πάμε σε ένα πλαίσιο που όλοι θα αποφασίζουν με βάση τι είναι καλό για το κοινωνικό σύνολο.
Η τραγωδία της ιδιωτικής ασφάλισης για υγεία
Αν κάτι είναι εμφανές τα τελευταία χρόνια είναι ότι η ΝΔ δεν έχει κανένα σκοπό να στηρίξει το Εθνικό Σύστημα Υγείας. Το αντίθετο μάλιστα.
Ο τρόπος γνωστός και δοκιμασμένος σε διάφορες δημόσιες υπηρεσίες. Πρώτα αποστερείς πόρους από το σύστημα, μέσω της μείωσης των προϋπολογισμών, την υποστελέχωση, τη μείωση των επενδύσεων σε εξοπλισμό και υποδομές κλπ. Έτσι επιτυγχάνεται η απαξίωση στα μάτια του κόσμου. Στη συνέχεια αφού έχεις επιτύχει την απαξίωση του συστήματος είτε το ιδιωτικοποιείς (έγινε για παράδειγμα στις αερογραμμές, τις τηλεπικοινωνίες, το ρεύμα κλπ.) είτε στρέφεις τον κόσμο προς τους ιδιώτες πάροχους.
Η προσπάθεια υποκατάστασης της δημόσιας υγεία από ιδιωτική είναι κάτι πολύ επικίνδυνο. Για να γίνει αυτό αντιληπτό είναι χρήσιμο να δούμε τι γίνεται αυτή τη στιγμή στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στις ΗΠΑ. Εκεί το σύστημα υγείας είναι κυρίως ιδιωτικό. Ιδιωτικά νοσοκομεία, ιδιώτες γιατροί που πληρώνονται από τους ασθενείς (είτε από την τσέπη τους, είτε από κάποια ιδιωτική ασφάλιση). Δεν υπάρχει αυτό που είναι κοινός τόπος στην Ευρώπη: εθνικό υγειονομικό σύστημα που χρηματοδοτείται είτε από τους φόρους είτε από την υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση. Τα αποτελέσματα στην Αμερική είναι ότι αυτή τη στιγμή περίπου 28 εκατομμύρια πολίτες δεν έχουν υγειονομική κάλυψη (8% του πληθυσμού) γιατί δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στο κόστος της. Και αυτό το νούμερο είναι αρκετά χαμηλότερο σε σύγκριση με το 2010 όπου περίπου 15% του πληθυσμού δεν είχε καμία υγειονομική κάλυψη. Η μείωση των τελευταίων ετών έχει προέλθει από τη εφαρμογή μια μεταρρύθμισης από τον πρόεδρο Obama που έδινε κίνητρα (κυρίως φοροαπαλλαγές και επιδοτήσεις) που έκαναν τη λήψη ασφάλισης πιο προσιτή και διεύρυνε τη συμμετοχή μειώνοντας τους ανασφάλιστους. Και τα κίνητρα αυτά ενισχύθηκαν στην περίοδο του κορονοϊού αυξάνοντας ακόμη τη συμμετοχή.
Τι συμβαίνει αυτή την περίοδο στην Αμερική; Εκατομμύρια πολίτες βρίσκονται αντιμέτωποι με τον κίνδυνο θεαματικής αύξησης της ασφαλίστρων επειδή η κυβέρνηση Τραμπ προσπαθεί να αποσύρει κάποια από τα κίνητρα που έκαναν την ασφάλιση προσιτή. Ενδεικτικό ότι κατά μέσο όρο αντιμετωπίζουν το ενδεχόμενο διπλασιασμού των ασφαλίστρων και σε αρκετές περιπτώσεις το ασφάλιστρο να φτάσει και το 30% του ετήσιου εισοδήματος. Υπό αυτές τις συνθήκες πολλοί δεν θα μπορούν να καλύψουν το κόστος ασφάλισης και θα μείνουν ανασφάλιστοι. Ταυτόχρονα ενδεχομένως πολλοί νέοι και υγιείς θα επιλέξουν να μην ανανεώσουν την ασφάλιση για να αποφύγουν το έξοδο. Και οι δύο κατηγορίες θα κινδυνεύουν πλέον ανά πάσα στιγμή με χρεοκοπία λόγω ιατρικών εξόδων (μελέτες δείχνουν ότι ως και 500.000 Αμερικανοί χρεωκοπούν κάθε χρόνο εξαιτίας ιατρικών δαπανών). Όμως η έξοδος των νέων έχει και το πρόσθετο αποτέλεσμα ότι θα οδηγήσει σε αύξηση των ασφαλίστρων για όλους τους υπόλοιπους δημιουργώντας ενδεχομένως ένα αρνητικό σπιράλ αυξήσεων-διακοπή ασφάλισης. (βασική αρχή μείωσης του κόστους για κάθε είδους ασφάλεια είναι να συμμετέχουν και άτομα χαμηλού ρίσκου για να μειώνεται το μέσο ρίσκο – διαφορετικά αν συμμετέχουν μόνο άτομα υψηλού ρίσκου τότε αυξάνεται ο συνολικός κίνδυνος και άρα και τα ασφάλιστρα).
Το μάθημα που μπορούμε να λάβουμε από τα παραπάνω: είναι ένας τεράστιος νεοφιλελεύθερος μύθος ότι το ιδιωτικό σύστημα υγείας μπορεί να υποκαταστήσει το δημόσιο. Γιατί το ιδιωτικό σύστημα υγείας οδηγεί σε αύξηση του κόστους και μείωση της πρόσβασης του κόσμου σε υπηρεσίες υγείας. Το μόνο που εξασφαλίζει είναι κέρδη για ιατρικούς ομίλους και ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες στις πλάτες των ασθενών. Είναι και αυτός ένας μύθος μαζί με τον μύθο των ιδιωτικοποιήσεων στα τρένα, στην ενέργεια, στο νερό που πολλές χώρες έχουν αντιληφθεί και σιγά-σιγά αντιστρέφουν. Στην Ελλάδα η κυβέρνηση ή δεν λαμβάνει τις ενημερώσεις για τις εξελίξεις ή ενδιαφέρεται περισσότερο για τα ιδιωτικά συμφέροντα από το κοινό καλό. Ή και τα δύο.
