Σε όλη της τη ζωή άλλωστε και σε όλους τους τομείς που δραστηριοποιείται, η γνωστή αρχιτέκτονας φροντίζει να κρατάει ζωντανό και σε διαρκή διάλογο το νήμα που συνδέει τα τρέχοντα με την Ιστορία και τη μνήμη της.
Έχοντας διαγράψει μεγάλη διαδρομή στην ανανεωτική Αριστερά, με έντονη δραστηριότητα στο πολιτικό, κοινωνικό και επιστημονικό πεδίο, και ευκρινή παρουσία στη δημόσια σφαίρα, στη νέα ποιητική συλλογή της «Η μνήμη επιστρέφει στα χαλάσματα της Ιστορίας» (εκδ. Μικρή Άρκτος) ανασύρει ψηφίδες ατομικής και ιστορικής μνήμης συνδέοντας με αριστοτεχνικό τρόπο το παρόν με το χθες. Με αφορμή αυτό το «βιβλίο αναστοχασμού», όπως το χαρακτηρίζει, μιλάει για τη μνήμη και την Ιστορία, για την Αριστερά και την ποίηση.
Το βιβλίο της παρουσιάζεται την Τετάρτη 6 Νοεμβρίου στο βιβλιοπωλείο Βooktalks στο Νέο Φάληρο, στις 7.30 μ.μ. Θα μιλήσουν η αγωνίστρια της αριστεράς Ζωή Σβώλου και η μουσικοκριτικός Λιάνα Μαλανδρενιώτη, αποσπάσματα θα διαβάσει η σκηνοθέτις Αθηνά Κεφάλα.
Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη
* Ποια ανάγκη γέννησε αυτό το βιβλίο;
Η ανάγκη να εκφράσω όσα νοηματοδοτούν τη ζωή μου -γεγονότα, ιδέες, συμβάντα- παρακινεί τη γραφή. Αν και φαινομενικά ετερόκλητα όλα αυτά, συνδέονται μεταξύ τους με μια πεισματική συνάφεια, από την παιδική μου ηλικία μέχρι σήμερα. Όπως γράφω στο ποίημα “Μυστική Συνομιλία”: Δεν μπορώ να μη θυμάμαι, λέω. / Τις νύχτες διασχίζει τα όνειρά μου ο αόρατος θίασος. / Παίρνω τα ονόματα που γνωρίζω από το χέρι / κι ακολουθώ.
Η ζωή κυλά στην επικράτεια της μνήμης κι ο παροντικός χρόνος είναι μια σύνθεση της μικροϊστορίας μας μέσα στη μεγάλη Ιστορία, η οποία την καθορίζει. Είμαστε οι μνήμες μας που μπορεί να μεταμορφώνονται αλλά χωρίς αυτές τα ίχνη της ζωής μας θα είχαν χαθεί. Το βιβλίο είναι μια ψηφίδα στο προσωπικό “Ημερολόγιο Καταστρώματος” που νοηματοδότησαν τα οράματα και οι πράξεις αυτών που «ξεκίνησαν να πιάσουν το μεγάλο καράβι με το κολύμπι».
* Είναι ένα βιβλίο απολογισμού, ένα βιβλίο αναστοχασμού;
Είναι ένα βιβλίο αναστοχασμού πάνω σε γεγονότα και ιδέες που καθορίζουν τη ζωή μου. Αυτό φαίνεται άλλωστε στις τρεις ενότητες του βιβλίου, η θεματογραφία των οποίων αναφέρεται στο προσφυγικό δράμα, στην ενεργό μνήμη και στις μνήμες του 20ού αιώνα που πρόσφατα επανήλθαν με την επέτειο των 100 χρόνων από τη Ρώσικη Επανάσταση.
* Αν πιάνατε το νήμα της μνήμης από την αρχή, φαντάζομαι θα ξεκινούσατε από τον γενέθλιο τόπο, το Ρέθυμνο. Ποιες στιγμές σάς έχουν καθορίσει;
Η γενέθλια πόλη ζει πάντα χαρτογραφημένη στην επιφάνεια της καρδιάς μου. Είναι μια ζώσα υπαρξιακή εστία που επαναφέρουν οι αναμνήσεις. Με καθόρισαν η μελαγχολία της από τα νωπά τραύματα του πολέμου και η σιωπή των ερειπωμένων μεταχρόνων. Στο σπίτι δεν μιλούσαν ανοιχτά για τους δικούς μας σκοτωμένους, για τους πολεμιστές του ΕΛΑΣ – ήθελαν, όπως κατάλαβα αργότερα, να με προφυλάξουν. Αλλά η μεταπολεμική πόλη άνοιγε με ένα τρόπο υπόγειο τις πληγές της – η φτώχεια, οι Αρμένηδες της διπλανής πόρτας, τα συσσίτια στα σχολεία, οι εξόριστοι που άρχισαν να γυρίζουν. Σ’ αυτό το κοινωνικό και προσωπικό τοπίο, η σχολική ζωή στο Πρακτικό Γυμνάσιο Θηλέων αποτέλεσε την αγκαλιά που μας προστάτευε και μας βοήθησε να ανοίξουμε τα φτερά μας.
* Η μνήμη ωστόσο χειραγωγείται. Πώς διαχειρίζεστε αυτή την πολύ ανθρώπινη συνθήκη;
Η ιστορική μνήμη χειραγωγείται συχνά από τους κυρίαρχους που γράφουν την Ιστορία. Παράλληλα όμως, η κοινωνική και ατομική μνήμη εργάζονται υπόγεια. Αναδύονται στα μεγάλα ξεσπάσματα των κοινωνιών και των ανθρώπων, ανατρέποντας την επιβεβλημένη σιωπή. Τότε γράφεται εξαρχής η ιστορία των από κάτω.
Όταν έσπασε το απόστημα της δικτατορίας, ένας ασύλληπτος θησαυρός πράξεων και λέξεων ξεχύθηκε από το βυθισμένο καράβι των λαϊκών αγώνων και της Αριστεράς. Η μεταπολίτευση ήταν με μια έννοια η ανάκτηση της μνήμης που μας είχαν στερήσει.
* Η πρώτη μνήμη από την ποίηση πότε καταγράφεται;
Είναι γνωστό ότι τα παιδιά γράφουν ποιήματα και κρατούν ημερολόγιο. Ιδιαίτερα αν κατοικούν σε πόλεις κλειστές και μελαγχολικές. Τις δεκαετίες 1950, 1960, τα βιβλία και η γραφή αποτελούσαν για τα κορίτσια της επαρχίας διεξόδους ελευθερίας και αυτοσυνείδησης, θαμπές προσδοκίες από το μέλλον.
* Και με την αρχιτεκτονική πώς συναντιέστε;
Δεν είχαμε ξεκάθαρες επιλογές για το μέλλον στο γυμνάσιο που φοιτούσα. Η σχέση μου με την αρχιτεκτονική ήταν θολή αλλά ήθελα να ακολουθήσω μια τέχνη. Από κει και πέρα ήρθαν όλα εύκολα. Καθηγητής μας στη ζωγραφική ήταν ο Νίκος Εγγονόπουλος (τα ποιήματά του, όπως και του Μανώλη Αναγνωστάκη, διάβαζα στην τοπική βιβλιοθήκη), που με πρότεινε για τη θέση της άμισθης βοηθού, όμως η δικτατορία απέρριψε τον διορισμό λόγω κοινωνικών φρονημάτων. Επιστρέφοντας στη μεταπολίτευση, με τους σχετικούς νόμους αποκατάστασης, βρέθηκα σε ένα εξαιρετικό περιβάλλον συλλογικής δημιουργίας και αλληλοστήριξης συναδέλφων και φοιτητών. Υπήρξα πολύ τυχερή που εργάστηκα στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Αθήνας, η οποία καθόρισε και τη σχέση μου με την αρχιτεκτονική πρακτική και οπωσδήποτε τη θεωρία.
* Είστε ένας άνθρωπος που συμμετέχετε από πολύ νωρίς στα συλλογικά και ιστορικά δρώμενα. Πώς αυτή η δραστηριότητα κατασταλάζει στη ζωή σας και γίνεται ποίηση;
Συνδέομαι από μαθήτρια με τις ιδέες της Αριστεράς και τους αγώνες της. Ακολούθησα τον δρόμο της ανανέωσής της και σ’ αυτόν εξακολουθώ να βαδίζω. Όπως γράφω στο ποίημα “Διαδρομή”, από το προηγούμενο βιβλίο “Ίχνη Ζωής”, «στην κιβωτό που επιβιβάστηκα… συνάντησα πρόσωπα που διέσχισαν τη ζωή με τις μυθικές προπέλες της ελευθερίας». Αυτά όρισαν τη ζωή μου. Η πολιτική και κοινωνική δράση αποτελούν κεντρικό της στοιχείο χωρίς καμιά αντίφαση απέναντι στις άλλες πλευρές της, όπως η ποίηση.
* Η ποίηση είναι πολιτική πράξη;
Κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα μπορεί να έχει πολιτική διάσταση. Οι ποιητές δημιουργούν ένα σύμπαν με λέξεις αλλά δεν είναι πολιτικοί αγκιτάτορες μέσω της τέχνης τους. Προφανώς, όπως όλοι οι άνθρωποι, μετέχουν στον πολιτικό βίο. Οι λόγιοι της Αριστεράς έγραψαν όχι μόνο με την πένα αλλά και το αίμα τους σελίδες της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας.
* Πόσο καθόρισε η σχέση σας με την Αριστερά τη ζωή και το έργο σας;
Η Αριστερά μού χάρισε ένα πλαίσιο ζωής, ηθικής και πρακτικής, το καβαφικό ωραίο ταξίδι στον κόσμο που αγάπησα και πόνεσα. Χωρίς αυτή τη σχέση δεν θα έβγαινα στο δρόμο. Η Ιθάκη παραμένει σταθερός προορισμός και το ταξίδι συνεχίζεται.
* Στο βιβλίο σας, απ’ όλα τα ιστορικά πρόσωπα του 20ού αιώνα, επιλέγετε να κάνετε ποίημα μια γυναίκα, τη Ροσάνα Ροσάντα. Γιατί;
Αναφέρομαι και σε άλλα ιστορικά πρόσωπα αλλά με τη Ροσάνα Ροσάντα είχαμε στον ανανεωτικό χώρο μια ξεχωριστή σχέση. Στο βιβλίο “Το κορίτσι του 20ού αιώνα” μέσα από την αφήγησή της συμπυκνώνει το έπος των ηρωικών χρόνων του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, του αντιφασιστικού αγώνα του εργατικού και αγροτικού κινήματος και της πολιτιστικής δράσης που έφεραν τις λαϊκές τάξεις στο προσκήνιο της Ιστορίας του 20ού αιώνα. Έζησε με οδυνηρό τρόπο την πορεία προς την παρακμή του μεγαλύτερου κομμουνιστικού κόμματος της Δύσης και τη διαγραφή της μαζί με τους αγαπημένους συντρόφους της Μάγκρι και Πιντόρ. Δεν εγκατέλειψε τις ιδέες του ανανεωτικού κομμουνισμού, συνέχισε ενεργά την πορεία που είχε επιλέξει στη ζωή της.
* Πώς πρέπει να θυμόμαστε τον 20ό αιώνα;
Ως τον αιώνα δύο παγκοσμίων πολέμων και της ασύλληπτης φρίκης της δυστοπίας του ναζισμού – των στρατοπέδων συγκέντρωσης, της εξόντωσης εκατομμυρίων Εβραίων, αντιφασιστών, αντιφρονούντων και ανθρώπων με ψυχικές δυσκολίες στους θαλάμους των αερίων ή με στέρηση τροφής και υπερδοσολογία φαρμάκων. Αλλά και ως τον αιώνα της αντίστασης στο ναζισμό, των επαναστάσεων, των αντιαποικιοκρατικών αγώνων, των εξεγέρσεων και των μεγάλων κινημάτων που συγκλόνισαν τον κόσμο στις μεταπολεμικές δεκαετίες 1950, 1960. Το αντιπαγκοσμιοποιητικό κίνημα και λίγο αργότερα, στις αρχές του 21ου αιώνα, το κίνημα των πλατειών πιστοποιούν ότι δεν ήρθε το τέλος της Ιστορίας.
* Σε μια εποχή που η μνήμη, συλλογική και ιστορική, ατονεί, σε μια περίοδο που ο αναθεωρητισμός επιχειρεί να διαστρεβλώσει την ιστορική μνήμη, τι δεν πρέπει να ξεχνάμε;
Το παρελθόν και η ενεργός κοινωνική μνήμη μας θυμίζουν με τρόπο παραδειγματικό, μέσα από αυτά που δεν πρέπει να ξεχνάμε, τα σημερινά επίδικα: την αλληλεγγύη στα δισεκατομμύρια ανθρώπων που ο καπιταλισμός έχει εξωθήσει πέρα από τα όρια της επιβίωσης, τις σύγχρονες ανοιχτές πληγές του φασισμού και του ρατσισμού που επιτίθενται με εγκληματικούς τρόπους στους σύγχρονους κολασμένους της γης, τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, και φυσικά τη σχετικά πρόσφατη πληγή της οικολογικής καταστροφής και της κλιματικής αλλαγής.
Πηγή: Η Αυγή
