«Η δική μας δουλειά είναι να ανασυστήσουμε τον χώρο της ανανεωτικής και ριζοσπαστικής Αριστεράς σε κατεύθυνση δράσης και ταυτόχρονα στοχασμού όπου οι αξίες μας, για να ορίζονται ως πολύτιμες και παράλληλα απαραίτητες για την αναπαραγωγή της ζωής, πρέπει να μπουν στη βάσανο της κοινωνικής έγκρισης και ώσμωσης», τόνισε ο βουλευτής της Νέας Αριστεράς, Ευκλείδης Τσακαλώτος και πρόσθεσε «να αποδείξουμε έμπρακτα πως συμμετέχουμε στην κοινωνική κίνηση, να ενώσουμε πολιτισμικές αναπαραστάσεις, χωρικές αντιστάσεις, εργασιακές εναντιώσεις, διεθνικά σινιάλα υπέρ της ειρήνης και της αδελφοσύνης σε μια νέα, ευρηματική σύνθεση».
Πλησιάζουμε στην τελική ευθεία για τις ευρωεκλογές και φαίνεται πως θα κερδίσει πανευρωπαϊκά η… αποχή. Ορισμένοι την χαρακτηρίζουν ως ορθολογική επιλογή γιατί οι περισσότεροι πολίτες δεν προσδοκούν πλέον κάτι από την εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία, κάτι σαν εκλογική TINA. Πώς αντιστρέφουμε την τάση;
Η κρίση πολιτικής εκπροσώπησης είναι ένας στιβαρός δείκτης αποδημοκρατικοποίησης. Διαφωνώ κάθετα με όσους νομίζουν πως η αποχή είναι επιλογή τεμπελιάς, παραλίας κ.ο.κ. Ταυτόχρονα όμως την κατανοώ κι ως επιλογή χωρίς ισχυρά πολιτικά καύσιμα. Δηλαδή, το τέλος της μείωσης της ποιότητας της δημοκρατίας δεν περνάει μέσα από την απίσχνασή της, μέσω της αποχής.
Για να μην χάσουμε όμως την ουσία του ερωτήματός σου. Η αποχή θα μειώνεται όσο οι ριζοσπαστικές πολιτικές δυνάμεις πείθουν τους πολίτες για την εκλογική συμμετοχή, εφόσον έχουν προηγηθεί και παράλληλα έπονται προσπάθειες, κινητοποιήσεις, νίκες υπέρ τους, μαζί τους κι όχι αντί γι’ αυτούς. Είμαι βέβαιος πως απαιτείται μια τέτοια συγκρότηση από την Νέα Αριστερά, διττή: «κόμμα του δρόμου», ενάντια στην ανάθεση, και παράλληλα «κόμμα των εργαζόμενων» εντός των θεσμών. Το μείγμα αυτό, αν το αναδεύσουμε με το σωστό τρόπο, θα γίνει δυναμίτης δέσμευσης και συμμετοχής. Κι αυτό θα κάνουμε, ανεξαρτήτως ποσοστού αποχής ή αποτελέσματος.
Χαρακτήριζες περίπου ως αποϊδεολογικοποιημένη ιδεολογία της νεοφιλελεύθερης αξιακής ισχύος τον εκσυγχρονισμό 20 χρόνια πριν, με ισχυρά τα στοιχεία του πολιτισμικού φιλελευθερισμού. Μπαϊντενόμικς, δηλαδή μερική, αργή ίσως και ανεπαρκής αλλαγή υποδείγματος, και – παράλληλα- άνοδος της άκρας δεξιάς με επαναφορά του κράτους. Κάπως έτσι κάνεις την αντίστιξη με το σήμερα στην εισαγωγή του επανεκδοθέντος βιβλίου σου «Οι αξίες και οι αξία της αριστεράς». Γιατί νικούν ακόμα;
Η νεοφιλελεύθερη συναίνεση στα χρόνια πριν την κρίση του 2008 κάθε άλλο από αποϊδεολογικοποιημένη ήταν. Αντιθέτως, το εκσυγχρονιστικό εγχείρημα είχε ως σκοπό να περιθωριοποιήσει τις αξίες τις αριστεράς ως ξεπερασμένες και αναποτελεσματικές. Ο ατομικισμός, η ανταγωνιστικότητα, η ισότητα των ευκαιριών υποτίθεται ότι στην καλύτερη περίπτωση θα οδηγούσαν σε ένα νέο κύκλο ανάπτυξης και, στη χειρότερη, στην «Μεγάλη Μετριοπάθεια», κατά τον Ben Bernanke. Είκοσι χρόνια αργότερα ξέρουμε ότι οι προσδοκίες διαψεύστηκαν, τα οικονομικά αποτελέσματα ήταν πενιχρά (ακόμα και πριν την κρίση), οι ανισότητες αυξήθηκαν και η μεγάλη μετριοπάθεια οδήγησε σε μεγάλες κρίσεις. Πριν πάρουν τις εκλογές η Θάτσερ και ο Ρήγκαν οι ιδέες του νεοφιλελευθερισμού την δεκαετία του 1970 κέρδιζαν έδαφος στη διανόηση, στα πανεπιστήμια, ακόμα και στον κόσμο του πολιτισμού. Νομίζω πως δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί ότι τα τελευταία χρόνια χάνουν έδαφος. Σκεφτείτε ότι όταν ήρθα στην Ελλάδα το 1993 η βιομηχανική πολιτική και το αναπτυξιακό κράτος ήταν πια ταμπού ανάμεσα στους πανεπιστημιακούς οικονομολόγους. Τώρα συζητούνται σοβαρά, κι όχι μόνο στις ΗΠΑ του Μπάιντεν. Το ίδιο θα μπορούσε να ειπωθεί και για την επανεξέταση του ρόλου του δημοσίου συστήματος υγείας μετά την πανδημία ή για την ανάγκη ο πολιτισμός να απεγκλωβιστεί από τις αγοραίες σχέσεις. Παρομοίως για την ανάγκη να αντιμετωπιστούν οι κοινωνικές ανισότητες, αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε την κλιματική κρίση.
Στην εισαγωγή του βιβλίου σου κάνεις λόγο για τον αναντικατάστατο ρόλο του κόμματος στην αριστερή πολιτική, αντιτάσσεσαι στον αρχηγισμό, τον κυβερνητισμό και στον λαϊκισμό της περιόδου του ΣΥΡΙΖΑ. Πώς μπορείτε στην Νέα Αριστερά, στην προοπτική των επόμενων εθνικών εκλογών, να μεταβολίσετε την κρίση αξιοπιστίας σε δυναμική υψηλών και ταυτόχρονα μαχητών προσδοκιών;
Όπως έχει ειπωθεί από πολλούς και πολλές το ζήτημα δεν είναι να βρούμε το αντίπαλο δέος στον κ. Μητσοτάκη. Είναι να παλέψουμε το δικό του μπλοκ κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων – που προφανώς δεν στηρίζεται μόνο σε διακόσιες οικογένειες! – με ένα αντίστοιχο μπλοκ. Είναι θέμα πολιτικών και όχι προσώπων. Μόνο που χωρίς ένα στιβαρό κόμμα που συζητάει πολιτικά και ιδεολογικά, που αναλύει τη φύση του προβλήματος, που παράγει πολιτική, η Αριστερά δεν προχωρά. Ο αρχηγισμός και η αδιαμεσολάβητη σχέση του ηγέτη με το «λαό» οδηγούν στην αποϊδεολογικοποίηση της πολιτικής, στο lifestyle και άλλα, νοσηρά φαινόμενα. Για να είναι αξιόπιστη η Νέα Αριστερά πρέπει πρώτα να φτιάξει το σπίτι της, να είναι ένα κόμμα ανοικτό, που συναντιέται με πρωτοβουλίες που έρχονται από τα έξω, που συναντιέται με την κοινωνική αντιπολίτευση. Δεν χρειαζόμαστε το κέντρο να φοβάται τέτοια ανοίγματα, να λειτουργούμε ως control freaks. Έτσι χτίζεις τη ζωντανή σου ύπαρξη μέσα στην κοινωνία, έτσι ανεβαίνει το ειδικό σου βάρος για να μπορείς να συνομιλείς με αλλά κόμματα για τις αναγκαίες κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες.
Το «με την πλάτη στον τοίχο» πλέον πέρασε. «Ποιος δημιουργεί πραγματικά αξία», είναι μια ερώτηση που θέτεις στο βιβλίο, σε ότι αφορά τα οικονομικά, και το «πώς μετατρέπονται οι ιδέες σε εφαρμόσιμες πρακτικές» είναι μια ακόμα. Την σύμφυση των δυο, δηλαδή το «με ποιους» και το «προς τα που» πώς να την περιγράψουμε;
Για παραπάνω από σαράντα χρόνια ο κυρίαρχος λόγος αφηγούταν ότι μόνο ο ιδιωτικός τομέας παράγει αξία. Επιτέλους αυτή η άποψη αρχίζει να αμφισβητείται κι όχι μόνο από την Αριστερά! Όταν το κράτος επενδύει σε κοινωνική στέγαση και σε δημόσια νοσοκομεία, στην εκπαίδευση και στην έρευνα και την τεχνολογία, παράγει αξία – γίνεται η χώρα πιο πλούσια. Η ερήμωση της χώρας και η κλιματική κρίση δεν αντιμετωπίζεται χωρίς σχεδιασμό, χωρίς δημόσιες επενδύσεις, χωρίς την ενεργοποίηση των περιφερειών – τρεις έννοιες που δημιουργούν ανατριχίλα στην κυβέρνηση της ΝΔ. Ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να χρειάζεται κίνητρα, αλλά πρέπει να τελειώσουμε με την επιδότηση επιχειρήσεων χωρίς ανταλλάγματα («the something for nothing approach»), όπως έγινε χαρακτηριστικά με τους πόρους από το ΤΑΑ. Ο κοινωνικός και αλληλέγγυος τομέας έχει μεγάλο περιθώριο για ανάπτυξη από την κοινωνική στέγαση μέχρι την αγροτική παραγωγή. Το ίδιο ισχύει για τις ενεργειακές κοινότητες. Συγχρόνως χρειάζονται τομές εντός του δημοσίου. Όπως λέει ένας φίλος μου, γνωστός πολιτικός επιστήμονας, υπάρχουν οργανωμένα και αποτελεσματικά κράτη που δεν μας αρέσουν τα κοινωνικά αποτελέσματα που προωθούν, αλλά δεν υπάρχουν κράτη που εκτιμάμε τα κοινωνικά και οικονομικά επιτεύγματα τους που δεν είναι καλά οργανωμένα και αποτελεσματικά. Όλα τα παραπάνω συγκροτούν ένα ολοκληρωμένο μοντέλο προώθησης; Μάλλον όχι. Αλλά από την άλλη δίνουν μια ατζέντα για ένα νέο αριστερό προοδευτικό μπλοκ που, συγχρόνως που θα έχει στρατηγική για του μετασχηματισμού του αδιέξοδου παραγωγικού μοντέλου της χώρας, θα είναι σε θέση να ανταποκριθεί στα άμεσα προβλήματα των πολιτών – ακρίβεια, χαμηλοί μισθοί, στεγαστική κρίση.
Πιστεύετε ότι η λαϊκότητα λείπει από τη Νέα Αριστερά; Ότι η πολιτισμική ανοικειότητα στο λόγο και στο ύφος παίζουν ρόλο στην απήχηση της Αριστεράς που εκπροσωπείτε, ιδιαιτέρως σε ότι αφορά την εργατική τάξη;
Θεωρώ πως χρειαζόμαστε δουλειά σε σχέση με την επικοινωνία και είναι κάτι που το γνωρίζουμε. Όχι όμως προς την κατεύθυνση του θεάματος χωρίς όραμα, της σαγήνης του πλήθους χωρίς περιεχόμενο, του virality για χάρη της διαχείρισης των παραστάσεων. Ας τα κάνουν άλλοι αυτά. Η Νέα Αριστερά έχει στο DNA της, είναι γενετική της συνθήκη η σχέση της με την εργατική τάξη. Να σας το πω αλλιώς. Τα βιβλία των εξαιρετικών Εντουάρ Λουί και Ντιντιέ Εριμπόν μιλούν για τη σταδιακή αποστοίχιση της Αριστεράς από το κοινό θέλει να εκπροσωπεί και την επακόλουθή εκλογική κυριαρχία της ακροδεξιάς στη Γαλλία. Για να μην συμβεί κι εδώ αυτό απαιτείται να κάνουμε αλλαγές, να αποδείξουμε έμπρακτα πως συμμετέχουμε στην κοινωνική κίνηση, να ενώσουμε πολιτισμικές αναπαραστάσεις, χωρικές αντιστάσεις, εργασιακές εναντιώσεις, διεθνικά σινιάλα υπέρ της ειρήνης και της αδελφοσύνης σε μια νέα, ευρηματική, ακόμα και ιδιότυπη, αν το θέλετε, σύνθεση. Με μια γλώσσα λαϊκή κι όχι λαϊκιστική. Με πλαισιώσεις εμπνευστικές κι όχι δημαγωγικές. Οι άνθρωποι της εργατικής τάξης μέσα και έξω από το κόμμα μας έχουν πολλά να μας μάθουν για όλα αυτά κι εμείς είμαστε διάθεσιμοι/ες να ακούσουμε πολύ-πολύ προσεκτικά.
Η Νέα Δημοκρατία διεξάγει από το 2016 πάλη για ιδεολογική ηγεμονία και για πρώτη φορά στη Μεταπολίτευση φαίνεται να τα καταφέρνει. Η αξία των αξιών της Αριστεράς είναι σε διαρκή συρρίκνωση, διακινδύνευση. Η αντιστροφή του κλίματος τι απαιτεί;
Η ΝΔ ίσως είναι από τα πιο καθυστερημένα συντηρητικά κόμματα, δεν αντιγράφει την ύλη μιας, ας πούμε, «πρωτοπόρας» δεξιάς. Παρόλα αυτά, φαίνεται όντως να κυριαρχεί. Γιατί; Πελατειακά δίκτυα και αυταρχισμός, τα χρήματα από το ΤΑΑ, οι ακροδεξιές ή lifestyle στροφές της. Είναι όλα αυτά μαζί αλλά όχι μόνο: η ΝΔ καλύπτει ένα κενό. Απαιτείται να ανακτηθεί η αξιοπιστία από την άλλη μεριά. Αυτό μπορεί να προκύψει μόνο αν δημιουργηθεί ο χώρος όπου αιτήματα της κοινωνίας θα μετασχηματίζονται σε ύλη εφαρμόσιμων πολιτικών. Ποιος μπορεί να αρνηθεί μια ιδέα όταν έχει φτάσει η εποχή της να γίνει πράξη; Έτσι μπορεί να χαραχτεί μεσοπρόθεσμα η προοπτική μιας εναλλακτικής διακυβέρνησης πλειοψηφικής εμβέλειας. Η δική μας η δουλειά ως Νέα Αριστερά, για να μην βγάζουμε τα πόδια μας έξω από το πάπλωμα, είναι να ανασυστήσουμε τον χώρο της Ανανεωτικής και Ριζοσπαστικής Αριστεράς σε κατεύθυνση δράσης και ταυτόχρονα στοχασμού. Στοχασμός συλλογικός, όπου η αξία και οι αξίες της Αριστεράς για να ορίζονται ως ακριβές, πολύτιμες και παράλληλα απαραίτητες για την αναπαραγωγή της ζωής μας πρέπει να μπουν, να μπαίνουν πάντα στη βάσανο της κοινωνικής έγκρισης και ώσμωσης, με όσους τρόπους έχουμε κι όσους τρόπους δεν έχουμε ακόμα και θα πρέπει να επινοήσουμε. Δεν το φοβόμαστε καθόλου αυτό. Θα σας έλεγα το λαχταράμε. Με αυτήν την έννοια η Νέα Αριστερά είναι μακράς πνοής, αντλεί από τις καλύτερες στιγμές του πρόσφατου κι απώτερου παρελθόντος αλλά στρέφεται προς το μέλλον με περιεχόμενο. Πρώτος, πολύ κοντινός, σταθμός οι ευρωεκλογές που θα τα πάμε εξαιρετικά καλά.
Βασίλης Ρόγγας
