Η κρίση του 2009 ανέδειξε με τον πλέον εμφατικό τρόπο το πόσο θνησιγενές ήταν το νεοφιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης, που τα προηγούμενα χρόνια είχε μετατραπεί σε παγκόσμιο δόγμα.
Οι ολοένα και διευρυνόμενες ανισότητες, οι στάσιμοι μισθοί για πάνω από 30 χρόνια, η έκρηξη του δημόσιου και ιδιωτικού χρέους ήταν ταυτόχρονα συμπτώματα και αιτίες της ίδιας νόσου. Καμία θεωρία οικονομικών δεν έχει αποτύχει τόσο όσο η διαβόητη υπόσχεση των trickle down economics, της υπόσχεσης δηλαδή ότι, αν οι πλούσιοι γίνουν πλουσιότεροι, σιγά – σιγά ο πλούτος θα διαχυθεί και στα μεσαία και λαϊκά στρώματα.
Με άλλα λόγια ο νεοφιλελευθερισμός απέτυχε και στον βασικό του στόχο, τη δημιουργία ενός νέου κύκλου συσσώρευσης κεφαλαίου, αλλά και στις υποσχέσεις του για τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων. Δεκάδες επιστημονικές μελέτες, όπως η πρόσφατη των ερευνητών του LSE και του Kings College, καταδεικνύουν αυτό που όλος ο κόσμος εμπειρικά καταλαβαίνει. Εδώ και δεκαετίες οι πλούσιοι γίνονται σχετικά πλουσιότεροι επειδή η θέση όλων των υπολοίπων συνεχώς χειροτερεύει ή, στην καλύτερη περίπτωση, έμενε στάσιμη.
Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθούν ταυτόχρονα τρεις φαύλοι κύκλοι ανισότητας.
Οι συνεχιζόμενες ανισότητες εισοδήματος οδήγησαν σε ανισότητα πλούτου, καθώς οι λίγοι συσσώρευαν όταν οι πολλοί προσπαθούσαν να επιβιώσουν. Και οι ανισότητες πλούτου οδήγησαν σε ακόμα μεγαλύτερες ανισότητες στην κατοχή των μέσων παραγωγής. Το αποτέλεσμα αυτού είναι το μερίδιο εργασίας στο εθνικό εισόδημα να μειώνεται συνεχώς προς όφελος του μεριδίου του κεφαλαίου.
Ο φαύλος κύκλος αυτός οδηγεί σε έναν δεύτερο, αυτόν της ναρκοθέτησης της ανάπτυξης. Η μείωση του μεριδίου της εργασίας και η ελαστικοποίηση των σχέσεών της οδηγεί ταυτόχρονα σε χαμηλή ζήτηση αλλά και ανεπαρκείς επενδύσεις, καθώς οι επιχειρήσεις δεν έχουν κίνητρα να επενδύσουν στην καινοτομία και την αύξηση της παραγωγικότητας, περιοριζόμενες σε στρατηγική εκμετάλλευσης της φτηνής εργασίας.
Η νεολαία παγιδεύεται σε έναν κύκλο επισφάλειας, αδυνατεί να νιώσει ασφάλεια και να ξοδέψει, έχει πρόβλημα στέγασης, ξοδεύοντας γι’ αυτήν ολοένα και μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός της. Μεγάλο μέρος της εγκλωβίζεται στην ανεργία και οι υπόλοιποι σε δουλειές που δεν έχουν προοπτική και δεν δημιουργούν αισιοδοξία για το μέλλον.
Ταυτόχρονα το κεφάλαιο έχει γίνει τόσο διεθνοποιημένο ώστε αδιαφορεί για την πορεία της εκάστοτε εθνικής οικονομίας, καθώς τα αποτελέσματα ενδεχόμενης κατάρρευσής της δεν θα επηρεάσουν το ίδιο, αλλά τον κοινωνικό ιστό της χώρας. Παράλληλα οι πολιτικές που εφαρμόζονται έχουν συνέπεια το ιδιωτικό και δημόσιο χρέος να αυξάνεται σε μια προσπάθεια να καλυφθούν οι ανάγκες μέσω δανεισμού δημιουργώντας μια φούσκα η οποία καταλήγει να εκρήγνυται, με τα γνωστά αποτελέσματα.
Το ψαλίδισμα της δημοκρατίας
Και έτσι ο συνδυασμός ανισοτήτων, χρεών και αναιμικής ανάπτυξης οδηγεί σε ακόμη έναν φαύλο κύκλο, αυτόν του περιορισμού της δημοκρατίας. Οι πανίσχυρες πλέον συγκεντρώσεις του κεφαλαίου επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τις κυβερνήσεις, οι οποίες με τη σειρά τους, προσπαθώντας να ελέγξουν τις αντιδράσεις που δημιουργούν οι πολιτικές τους, καταφεύγουν σε περιορισμό δικαιωμάτων, καταστολή, λογοκρισία και ενίσχυση της αυταρχικής ατζέντας.
Το ιδιωτικό χρέος περιορίζει τους βαθμούς ελευθερίας των πολιτών και το δημόσιο τους βαθμούς ελευθερίας των κυβερνήσεων, ακόμη και όταν οι τελευταίες εκλέγονται με διαφορετική ατζέντα και στόχευση. Και, όπως γράφει ο Στρέικ, η δημιουργία του κράτους εξυγίανσης -όπου η βασική μέριμνα είναι προς τους πιστωτές- οδηγεί με τη σειρά του στον περιορισμό των δικαιωμάτων του κόσμου της εργασίας, σε χειρότερες εργασιακές σχέσεις, σε ενίσχυση των μεγάλων επιχειρήσεων έναντι των μικρών και των μεσαίων, που οδηγούν σε ακόμη μεγαλύτερη αύξηση των ανισοτήτων.
Και το ερώτημα που προκύπτει είναι σαφές: Πώς σπάνε αυτοί οι φαύλοι κύκλοι;
Τα πολυδιάστατα προβλήματα έχουν πολυδιάστατες απαντήσεις. Η απάντηση της Αριστεράς δεν θα μπορούσε να είναι η επιστροφή στην προ του 2009 κατάσταση.
Αντίθετα, θα πρέπει βασικός άξονας της πολιτικής να είναι η μείωση των ανισοτήτων, και κεντρικό ρόλο γι’ αυτό πρέπει να έχει η εργασία.
Η ελαστικοποίηση των σχέσεων εργασίας που καθιερώθηκε ως κυρίαρχο πολιτικό δόγμα στη Μ. Βρετανία της δεκαετίας του 1980 με τη συστηματική προσπάθεια για αποδυνάμωση των συνδικάτων και επικράτησε τις δύο μετέπειτα δεκαετίες πρέπει να αναστραφεί.
Ήδη φαίνονται σημάδια της προσπάθειας των εργαζομένων για οργανωμένη και συντονισμένη δράση, τα οποία πρέπει να ενισχυθούν. Την προσπάθεια αυτή οφείλει να ενισχύσει και η Πολιτεία θεσπίζοντας το πλαίσιο για την προστασία της εργασίας, το ύψος των αμοιβών, τον χρόνο απασχόλησης και τις εργασιακές συνθήκες.
Παράλληλα θα πρέπει να στηριχθεί και πάλι το κοινωνικό κράτος, με στόχο τόσο την ενίσχυση των αδύναμων αλλά και τη στήριξη των νέων εργαζομένων και των νέων οικογενειών, μέσω, για παράδειγμα, της ουσιαστικής ενίσχυσης της δημόσιας Υγείας, μιας συνολικής στεγαστικής πολιτικής και ενίσχυσης της προσχολικής αγωγής.
Αλλά και η δημιουργία ενός πλαισίου στήριξης για τους νέους γονείς είναι κομβικής σημασίας για τη διευκόλυνση και ενθάρρυνσή τους για τη συμμετοχή στην αγορά εργασίας, αλλά και για την ανάληψη καινοτόμων και παραγωγικών πρωτοβουλιών.
Εδώ μιλάμε για τον αναδιανεμητικό ρόλο του κράτους, που επιτυγχάνεται κυρίως μέσω της φορολογίας -η οποία προφανώς πρέπει να είναι εξαιρετικά προοδευτική και όσον αφορά το εισόδημα, όσο όμως και τον πλούτο- και της απόδοσης κοινωνικών αγαθών στο σύνολο του πληθυσμού, ώστε όλοι να έχουν πρόσβαση σε βασικά αγαθά όπως Υγεία, Παιδεία, στέγη, υποδομές.
Έτσι, στηρίζοντας την εργασία και το εισόδημα των εργαζομένων, θα μπουν οι σωστές βάσεις για βιώσιμη ανάπτυξη και μείωση των ανισοτήτων. Θα ενισχυθεί η ζήτηση και θα δημιουργηθεί ένα περιβάλλον στο οποίο οι επιχειρήσεις θα έχουν κίνητρο να επενδύουν στην καινοτομία, αλλά και οι εργαζόμενοι θα έχουν αισιοδοξία και προοπτική για το μέλλον. Grosso modo σε όλα τα πεδία -το αντίθετο από αυτό που προωθεί η κυβέρνηση της Ν.Δ.
Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος είναι κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ΣΥΡΙΖΑ – Π.Σ., βουλευτής του Β1 Βόρειου Τομέα Αθηνών
Πηγή: Η Αυγή
