Δυο ερωτήματα αναζητούν απάντηση στις αναλύσεις και στον καταιγισμό της αρθρογραφίας που ξέσπασε διεθνώς την επομένη της συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ στις 8- 9 Ιουλίου στη Βαρσοβία: Οι Ηνωμένες Πολιτείες αποφάσισαν την κήρυξη ενός νέου Ψυχρού Πολέμου κατά της Ρωσίας; Το μήνυμα που στέλνει με τη σκλήρυνση της στάσης της η Ουάσινγκτον έχει ως μόνο αποδέκτη τη Ρωσία;
Οι απαντήσεις πρέπει να αναζητηθούν στο πλαίσιο της πάγιας φροντίδας των ΗΠΑ να μην επιτρέψουν να τους αμφισβητηθεί η παγκόσμια επικυριαρχία. Φροντίδα που απαιτεί διαρκώς την ύπαρξη, την επινόηση, εν ανάγκη, ενός αντιπάλου, μιας «έξωθεν» απειλής, που θα δρα συσπειρωτικά και θα επιτρέπει στον επικυρίαρχο να επιβάλλει τις επιλογές του σε όσους τελούν υπό τη σκέπη του. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης δημιούργησε ένα κενό. Ο αντίπαλος είχε εξουδετερωθεί, η απειλή είχε εκλείψει, μια νέα απειλή έπρεπε να καταλάβει τη θέση της παλιάς. Δοκιμάστηκαν διάφορες ατελέσφορες παραλλαγές, επιστρατεύτηκαν καθησυχαστικές θεωρίες περί του «Τέλους της Ιστορίας», ώσπου ολοκληρώθηκε η ωρίμανση της νέας απειλής της «παλαιάς-νέας τάξης» πραγμάτων: Ο ισλαμικός φονταμενταλισμός. Αφορμή, η κατάρριψη των Δίδυμων Πύργων. Επακόλουθα, τα γνωστά.
Η διαφαινόμενη, σήμερα, εξουδετέρωση του ύποπτου μορφώματος με την ηχηρή ονομασία Ισλαμικό Κράτος, μετά τη σθεναρή παρέμβαση της Ρωσίας στη συριακή κρίση, επέβαλε να αναζητηθεί η διάδοχη απειλή. Το νήμα οδηγεί, αυτή τη φορά, στην καρδιά της Ευρώπης: Στην απόσπαση της Ουκρανίας από τη σφαίρα επιρροής του Κρεμλίνου, με την ανατροπή του φιλορωσικού καθεστώτος Γιανουκόφσκι και την εγκαθίδρυση του φιλοαμερικανικού καθεστώτος Ποροσένκο – ανατροπή απροκάλυπτα υποκινημένη και υποστηριζόμενη από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η σύμπραξη της Γερμανίας μπορεί να ερμηνευθεί ως μια κίνηση βεβιασμένης εμπλοκής της Ενωμένης Ευρώπης σε ένα νέο συγκρουσιακό πεδίο, με τις ευλογίες της Ουάσιγκτον. Η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία ήταν εντός των αναμενομένων. Μπορεί η Δύση να δηλώνει έκπληκτη, όμως η σπουδή των Ηνωμένων Πολιτειών να δείξουν τη Ρωσία ως τη νέα απειλή κατά των πολύπαθων αξιών του δυτικού κόσμου, μάλλον ετοιμότητα προδίδει.
Η ουκρανική εκκρεμότητα προσφέρει στις ΗΠΑ το πρόσχημα για να αποσπάσουν από τους παλαιότερους εταίρους τους την έγκριση τοποθέτησης της νέας «γραμμής αντιπαράθεσης» σε απόσταση αναπνοής από τα σύνορα της Ρωσίας, με την πρόθυμη συμπαράσταση των νεόκοπων μελών του βορειοατλαντικού συμφώνου, όλων πρώην μελών του Συμφώνου της Βαρσοβίας.
Μια νέα «γραμμή αντιπαράθεσης»
Το βράδυ της Παρασκευής 8 Ιουλίου 2016, πρώτης ημέρας της συνόδου κορυφής της συμμαχίας στη Βαρσοβία, ο γ.γ. του ΝΑΤΟ ανακοίνωσε την απόφαση της συμμαχίας να αναπτύξει τέσσερα πολυεθνικά τάγματα δύναμης 3.000 έως 4.000 ανδρών στην Πολωνία, τη Λιθουανία, την Εσθονία και τη Λετονία. Νεόκοπα, όλες τους –και ευθυγραμμισμένα με τις επιλογές της Ουάσιγκτον– μέλη της συμμαχίας, είχαν ζητήσει τη μόνιμη παρουσία συμμαχικών δυνάμεων στο έδαφός τους, θεωρώντας ότι απειλούνται από τη Ρωσία. Η συμμαχία ανταποκρίθηκε «στέλνοντας ένα ξεκάθαρο μήνυμα ότι το ΝΑΤΟ είναι έτοιμο να υπερασπιστεί οποιονδήποτε σύμμαχο».
Είχε προηγηθεί, ένα μήνα νωρίτερα, στο έδαφος της Πολωνίας, η «αμυντική» άσκηση Anakonda-16, η μεγαλύτερη στρατιωτική άσκηση του ΝΑΤΟ από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Για πρώτη φορά από την εποχή της εισβολής της ναζιστικής Γερμανίας στην Πολωνία στις 22 Ιουνίου 1941, γερμανικά άρματα μάχης διέσχιζαν τη χώρα κινούμενα ανατολικά, προς τα σύνορα με τη Ρωσία. Μια ακόμα αρνητική τροπή στις ήδη τεταμένες σχέσεις του Κρεμλίνου και της Δύσης – στην οποία η Ρωσία απάντησε με συγκρατημένη δυσφορία, περιμένοντας τα αποτελέσματα της συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ στη Βαρσοβία και του Συμβουλίου ΝΑΤΟ – Ρωσίας μία εβδομάδα μετά.
Σε διαφορετικό μήκος κύματος
Το ΝΑΤΟ παρουσίασε την άσκηση ως «αμυντική» και κατηγόρησε τη Ρωσία για επιθετικότητα. Λίγες μέρες νωρίτερα, ο πρόεδρος της Πολωνίας, Αντρζέι Ντούντα, σε συνάντησή του με τον γ.γ. του ΝΑΤΟ, δήλωνε: «Ο στόχος της άσκησης είναι σαφής. Προετοιμαζόμαστε να δεχτούμε επίθεση». Σε διαφορετικό μήκος κύματος, ο σοσιαλδημοκράτης υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ, προειδοποιούσε τις ίδιες μέρες ότι κινήσεις όπως η άσκηση «Anakonda-16» θα μπορούσαν να προκαλέσουν ανάφλεξη στην ανατολική Ευρώπη. «Δεν πρέπει να πυροδοτήσουμε την κατάσταση περισσότερο με διαξιφισμούς και πολεμοχαρή συμπεριφορά», δήλωσε, τονίζοντας την ανάγκη για περισσότερο διάλογο και συνεργασία με τη Ρωσία. Κάνει λάθος, πρόσθεσε, «όποιος πιστεύει ότι μια συμβολική παρέλαση τεθωρακισμένων στα ανατολικά σύνορα της συμμαχίας θα φέρει σταθερότητα». Το ΝΑΤΟ πρέπει «να ανανεώσει τις συνομιλίες [με τη Ρωσία]για τα οφέλη του αφοπλισμού». Αν στα παραπάνω προστεθεί η πληροφορία ότι στην άσκηση αυτή η Γερμανία έστειλε 400 άρματα αλλά καμιά στρατιωτική μονάδα, μένει ανοιχτό το ενδεχόμενο η αμερικανική προσπάθεια σύμπηξης αρραγούς μετώπου απέναντι στη Ρωσία να αποδειχθεί προβληματική.
Ήδη οι κυρώσεις που, κατόπιν επιμονής των ΗΠΑ, έχουν επιβληθεί στη Ρωσία, πλήττουν σοβαρά τις ευρωπαϊκές οικονομίες. Αποτελεί κοινό μυστικό ότι ενώ ο όγκος του εμπορίου ανάμεσα στη Ρωσία και την Ε.Ε. έχει μειωθεί εντυπωσιακά, οι εμπορικές συναλλαγές ΗΠΑ-Ρωσίας έχουν αυξηθεί, με κερδισμένη την Αμερική έναντι της Ευρώπης. Και σαν αυτό να μην ήταν αρκετό από μόνο του για να αμφισβητηθεί εντός της Ε.Ε. η «ανιδιοτέλεια» των αμερικανικών επικλήσεων για ομόθυμο συνετισμό της Ρωσίας, έρχεται να προστεθεί και η καχυποψία πολλών εντός της Ε.Ε., μεταφρασμένη σε απροθυμία συμμόρφωσης με την απόφαση, εν μέσω κρίσης, για αύξηση των στρατιωτικών δαπανών, με στόχο να πλησιάσουν το 2% του ΑΕΠ των κρατών-μελών του Συμφώνου.
Οι απαντήσεις
Εδώ πρέπει να αναζητηθεί η απάντηση στο δεύτερο ερώτημα, αν, δηλαδή, το μήνυμα που στέλνει με τη σκλήρυνση της στάσης της η Ουάσινγκτον έχει και άλλους αποδέκτες πλην της Ρωσίας. Η σκλήρυνση αυτή ενισχύει τις υποψίες ότι η Ουάσινγκτον δεν θα αρκεστεί στο να ψαλιδίζει, όπως έκανε πάντα, τις φιλοδοξίες των ευρωπαίων εταίρων της για αυτόνομη άσκηση εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής, αλλά ότι προτίθεται, με τη μόνιμη ένταση που θέλει να εγκαθιδρύσει στην καρδιά της ηπείρου, να περιορίσει και την όποια απρόσκοπτη άσκηση οικονομικής πολιτικής εκ μέρους τους.
Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα, αν, δηλαδή, οι Ηνωμένες Πολιτείες αποφάσισαν να κηρύξουν νέο Ψυχρό Πόλεμο κατά της Ρωσίας, κρύβεται στη φράση του πρώτου γ.γ. γραμματέα του ΝΑΤΟ, λόρδου Ίσμει, όταν του ζητήθηκε να ορίσει το στόχο της συμμαχίας για την Ευρώπη: «Να κρατήσει τους Ρώσους έξω, τους Αμερικανούς μέσα και τους Γερμανούς κάτω». Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μετακινήθηκαν ποτέ από αυτό. Και, ουσιαστικά, δεν έπαψαν ποτέ να θεωρούν τη Ρωσία αντίπαλο. Πρόκειται για μια εμμονή που το αμερικανικό imperium κληρονόμησε από τη Βρετανική αυτοκρατορία, εμμονή που κατέχει κεντρική θέση στη σκέψη του Χάλφορντ Μάκιντερ. Ο κορυφαίος αυτός βρετανός θεωρητικός της γεωπολιτικής και υπέρμαχος του ιμπεριαλισμού, βλέποντας την επερχόμενη κατάλυση της βρετανικής ισχύος και τον συνακόλουθο τερματισμό της επικυριαρχίας της Δύσης, που θα συνοδευόταν από ριζικές κοινωνικοπολιτικές ανατροπές στο εσωτερικό, επεξεργάστηκε μια ενδιαφέρουσα ομολογουμένως προσέγγιση, που άφησε το αποτύπωμά της στους γεωπολιτικούς σχεδιασμούς και των Ηνωμένων Πολιτειών. Σχεδιασμούς υπαγορευμένους από το δέος του εδαφικού και πληθυσμιακού όγκου της Ρωσίας, και την ανάγκη αναχαίτισής του. Δεσπόζουσα θέση στο δόγμα αυτό είχε το ερώτημα αν, μετά τον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο, έπρεπε να επιτραπεί στη Γερμανία είτε να ανακάμψει, ώστε να καταστεί δύναμη ανάσχεσης της Ρωσίας (αλλά με τον κίνδυνο να καταστεί μελλοντικός αντίπαλος των νικητών), είτε να αφεθεί να καταρρεύσει (αλλά με τον κίνδυνο η Ρωσία να επικρατήσει στην ανατολική Ευρώπη). Με πάντα υπαρκτό το ενδεχόμενο να συνάψουν οι δυο τους συμμαχία, ερήμην της Δύσης. Η απάντηση ήταν να ορθωθεί ανάμεσά τους ένα «ανάχωμα» ελεγχόμενο από τη Δύση και εκτεινόμενο από τη Βόρεια Θάλασσα έως τη Μεσόγειο: Πολωνία, Βοημία (Τσεχία, Σλοβακία), Ουγγαρία, Νοτιοσλαβία (Σερβία, Κροατία, Σλοβενία), Ρουμανία, Βουλγαρία και Ελλάδα.
Αν στο «ανάχωμα» του Μάκιντερ προστεθούν οι χώρες της Βαλτικής, η Λευκορωσία και η Ουκρανία, έχουμε τη σύγχρονη, αμερικανική, μετεγγραφή των βρετανικών μεσοπολεμικών σχεδιασμών για την Μεσευρώπη. Μετεγγραφή με διπλό, όπως και τότε, αποδέκτη: Ρωσία και Γερμανία… Αλλά και την απάντηση στο πρώτο ερώτημα: Όχι, η Αμερική δεν επιφυλάσσει στη Ρωσία έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο. Κι αυτό επειδή δεν έπαψε ποτέ να δρα σαν να βρίσκεται σε διαρκή πόλεμο μαζί της.
Ο Κωστής Γιούργος είναι δημοσιογράφος.
Πηγή: Εποχή
