Τα ζητήματα αγροδιατροφικής ασφάλειας επανέρχονται με νέα ένταση εξαιτίας της πανδημίας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ προειδοποιεί για επερχόμενη επισιτιστική κρίση και ελλείψεις τροφίμων. Ταυτόχρονα σημειώνει ότι η μειωμένη ανθεκτικότητα της γεωργίας οφείλεται στην εξάρτηση του αγροδιατροφικού συστήματος, σχεδόν αποκλειστικά, από τις εκβιομηχανισμένες μεθόδους παραγωγής και το παγκοσμιοποιημένο εμπόριο.1 Η εντατικοποίηση, οι μονοκαλλιέργειες, τα μεταλλαγμένα και η αλόγιστη χρήση χημικών (φυτοφάρμακα και λιπάσματα), καταστρέφουν τη βιοποικιλότητα, δηλαδή τη βασική δύναμη της φύσης ώστε να εγγυηθεί ανθεκτικό, λειτουργικό και υγιές οικοσύστημα. Οι τιμές και η διαθεσιμότητα πολλών αγροτικών προϊόντων εξαρτώνται από χρηματιστηριακά σκαμπανεβάσματα, ενώ η τοπική παραγωγή υπονομεύεται και τα περισσότερα προϊόντα που καταναλώνουμε έχουν παραχθεί χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά.
Η πανδημία της Covid-19 κατέστησε σαφές ότι η γεωργία, όπως ασκείται σήμερα, μας εκθέτει στην εμφάνιση ζωονόσων. Παρ’ όλο που τα αίτια πρόκλησης του κορωνοϊού είναι ακόμη αντικείμενο μελέτης και η γνώση σχετικά με αυτόν εξακολουθεί να διαμορφώνονται, έχει ήδη αναγνωριστεί ότι οι βιομηχανικές γεωργικές μέθοδοι και τα εντατικοποιημένα συστήματα συσχετίζονται με την εμφάνιση και ενίσχυση ασθενειών και ότι η καταστροφή οικοτόπων, όπως τα δάση, ευνοεί την εμφάνιση ζωονόσων.2 Την ίδια στιγμή, είναι ενδιαφέρον ότι, μετά από περίπου τρεις δεκαετίες απόλυτης εξειδίκευσης στον άυλο ψηφιακό τομέα, εταιρείες όπως η Google, η Facebook και η Amazon σήμερα στρέφονται στα θεμέλια του υλικού κόσμου, στη γη και την τροφή.
Το μαζικότερο κίνημα στη μετα-αποικιακή Ινδία
“Το μαζικότερο κίνημα στην μετα-αποικιακή ιστορία της Ινδίας”, έτσι ονόμασε ο διεθνής Τύπος το αγροτικό κίνημα που ξεκίνησε πέρσι το καλοκαίρι, όταν η κυβέρνηση Modi έσπευσε, με την ευκαιρία της πανδημίας, να περάσει τρεις νόμους υποστηρίζοντας ότι θα επιφέρουν άνοιγμα του κλάδου στην αγορά. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, ο αγροτικός τομέας στη χώρα απασχολεί περισσότερο από το 40% του εργατικού δυναμικού και οι αντιδράσεις είναι ανάλογης κλίμακας. Ωστόσο, η είδηση βρήκε τον δρόμο της στα διεθνή ΜΜΕ μόλις πριν ένα μήνα, με αφορμή το διεθνές κίνημα υπεράσπισης της ακτιβίστριας Ντίσα Ράβι και της εμπλοκής των γιγάντων της Silicon Valey και σε αυτήν την μπερδεμένη ιστορία.
Ατελείωτα καραβάνια ανθρώπων ταξίδευαν προς το Δελχί με τρακτέρ, καρότσες, αυτοκίνητα, ακόμα και με τα πόδια. Τα διεθνή μέσα τελικά προέβαλαν το οπτικό υλικό από τις βίαιες συγκρούσεις με την αστυνομία που δεν τους επέτρεψε την είσοδο στη πρωτεύουσα και τη δημιουργία ολόκληρων πολιτειών από σκηνές στημένων στην περίμετρο. Οι τρεις νόμοι αφορούν την τιμολόγηση, την πώληση της παραγωγής και την αποθήκευσή της και η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι θα διπλασιάσει το εισόδημα των αγροτών και θα βελτιώσει την παραγωγικότητα. Ωστόσο, το 85% των αγροτών στην Ινδία αποτελείται από μικροκαλλιεργητές που λειτουργούν στο περιθώριο της αγοράς και δεν φαίνεται να πείθονται από τους κυβερνητικούς ισχυρισμούς.3 Αντιθέτως, πιστεύουν ότι θα βρεθούν εκτεθειμένοι έναντι των εταιρικών επενδυτών σε μια απορρυθμισμένη αγορά χωρίς διαπραγματευτική δύναμη, με ταυτόχρονη άρση όλων των εγγυήσεων που μέχρι σήμερα υπήρχαν (όπως την εγγύηση κατώτατης τιμής) και ότι οι εύφορες εκτάσεις της Ινδίας θα πέσουν στα χέρια λίγων μεγάλων εταιρικών παικτών.
Η εικοσιδιάχρονη Ράβι -η οποία υπήρξε και συνιδρύτρια του ινδικού τμήματος της Fridays For Future, της ομάδας νέων για το κλίμα που ξεκίνησε η Greta Thunberg- συνελήφθη στην προσπάθειά της να οργανώσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με στόχο την υποστήριξη του κινήματος των αγροτών ενάντια στην εξαγορά της γεωργίας και από τους ίδιους τεχνολογικούς κολοσσούς στους οποίους ανήκουν αυτά τα μέσα.4 Οι κατηγορίες εναντίον της Ράβι και των συγκατηγορούμενών της στηρίχθηκαν εξ ολοκλήρου στις συνήθεις χρήσεις ψηφιακών εργαλείων: ομάδες WhatsApp, συλλογικά επεξεργασμένα έγγραφα μέσω Google Doc, ιδιωτικές συναντήσεις στο Zoom και πολλά tweet. Δηλαδή ότι κάνουν όλα τα κινήματα σε παγκόσμιο επίπεδο. Από τη σύλληψή της, τα προσωπικά δεδομένα της ιδιωτικής ψηφιακής ζωής της έχουν εκτεθεί ώστε να τα δουν όλοι. Με αισχρό τρόπο αναπαράγονται σε τηλεοπτικά πάνελ και εφημερίδες. Η δημόσια συζήτηση έχει παραβιαστεί τόσο πολύ που πολλοί ακτιβιστές στην Ινδία κρύβονται, διαγράφοντας τους λογαριασμούς τους στα κοινωνικά μέσα για να προστατευθούν. Τελικά ο δικαστής αθώωσε πανηγυρικά τη Ράβι, αλλά εκατοντάδες αγρότες παραμένουν πίσω από τα κάγκελα και ορισμένοι από τους συλληφθέντες έχουν εξαφανιστεί.
Η αστυνομία του Δελχί περηφανεύεται ότι έχει εξαιρετική συνεργασία με την Google, που της παρέχει τις ιδιωτικές επικοινωνίες ειρηνικών ακτιβιστών, όπως η Ράβι. Την ίδια στιγμή, οι γίγαντες της Silicon Valley ετοιμάζονται να θεσμοθετήσουν τη συνεργασία τους με την ινδική κυβέρνηση στη βάση ενός νέου νόμου για τα ψηφιακά μέσα, που θα καθιστά παράνομη για τις εταιρείες τεχνολογίας την άρνηση συνεργασίας.5 Οι νέοι κανόνες θα απαιτούν από τις εταιρείες να καταργήσουν περιεχόμενο εντός 36 ωρών από μια κυβερνητική εντολή. Ο νέος κώδικας αναφέρει ότι οι εταιρείες ψηφιακών μέσων πρέπει να ανταποκρίνονται εντός 72 ωρών σε κυβερνητικά και αστυνομικά αιτήματα για πληροφορίες σχετικά με τους χρήστες τους.
Η Ινδία συνιστά την πολυπληθέστερη αγορά χρηστών ψηφιακών μέσων σε παγκόσμιο επίπεδο, μετά την Κίνα, που θεωρείται χαμένη για τις δυτικές εταιρείες. Γι’ αυτό τον λόγο είναι αποφασισμένες να διατηρήσουν την πρόσβαση στη δεύτερη μεγαλύτερη. Η Ινδία έχει περισσότερους χρήστες Facebook και WhatsApp από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Το Facebook την έχει επιλέξει ως την αγορά για την εισαγωγή πληρωμών, κρυπτογράφησης και πρωτοβουλιών που θα συνδέουν τα προϊόντα της μεταξύ τους με τους νέους τρόπους τους οποίους ο M. Zuckerberg έχει θέσει ως στόχους της εταιρείας για την επόμενη δεκαετία.
Η ψηφιακή διαχωριστική γραμμή
Την ίδια στιγμή, οι εταιρείες υψηλής τεχνολογίας δείχνουν όλο και πιο έντονο ενδιαφέρον για τον αγροδιατροφικό τομέα, τις γεωργικές εκτάσεις, τον έλεγχο του μοντέλου γεωργικής παραγωγής και κυρίως για τα δεδομένα που συνδέονται με αυτόν. Δεν πρόκειται μόνο για τους ψηφιακούς κολοσσούς της Silicon Valey6, αλλά και για εταιρείες όπως η Bayer, η Monsanto, η AliBaba ή η IBM. Ο ανταγωνισμός είναι σφοδρός και η νέα λογική αρχίζει να γίνεται σαφής. Έχει να κάνει με την ενοποίηση των εταιρειών που προμηθεύουν προϊόντα στους αγρότες (παρασιτοκτόνα, τρακτέρ, drones κ.λπ.) και αυτών που ελέγχουν τις ροές δεδομένων και έχουν πρόσβαση στους καταναλωτές.7 Το αγροδιατροφικό λόμπι ενισχύει την τάση που θέλει τους αγρότες να χρησιμοποιούν εφαρμογές στο κινητό τους μέσω των οποίων παρέχουν δεδομένα και παίρνουν “συμβουλές”. Οι μεγάλες εταιρικές ψηφιακές πλατφόρμες εξαγοράζουν την παρουσία τους στον τομέα και παίρνουν τον έλεγχο της διανομής της τροφής.8
Ωστόσο, η πραγματικότητα περισσότερων από 500 εκατ. μικροκαλλιεργητών γης, οι οποίοι παράγουν το μεγαλύτερο ποσοστό τροφής σε παγκόσμιο επίπεδο, απέχει πολύ από όλα αυτά. Εφαρμογές υψηλής τεχνολογίας, όπως τρακτέρ χωρίς οδηγό και drones που ψεκάζουν παρασιτοκτόνα, είναι ξεκάθαρο ότι δεν αναπτύσσονται γι’ αυτούς. Η ποιότητα των πληροφοριών που παρέχουν οι ψηφιακές πλατφόρμες στους αγρότες εξαρτάται από τα δεδομένα που έχουν συλλεχθεί. Σε περιοχές που υπάρχουν πολλά δεδομένα προς συλλογή (τακτικά τεστ του εδάφους, αγροτικές μελέτες, μετρήσεις απόδοσης της σοδειάς κ.λπ.) και δυνατότητα χρήσης των νέων τεχνολογιών που τα συλλέγουν (όπως τρακτέρ νέας τεχνολογίας, drones και αισθητήρες καλλιεργειών), οι εταιρείες τεχνολογίας μπορούν να διαθέσουν μεγάλο όγκο δεδομένων, υψηλής ποιότητας και σε πραγματικό χρόνο. Η μεγάλη διαφορά έγκειται στο μέγεθος της αγροτικής έκτασης και στο αν είναι αφιερωμένη σε μονοκαλλιέργεια ή όχι, διότι αυτά τα χαρακτηριστικά καθιστούν ευρέως ευκολότερη τη συλλογή και την ανάλυση δεδομένων, άρα και την ποιότητα των παρεχόμενων συμβουλών.
Οι εταιρείες τεχνολογίας και οι κυβερνήσεις που προωθούν την ψηφιακή γεωργία δεν εργάζονται προκειμένου να αντιμετωπίσουν την έλλειψη γεωργικών δεδομένων για τις μικρές καλλιέργειες. Παράλληλα, δημόσια κεφάλαια κατευθύνονται σε υποδομές που συνδέουν την ύπαιθρο με δίκτυα κινητών τηλεφώνων και Διαδικτύου (περιλαμβανομένης και της νέας κούρσας επέκτασης του 5G), ενώ δεν υπάρχει η ίδια μέριμνα ως προς τη βελτίωση των κρατικών υπηρεσιών που υποστηρίζουν τη γεωργία.9 Οι καλλιεργητές, μικροί και μεγάλοι, ήδη χρησιμοποιούν ψηφιακές τεχνολογίες. Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι κακό μέσω μιας εφαρμογής στο κινητό να γνωρίζει κάποιος περισσότερα σχετικά με τη γονιμότητα του εδάφους του και την υγεία της σοδειάς του ή τη σχέση με τους καταναλωτές.
Το πρόβλημα είναι ποιος ελέγχει τα δεδομένα και ποιος δίνει τη συμβουλή και είναι μείζονος σημασίας ως προς το πόσο ασφαλή θα αποβούν αυτά τα εξελισσόμενα συστήματα. Ο πλούτος των παραδοσιακών γνώσεων και πρακτικών και η προστασία της βιοποικιλότητας επηρεάζονται δραστικά από τις ψηφιακές τεχνολογίες, καθώς πρόκειται για παραμέτρους που δεν λαμβάνονται καν υπόψη. Οι εταιρείες τεχνολογίας μεροληπτούν υπέρ της βιομηχανικής γεωργίας, ενισχύουν τη χρήση χημικών και ακριβών μηχανημάτων, όπως και την παραγωγή προϊόντων για εταιρικούς αγοραστές και όχι για τις τοπικές αγορές. Ενθαρρύνουν τον συγκεντρωτισμό, την κεντρική διαχείριση, την ομοιομορφία και τα μονοπώλια, διότι μόνο έτσι μπορεί να δουλέψει το μοντέλο τους. Με αυτά τα χαρακτηριστικά, μια πιθανή βαθύτερη παγκόσμια κρίση που θα πλήξει το παγκόσμιο σύστημα τροφής και θα συνδεθεί με νέες υγειονομικές κρίσεις επιταχύνεται. Οι αγώνες των αγροτών γης στο νότιο ημισφαίριο μας αφορούν περισσότερο από όσο φανταζόμαστε. Όχι μόνο ως προς τα ψηφιακά μας δικαιώματα και τη διάβρωση των δημοκρατιών, αλλά και ως προς την ίδια την τροφή και την υγεία μας.
1 https://www.theguardian.com/global-development/2020/mar/26/coronavirus-measures-could-cause-global-food-shortage-un-warns
2 https://www.greenpeace.org/greece/issues/diatrofi/10937/elleipseis-trofimon-diatrofiki-anasfaleia-i-epeigontos-allo-montelo-georgias-kai-kthnotrofias/
3 https://www.newstatesman.com/international/2021/02/how-farmers-protest-india-evolved-mass-movement-refuses-fade
4 https://www.theguardian.com/news/2021/mar/04/how-big-tech-helps-india-target-climate-activists-naomi-klein
5 https://www.ctvnews.ca/sci-tech/india-introduces-new-rules-to-regulate-online-content-1.5323640
6 https://medium.com/the-green-light/tech-companies-are-leading-the-future-of-agriculture-30b7aee060a6
7 IPES-Food, “Too big to feed: Exploring the impacts of mega-mergers, concentration, of power in the agri-food sector”, 2017, http://www.ipes-food.org/_img/upload/files/Concentration_FullReport.pdf
8 https://grain.org/en/article/6595-digital-control-how-big-tech-moves-into-food-and-farming-and-what-it-means#sdfootnote20sym
9 https://grain.org/en/article/6595-digital-control-how-big-tech-moves-into-food-and-farming-and-what-it-means#sdfootnote6sym
Δώρα Κοτσακά
Πηγή: Η Αυγή
