Ο τίτλος είναι αφιερωμένος στην αγαπημένη μου Νίκη Κεραμέως, θιασώτη της πατριωτικής ιστορίας. Το «1066 και όλα αυτά» γράφτηκε το 1930 για να χλευάσει την πατριωτική ιστορία στη Βρετανία με «103 καλά πράγματα, 5 κακούς βασιλιάδες και 2 καθοριστικές ημερομηνίες». Στην περίπτωση της Ν.Δ. η πατριωτική ιστορία της Ελλάδας έχει μόνο έναν κακό βασιλιά, δεκάδες κακά πράγματα που έκανε ο ΣΥΡΙΖΑ και 2 καθοριστικές ημερομηνίες, το 2015 και το 2022. Ας μιλήσουμε για το 2015 λοιπόν.
1. Η οικονομική ιστορία της Ελλάδας αρχίζει το 2015;
Όχι με τη στενή έννοια! Αυτός ο ισχυρισμός της Ν.Δ. -στην ουσία μια τοξική τακτική για να αλλάξει την ατζέντα ενόψει εκλογών- απλώς δεν στέκει.
Οι πολιτικές που ακολουθήθηκαν από τις διαδοχικές κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ και της Νέας Δημοκρατίας είχαν ως αποτέλεσμα συνεχή δημοσιονομικά ελλείμματα, τα οποία καλύπτονταν με δανεικά. Η ομπρέλα της Ευρωζώνης κράτησε τα επιτόκια δανεισμού χαμηλά για κάποια χρόνια, τα «πειραγμένα» στοιχεία για το έλλειμμα έκρυψαν για λίγο ακόμα το πρόβλημα, αλλά η σταδιακή συσσώρευση του χρέους το κατέστησε τελικά μη εξυπηρετήσιμο και οδήγησε στην κρίση του 2009. Τα πράγματα δεν ήταν καλύτερα στην πραγματική οικονομία – τα συνεχόμενα ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών σηματοδοτούσαν την εξάντληση του οικονομικού μοντέλου. Άρα η χώρα χρειαζόταν μια τεράστια δημοσιονομική προσαρμογή και μεταρρυθμίσεις για μια βιώσιμη και πιο δίκαια οικονομία. Οι ευθύνες ανήκουν σε συγκεκριμένους πολιτικούς χώρους.
2. Ποια ήταν η κατάσταση στο τέλος του 2014;
Το 2015 παραλάβαμε μια χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Ταμειακά διαθέσιμα δεν υπήρχαν, ούτε υπήρχε ενιαίος λογαριασμός θησαυροφυλακίου για να έχουμε πρόσβαση σ’ αυτά που υπήρχαν (αυτό δημιουργήθηκε από τη δική μας κυβέρνηση). Το πρόγραμμα έληγε και οι δαπάνες εξυπηρέτησης του χρέους το 2015 ήταν πάνω από 20 δισ.
Παρά τα περίπου 60 δισ. (!) μέτρα που είχαν ληφθεί έως τότε, η δημοσιονομική προσαρμογή της χώρας δεν είχε ολοκληρωθεί – το 2014 το πρωτογενές πλεόνασμα ήταν 0,4% του ΑΕΠ. Το ΔΝΤ, που έβγαζε μέχρι τότε βιώσιμο το χρέος, στηριζόταν στις δεσμεύσεις των κυβερνήσεων για πρωτογενή πλεονάσματα 3% για το 2015 και 4,5% από κει και πέρα και σε ακόμα πιο ουτοπικούς στόχους για την ανάπτυξη. Κάποια στιγμή κατάλαβε ότι το αφήγημα αυτό δεν περπατάει και λίγο πριν το δημοψήφισμα μας είπε ότι το χρέος δεν είναι βιώσιμο και αργότερα ότι ήδη από το καλοκαίρι του 2014 είχε εκτροχιαστεί ανεπανόρθωτα το πρόγραμμα.
Άρα ούτε το χρέος είχε αντιμετωπιστεί ούτε η δημοσιονομική προσαρμογή είχε ολοκληρωθεί.
3. Πόσο καταστροφικό ήταν το 2015;
Αναμφισβήτητα δύσκολη χρόνια, κυρίως λόγω του χάους που μας είχε αφήσει η Ν.Δ. Αλλά και πάλι το αφήγημα της Ν.Δ. ότι αποτελεί την πηγή όλων των προβλημάτων είναι σαθρό αν δούμε τα νούμερα. Το δημόσιο χρέος δεν αυξήθηκε, αντιθέτως μειώθηκε οριακά από το 2014 στο 2015, και ως απόλυτο μέγεθος και ως ποσοστό του ΑΕΠ. Όντως υπήρχε οριακή ύφεση της τάξης του 0,2%, αλλά σε ένα πλαίσιο εκτροχιασμού του προγράμματος από το 2014, όπως είδαμε, και μιας ασφυκτικής πίεσης από τους δανειστές να μην προχωρήσει η δημοκρατικά εκφρασμένη βούληση του ελληνικού λαού για αλλαγή πορείας.
Ο επώδυνος συμβιβασμός του καλοκαιριού με τη νέα δανειακή σύμβαση είχε πολλά αρνητικά σημεία, αλλά και θετικά, με μικρότερα πρωτογενή πλεονάσματα, μια πιο καθαρή δέσμευση για το χρέος και πεδίο διαπραγμάτευσης σε θέματα κοινωνικά και εργασιακά. Σε καμία περίπτωση όμως δεν χρέωσε τη χώρα μας με 86, 100, ακόμα και 200 δισ., όπως ισχυρίζεται το αντιΣΥΡΙΖΑ ρεύμα. Μέρος των 86 δισ. ήταν για ανακύκλωση του υφιστάμενου χρέους -άρα όχι νέο χρέος- και άλλο ένα ήταν για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών (λίγο πάνω από 5 δισ., μέρος του οποίου επέστρεψαν οι ίδιες οι τράπεζες). Όσο για τους υπολογισμούς του κόστους με βάση τις προβλέψεις για μελλοντική ανάπτυξη, αυτή η μεθοδολογία μπορεί να βγάλει ό,τι νούμερο θέλει κανείς και θα μπορούσαμε να κάνουμε την ίδια άσκηση για την κυβέρνηση Παπανδρέου του 2009 ή Σαμαρά το 2012.
Σε κάθε περίπτωση, εμείς πήγαμε τον συμβιβασμό στον λαό τον Σεπτέμβριο, κάτι που δεν μπορεί να ειπωθεί για την κωλοτούμπα του Σαμαρά μετά τις εκλογές του 2012!
4. Τι αφήσατε το 2019;
Η σωστή ερώτηση είναι να συγκρίνουμε τι βρήκαμε και τι αφήσαμε. Μπορούμε να συγκρίνουμε το 2014 με το 2019 ή το 2009 με το 2015. Δεν έχει λογική να συγκρίνουμε το 2015 με το 2022.
Αφήσαμε πλεονάσματα, ρυθμισμένο χρέος, το μαξιλάρι, μικρή, αλλά σταθερή ανάπτυξη από το 2017 και μετά. Με την κοινωνία όρθια, με μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων και της φτώχειας και με τον πρώτο επεκτατικό προϋπολογισμό που κατατέθηκε το 2018, όπου άρχισε η διαδικασία μείωσης του επιπέδου της λιτότητας (χωρίς φυσικά να υπονοεί κανείς ότι δεν υπήρχε λιτότητα). Επιπλέον, μεταξύ άλλων, και σε συνθήκες Μνημονίου, επεκτείναμε τον νόμο Κατσέλη προστατεύοντας την πρώτη κατοικία, επαναφέραμε τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, αυξήσαμε τον κατώτατο μισθό και καταργήσαμε τον υποκατώτατο, δώσαμε τη δυνατότητα συνταξιοδότησης σε μικροεπιχειρηματίες ρυθμίζοντας τα χρέη τους στα ταμεία.
5. Τι σημαίνει ρυθμισμένο χρέος;
Κομβικό σημείο στη ρύθμιση χρέους ήταν να καταφέρουμε στο μέλλον κάθε χρόνο οι ανάγκες για τη χρηματοδότηση του χρέους να μην στερούν πόρους από την κοινωνία και την ανάπτυξη. Ένα παράδειγμα μόνο: μετατρέψαμε ένα πολύ μεγάλο τμήμα του χρέους έτσι ώστε πια να έχει σταθερό, και χαμηλό, επιτόκιο, γύρω στο 1%. Έτσι οι ετήσιες χρηματοδοτικές ανάγκες μέχρι το 2033 κυμαίνονται από 5 έως 9 δισ. – κάπως… μικρότερο από τα 21 δισ. που παραλάβαμε.
Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στη σημερινή συγκυρία, όπου υπάρχει φόβος στην Ευρωζώνη για κατακερματισμό των κρατικών ομολόγων (υψηλά επιτόκια για τον Νότο, χαμηλά για τον Βορρά). Αυτό προσπαθεί να αντιμετωπίσει η ΕΚΤ βλέποντας τις αναταράξεις στην τιμή των κρατικών ομολόγων της γειτονικής Ιταλίας μετά τις αποφάσεις της ίδιας και της Fed για αυξήσεις επιτοκίων, που οι οικονομολόγοι θεωρούν προπομπό για ένα μέλλον υψηλών επιτοκίων.
Αντιθέτως, για μας οι σταθερές και υπολογίσιμες χρηματοδοτικές ανάγκες ελευθερώνουν πόρους για κοινωνικές και αναπτυξιακές πολιτικές. Με σωστές πολιτικές μπορεί, παρά το υψηλό χρέος, να μειώνεται ο λόγος χρέους/ΑΕΠ μέσω της ανάπτυξης. Αυτό σημαίνει καθαρός διάδρομος για την ανάπτυξη.
6. Τι χρειαζόταν το «μαξιλάρι»;
Τα ταμειακά διαθέσιμα είναι ιδιαίτερα σημαντικά για να μπορεί η χώρα να επιλέγει πότε θα προχωρήσει σε εκδόσεις ομολόγων με τρόπο που να διασφαλίζεται το χαμηλότερο δυνατό κόστος δανεισμού. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε περίοδο κρίσης ή αβεβαιότητας, όπως σήμερα, με την πανδημία και την ενεργειακή κρίση.
Παράλληλα, το «μαξιλάρι» ήταν η εναλλακτική απέναντι στη λύση της πιστοληπτικής γραμμής την οποία στήριζε η Ν.Δ. αλλά και η ΤτΕ, που θα συνοδευόταν με επιπλέον υποχρεώσεις για μεταρρυθμίσεις και μέτρα-Μνημόνιο ξανά δηλαδή.
7. Δεν θα μπορούσε να είναι χαμηλότερο, έτσι ώστε να γίνουν δαπάνες για την ανάπτυξη, για τις συντάξεις, για την κοινωνία;
Η Ελλάδα δεσμευόταν και δεσμεύεται (η πανδημία είναι μια προσωρινή εξαίρεση) από στόχους για πλεονάσματα ως αποτέλεσμα της χρεοκοπίας του 2010 αλλά και από τις πάγιες συνθήκες της Ε.Ε.
Το ύψος του μαξιλαριού επιλέχθηκε για να δώσει την απαραίτητη ασφάλεια στη χώρα καθώς έβγαινε από τα Μνημόνια. Οι επιπλέον δαπάνες, ανεξάρτητα από το πώς χρηματοδοτούνται (μείωση μαξιλαριού, νέος δανεισμός), επηρεάζουν το δημοσιονομικό αποτέλεσμα και στον βαθμό που δεν καλύπτονται από αύξηση εσόδων οδηγούν σε μείωση του πλεονάσματος ή αύξηση του ελλείμματος θέτοντας σε κίνδυνο την επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων. Αυτό πρακτικά σήμαινε ότι μια μείωση του μαξιλαριού δεν θα συνεπαγόταν ισόποση αύξηση στις δαπάνες για κοινωνικές και αναπτυξιακές πολιτικές.
Θα μπορούσε το μαξιλάρι να ήταν μικρότερο αν δεν είχαμε υπερπλεονάσματα, όμως εκεί την κύρια ευθύνη την έχουν οι θεσμοί που υποεκτιμούσαν την απόδοση των μέτρων που παίρναμε για τη δημοσιονομική αναπροσαρμογή και στο τέλος της χρονιάς υποεκτιμούσαν το πιθανόν αποτέλεσμα στο πρωτογενή πλεόνασμα, με αποτέλεσμα να μας αναγκάζουν να επιστρέφουμε λιγότερα μέσω του κοινωνικού μερίσματος.
8. Δεν ισχύει ότι είχατε ταξική μεροληψία και επιβαρύνατε τα μεσαία στρώματα;
Οταν αναλάβαμε τη διακυβέρνηση, η δημοσιονομική προσαρμογή δεν είχε ολοκληρωθεί από τις προηγούμενες κυβερνήσεις και άρα ήταν δεδομένο ότι έπρεπε να ληφθούν επιπλέον μέτρα. Η συνεχόμενη περιστολή των δαπανών στα πρώτα δύο Μνημόνια δεν άφηνε μεγάλα περιθώρια λήψης περαιτέρω μέτρων από αυτή την πλευρά και άρα χρειάζονταν νέοι φόροι προκειμένου να καλυφθεί το κενό. Αν το δεχθεί κανείς αυτό, τότε μιλάμε για επιλογές ανάμεσα σε εναλλακτικές που όλες θα δημιουργούσαν κάποια επιβάρυνση. Και αν δει κανείς τις εναλλακτικές επιλογές που μας προτάθηκαν από τους θεσμούς, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι προτεραιότητά μας ήταν να μην επιβαρυνθούν πολύ τα χαμηλά και μεσαία στρώματα.
Οταν, για παράδειγμα, το ΔΝΤ πρότεινε να αυξηθεί ο ΦΠΑ σε αγαθά πρώτης ανάγκης, στην ενέργεια και στα φάρμακα, εμείς επιλέξαμε να φορολογήσουμε αγαθά και υπηρεσίες όπως η μπύρα, ο καφές, η συνδρομητική τηλεόραση και οι τηλεπικοινωνίες. Αν και πρόκειται για αγαθά και υπηρεσίες που έχουν ευρεία κατανάλωση, η φορολόγησή τους έχει σαφώς μικρότερη επίδραση στα χαμηλά και μεσαία στρώματα.
Οταν, για παράδειγμα, το ΔΝΤ έλεγε ότι το αφορολόγητο έπρεπε να περικοπεί δραστικά γιατί το 50% του πληθυσμού δεν πλήρωνε φόρο, εμείς θέσαμε ως προτεραιότητα τη διατήρησή του. Για να περιοριστεί αυτή η μείωση, στη διαπραγμάτευση απείλησα με παραίτηση, γιατί ήξερα τις επιπτώσεις στα χαμηλά και μεσαία στρώματα. Αυτή η απειλή έπαιξε σημαντικό ρόλο και καταφέραμε να περιορίσουμε τις επιπτώσεις. Έτσι, για παράδειγμα, μια οικογένεια με τρία παιδιά δεν επηρεάστηκε καθόλου, ενώ οι περισσότεροι δεν είδαν επιβάρυνση πάνω από 100-150 ευρώ τον χρόνο.
9. Είναι άδικη η Ν.Δ. για τους «29 άδικους φόρους»;
Εγιναν συμβιβασμοί που οδήγησαν, για παράδειγμα, στην αύξηση μιας σειράς έμμεσων φόρων σε αγαθά και υπηρεσίες αντί της αύξησης του ΦΠΑ στην ενέργεια και στα φάρμακα ή της αύξησης του κανονικού συντελεστή ΦΠΑ κατά μία μονάδα για να καλυφθεί το δημοσιονομικό κενό.
Από την άλλη όμως, για παράδειγμα, ανάμεσά τους υπάρχει η ρύθμιση της φορολόγησης των Airbnb που ήταν απαραίτητο να συμβεί. Υπάρχουν επιπλέον φόροι που μετά την έξοδο από το Μνημόνιο καταργήσαμε, όπως ο φόρος στο κρασί. Βέβαια, πέρα από τέτοιου είδους φόρους, στη λίστα περιλαμβάνεται και το περιβαλλοντικό τέλος για τη χρήση πλαστικής σακούλας, το οποίο είναι αποτέλεσμα ευρωπαϊκών Οδηγιών για την προστασία του περιβάλλοντος και το οποίο η Ν.Δ. όχι μόνο δεν μείωσε αλλά διεύρυνε.
10. Καλά, δεν κάνατε τίποτα λάθος;
Οταν κάνεις συμβιβασμούς, κάνεις και πράγματα που δεν θα ήθελες. Για παράδειγμα, η αύξηση της προκαταβολής φόρου σε επιχειρήσεις και ελεύθερους επαγγελματίες δημιούργησε ένα σημαντικό πρόβλημα ρευστότητας για κάποιους από αυτούς. Μπορεί το μέτρο να μην είναι κατεξοχήν φορολογικό, καθώς επί της ουσίας η πρόσθετη επιβάρυνση ήταν μόνο για μια χρονιά, όμως σε όσους ήταν ήδη σε δύσκολη κατάσταση έκανε τα πράγματα οριακά.
11. Προκύπτει από κάπου ότι η συνισταμένη όλων ήταν πιο δίκαιη για την κοινωνία;
Το 2015 η χώρα ήταν αντιμέτωπη με μια ανθρωπιστική κρίση. Πρώτη προτεραιότητα δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από την ανάσχεσή της. Έτσι πήραμε μέτρα όπως το Κοινωνικό Εισόδημα Αλληλεγγύης, η πρόσβαση των ανασφάλιστων στη δημόσια υγεία, 100 δόσεις κ.λπ. Από εκεί και πέρα όμως, πιστεύουμε ότι το κοινωνικό κράτος πρέπει να αφορά όλη την κοινωνία. Γι’ αυτό είχαμε πολιτικές για τη στέγαση, καθιερώσαμε τα σχολικά γεύματα, ενισχύσαμε τα δημόσια νοσοκομεία. Ταυτόχρονα αυξήσαμε τον κατώτατο, καταργήσαμε τον υποκατώτατο, επαναφέραμε τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, ενώ καταφέραμε να διατηρήσουμε σταθερά τα κόστη των νοικοκυριών όπως οι λογαριασμοί ρεύματος.
Το αποτέλεσμα όλων αυτών των πολιτικών ήταν να μειωθεί η φτώχεια (ιδίως η παιδική) και ο κοινωνικός αποκλεισμός και να μειωθεί η ανισότητα σε ιστορικά χαμηλά από τότε που έχουμε στοιχεία.
Αλλά ας πάρουμε κάποιον που αδιαμφισβήτητα ανήκει στα μεσαία στρώματα. Για κάποιον που εισοδηματικά βρίσκεται στο μέσον του πλουσιότερου 50%, το εισόδημά του έπεσε από το 2010 έως το 2014 από τα 15.809 ευρώ στα 11.000 ευρώ (απώλεια σχεδόν 1/3), ενώ από το 2014 έως το 2019 ανέβηκε στα 12.367 ευρώ.
12. Ξεπουλήσατε τη δημόσια περιουσία για 99 χρόνια;
Νομίζω, η παραπληροφόρηση γύρω από το Υπερταμείο είναι ακραία.
Λένε ότι ελέγχεται από τους ξένους. Η αλήθεια είναι ότι μοναδικός μέτοχος είναι το Δημόσιο και οι δανειστές δεν έχουν καμία επιρροή στη λειτουργία των επιχειρήσεων του Υπερταμείου. Οι δανειστές συμμετέχουν μεν στο εποπτικό -μη εκτελεστικό- συμβούλιο, αλλά καμία απόφαση δεν μπορεί να ληφθεί χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του Δημοσίου.
Λένε ότι είναι ταμείο ιδιωτικοποιήσεων. Ιδιωτικοποιήσεις γίνονται μόνο αν θέλει η κυβέρνηση. Γιατί ο στόχος είναι μέσω της ορθής διαχείρισης η μακροπρόθεσμη αύξηση της αξίας των περιουσιακών στοιχείων και η αύξηση της κερδοφορίας που θα συνεισφέρει στην αποπληρωμή του χρέους και στην ανάπτυξη.
Λένε ότι υποθηκεύσαμε την περιουσία για 99 χρόνια. Τα περιβόητα 99 χρόνια διάρκεια είναι μια κοινή πρακτική στις Α.Ε. Για μας ο αναπτυξιακός ρόλος του ταμείου είναι μακροπρόθεσμος και γι’ αυτό δεν βάλαμε διάρκεια 30 ή 40 χρόνια, όταν τελειώνουν δηλαδή οι μνημονιακές πληρωμές.
Αντιθέτως, το ΤΑΙΠΕΔ είχε και έχει μοναδικό στόχο την πώληση περιουσιακών στοιχείων. Και να θυμίσουμε ότι ο κ. Μητσοτάκης είχε αναρωτηθεί στο παρελθόν τι το θέλουμε το Υπερταμείο όταν έχουμε το ΤΑΙΠΕΔ. Γιατί για τον κ. Μητσοτάκη υπάρχουν μόνο δύο επιλογές: είτε οι ιδιωτικοποιήσεις (βλ. ΔΕΗ) είτε η άλωση των δημοσίων επιχειρήσεων από το πελατειακό κράτος.
Εξάλλου εικάζω ότι για πολλές δεκαετίες η οικογένεια Μητσοτάκη έχει διορίσει περισσότερους από ό,τι εγώ έχω φάει πατάτες τηγανητές.
* Το πατριωτικό τοξικό αφήγημα της Ν.Δ. δεν ευσταθεί. Η βασική σύγκριση, αν είναι να μιλήσουμε για το 2015, είναι ανάμεσα στο 2015 και στο 2019. Και εκεί η διαφορά είναι χαοτική. Το αφήγημα επεκτείνεται και σε θέματα της παραγωγικής οικονομίας -επενδύσεις, ανάπτυξη κ.λπ.- με όχι ιδιαίτερα αυξημένη πειστικότητα, αλλά σε αυτά τα θέματα θα επιστρέψουμε το φθινόπωρο.
* Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος είναι κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος, μέλος της Π.Γ. του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. και της Επιτροπής Πολιτικού Σχεδιασμού
