Κλάουδια Πινιέιρο «Η Ελένα ξέρει», μετάφραση: Ασπασία Καμπύλη, εκδόσεις Carnívora, 2021
Δεν είναι έκπληξη, κατά τη γνώμη μου, η παρουσία του συγκεκριμένου βιβλίου της Κλαούδια Πινιέιρο στη μικρή λίστα για το βραβείο International Booker, καθώς για άλλη μια φορά η συγγραφέας από την Αργεντινή γράφει ένα ιδιόμορφο νουάρ που επαναδιαπραγματεύεται πολλούς από τους «κανόνες» του, αποδεικνύοντας ακριβώς πως το νουάρ μπορεί, τελικά, να είναι κάτι πολύ πιο ευρύ απ’ ό,τι νομίζουμε.
Τι είναι η διερεύνηση ενός μυστηρίου; Τι είναι μια «αστυνομική» αναζήτηση μακριά από αστυνομίες, ντετέκτιβ, νόμους κ.λπ.; Τι γίνεται όταν το σκοτάδι είναι συνθήκη του καθημερινού ανθρώπου, όταν η προσπάθεια να πέσει λίγο φως στα βασανιστικά ερωτήματα είναι αγωνία του ανθρώπου της διπλανής πόρτας;
Η Ελένα ξέρει. Ξέρει ότι η Ρίτα, η κόρη της, δεν αυτοκτόνησε. Παρόλο που όλα τα στοιχεία αυτό δείχνουν, παρόλο που όλοι γύρω της είναι πεισμένοι γι’ αυτό, παρόλο που όλοι την κοιτάζουν συγκαταβατικά, γιατί για όλους αυτούς είναι βέβαιον: η Ρίτα αυτοκτόνησε. Όμως, η Ελένα ξέρει ότι, για πολλούς λόγους που την κάνουν να νιώθει σίγουρη αλλά δεν πείθουν τους γύρω της, η Ρίτα δεν αυτοκτόνησε. Και δεν μπορεί παρά να αποφασίσει να το ψάξει. Κι έτσι, γίνεται ντετέκτιβ η Ελένα, μια γυναίκα μεγάλης ηλικίας, χωρίς κανένα σχετικό εφόδιο και η οποία, από πάνω, πάσχει από μια σαρωτική μορφή Πάρκινσον που δεν της επιτρέπει καλά καλά να βλέπει τον κόσμο γύρω της. Η μέρα της (και τα κεφάλαια του βιβλίου) καθορίζονται από τα χάπια της.
Η Πινιέιρο κάνει μια βουτιά στην ψυχολογία των χαρακτήρων της, σε μια συνθήκη όπου τα ερωτήματα γίνονται κάθε στιγμή και πιο δύσκολα: κάθε απάντηση και κάθε αποτυχία κάνει το επόμενο ερώτημα πιο οδυνηρό. Σκιαγραφεί, έτσι, και ανατέμνει διαρκώς σχέσεις γεμάτες αμφισημίες και αντιφάσεις, αντιφάσεις που πολλές φορές παίρνουν τραγικές αποχρώσεις. Για παράδειγμα, η μητρότητα και η απορρέουσα σχέση μάνας-κόρης: κρίσιμη στιγμή στη ζωή μιας γυναίκας, «κανονικά» απαραίτητη, σχεδόν ευλογία. Ταυτόχρονα, όμως… «δεν ήθελα εγώ να γίνω μάνα, το ήθελαν όλοι οι άλλοι, ο άντρας μου, ο συνέταιρός του, η κόρη σας, εσείς, το κορμί μου επί εννιά μήνες φούσκωνε και μετά γεννήθηκε η Χουλιέτα, την αναγκάσατε να φορτωθεί μια μάνα που δεν την ήθελε».
Η Ελένα ξέρει, και αποφασίζει να το διαλευκάνει, για να μάθουν όλοι. Πάντα όμως υπάρχουν διαδρομές που οδηγούν σε φως και άλλες που καταλήγουν σε περισσότερο σκοτάδι.
Κώστας Αθανασίου
