Αυτές τις μέρες συμπληρώνονται τέσσερα χρόνια από τον Μάρτιο του 2020: ήταν ο μήνας που, σύμφωνα με τον καθηγητή Οικονομικής Ιστορίας Άνταμ Τουζ (Adam Tooze), τα κράτη δεν επέβαλαν απλά μια πρωτοφανή απαγόρευση κυκλοφορίας (lockdown): εν γνώσει της ανετοιμότητας των συστημάτων υγείας, διέκοψαν τη λειτουργία της παγκόσμιας οικονομίας (shutdown), θέτοντας –έστω πρόσκαιρα– την υγεία πάνω από οικονομικούς υπολογισμούς. Κυβερνώσα ή αντιπολιτευόμενη, η Ακροδεξιά υπονόμευσε εκείνες τις μέρες την ιεράρχηση αυτή: άλλοτε στο όνομα της ελευθερίας (οικονομικής, θρησκευτικής και ατομικής), άλλοτε ενοχοποιώντας για την πανδημία εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς, κι άλλοτε υποδαυλίζοντας με ανορθολογικά επιχειρήματα τη δυσπιστία στα μέτρα πρόληψης που πρότειναν επιστήμονες.
Περνώντας, με χαρακτηριστική ευκολία, από την άρνηση της κλιματικής κρίσης στην άρνηση της κρίσης δημόσιας υγείας, ο Τραμπ ήταν μόνο η κορυφή του παγόβουνου όταν έγραφε στο twitter: «Λοιπόν, πέρσι πέθαναν από την κοινή γρίπη 37.000 Αμερικανοί. Ο μέσος όρος κυμαίνεται μεταξύ 27.000 και 70.000 κάθε χρόνο. Τίποτα δεν σταματά να λειτουργεί, ζωή & οικονομία συνεχίζονται. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν 546 κρούσματα κορονοϊού, με 22 θανάτους. Για σκεφτείτε το!» (9.3.2020). Λίγο αργότερα, ο ίδιος θα παραδεχόταν ότι δεν ήξερε πόσοι ήταν στην πραγματικότητα οι νεκροί από γρίπη.
Αυταρχικός και μαζί «ελευθεριακός», ο εν Ελλάδι υγειονομικός τραμπισμός αδιαφόρησε εξίσου επιδεικτικά για όλες τις βασικές λειτουργίες της δημόσιας υγείας: την αντιμετώπιση των παραγόντων που ευθύνονταν για την άνιση έκθεση τμημάτων του πληθυσμού στην COVID-19· την πρόληψη· τη διασφάλιση επαρκούς και ικανού εργατικού δυναμικού στην υγεία και βιώσιμων δομών· και, βεβαίως, την αναγκαία κρατική χρηματοδότηση. Μπροστά σε μια κρίση δημόσιας υγείας, οι προτεραιότητες της ακροδεξιάς ατζέντας ήταν άλλες: ασφάλεια συνόρων, στιγματισμός και αποκλεισμός των μεταναστών από το σύστημα υγείας, δυσπιστία για την αναγκαιότητα, την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των μέτρων πρόληψης – από τις μάσκες μέχρι τα εμβόλια.
Στιγματισμός των πλέον ευάλωτων: ο ιός έρχεται «απ’ έξω»
Ο στιγματισμός μεταναστών εν μέσω επιδημικών κρίσεων –από τη φυματίωση και τη χολέρα ως τον τύφο και τον HIV/AIDS–, αποδείχτηκε αναποτελεσματικός (καθώς δεν έθιγε τις συνθήκες διαβίωσης που ευνοούν τη μετάδοση των ιών), αλλά και επικίνδυνος (αφού, διαρρηγνύοντας τη σχέση εμπιστοσύνης γιατρών-ασθενών, κρατούσε τους πλέον ευάλωτους στα λοιμώδη νοσήματα φοβισμένους, μακριά από υπηρεσίες και φροντίδα υγείας) Από τις πρώτες κιόλας μέρες της πανδημίας, η ιστορία της Δημόσιας Υγείας δεν φάνηκε να ανήκει στα ενδιαφέροντα της Ακροδεξιάς.
Με την Ιταλία σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω COVID-19 από τα τέλη Ιανουαρίου του 2020, η δημόσια συζήτηση στην Ελλάδα ως και τις αρχές Μαρτίου κινούνταν σχεδόν αποκλειστικά γύρω από το προσφυγικό, λόγω της ευρωτουρκικής κρίσης στα σύνορα του Έβρου. Ήταν στο κλίμα αυτό που η Ελληνική Λύση έβλεπε μια καλή ευκαιρία, με αφορμή την πανδημία, να απαιτήσει αυστηρότερο έλεγχο της μετανάστευσης: «Στην Ιταλία έχουν ήδη βάλει σε καραντίνα τις “γαλέρες” των ΜΚΟ που μεταφέρουν λαθρομετανάστες ενώ το Πακιστάν και η Τουρκία έκλεισαν εσπευσμένα τα σύνορα τους με το Ιράν. Στην Ελλάδα γίνεται έλεγχος για τον κορονοϊό; Έχουν κλείσει τα σύνορα ή μήπως η κυβέρνηση θεωρεί ότι δεν υπάρχουν σύνορα;» (24.2.2020).
Λίγες μέρες αργότερα, κι ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ζητούσε πια επιτακτικά την αποσυμφόρηση των καμπ και την ένταξη των μεταναστών στα δημόσια συστήματα υγείας (13, 17 και 25.3.2020), το «Μακελειό» προειδοποιούσε για το πρώτο κρούσμα στη Λέσβο, ενοχοποιώντας τους ίδιους τους ασθενείς για τις συνθήκες που είχαν οδηγήσει στη νόσησή τους: «Αλοίμονό μας. Υγειονομική “ατομική” βόμβα. Το πρώτο κρούσμα στους λαθραίους της Λέσβου. “Κουβαλάνε” μετανάστες σε 28 σημεία της Επικράτειας» (26.3.2020). Αντί μέτρων προστασίας, η Ελληνική Λύση πρότεινε χωρίς περιστροφές τον εκτοπισμό των μεταναστών σε νησιά τύπου Ellis, θυμίζοντας τη διαβόητη πρακτική που υπέστησαν στις αρχές του 20ού αιώνα οι Έλληνες μετανάστες στις ΗΠΑ: «Άμεση απομάκρυνση των παράνομων μεταναστών και μεταφορά τους σε οργανωμένες δομές σε ακατοίκητα νησιά, αφού ο κίνδυνος για τη δημόσια υγεία είναι υψηλός!» (31.3.2020).
Ακόμα και το φθινόπωρο του 2020, με επιδημίες καταγεγραμμένες στα 6 από τα 7 Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) και στις 16 από τις 33 δομές φιλοξενίας, η Χρυσή Αυγή θα πετούσε …υποδειγματικά τη μπάλα στην εξέδρα (“whataboutism”), συνδυάζοντας δυσπιστία για τα ανακοινωμένα δεδομένα, ανησυχία για την επιχειρηματική δραστηριότητα και κλασική ακροδεξιά υγειονομική ξενοφοβία: «Τα κρούσματα και οι θανάτοι λόγω covid θα αντιστοιχούν πάντα στα νούμερα που τους βολεύουν και τους συμφέρουν […] Τα πραγματικά νούμερα των επιχειρήσεων που θα κλείσουν μετά τα lockdown θα μας τα πούνε;;; Τις οικογένειες που δεν έχουν να περάσουν τα Χριστούγεννα τις μέτρησαν;;; Τους λαθρομετανάστες που τους είχανε να τριγυρνάμε ελεύθερα χωρίς μάσκα και χαρτιά, τους μέτρησαν;;;;» (22.11.2020).
Ακροδεξιά οικονομικά της υγείας, προνοιακός σοβινισμός και εναντίωση σε όλα τα μέτρα πρόληψης
Ο στιγματισμός των μεταναστών από την Ακροδεξιά, ενώ οι ίδιοι αδυνατούσαν να τηρήσουν μέτρα αποστασιοποίησης σε υπερπληθείς δομές υποδοχής, δεν θα έμενε στα συνήθη ξενοφοβικά επιχειρήματα. Εκτός από φορείς και μεταδότες του ιού, οι ίδιοι θα ενοχοποιούνταν επιπλέον ως οικονομικό βάρος, που υπερφόρτωνε το ήδη ευάλωτο σύστημα υγείας: «δεν πλήρωσαν ποτέ εισφορά, τίποτα», εξηγούσε ο Κυριάκος Βελόπουλος σε συνέντευξή του στο «Καλημέρα Ελλάδα» του ΑΝΤ1 (19.11.2020).
Το επιχείρημα ήταν, βεβαίως, ανυπόστατο: ως καταναλωτές, οι μετανάστες πληρώνουν έμμεσους φόρους και, ως εργαζόμενοι, καταβάλλουν ασφαλιστικές εισφορές. Τέτοιες «αποχρώσεις», ωστόσο, αποδείχτηκα πολύ λεπτές για τον επικεφαλής της Ελληνικής Λύσης, εφόσον το μείζον ήταν η εκπροσώπηση των αντιεμβολιαστών: οι μετανάστες θεωρούνταν εστία υπερφόρτωσης για να αποκρουστεί η κριτική στους αντιεμβολιαστές, ότι, ρισκάροντας να νοσήσουν βαριά, συνέβαλλαν στην υπερφόρτωση του συστήματος υγείας. Επρόκειτο για μια ευρηματική, αν μη τι άλλο, προσφυγή στο γνώριμο ιδεολογικό μοτίβο της διεθνούς Ακροδεξιάς σε ζητήματα υγείας: τον προνοιακό σοβινισμό. Εφόσον οι πόροι του συστήματος υγείας δεν φτάνουν για όλους –λέει το επιχείρημα–, το κράτος όφειλε να προσλάβει γιατρούς και νοσηλευτές, αλλά για να διασφαλίσει την υγεία πρώτα, αν όχι μόνο, των γηγενών – διαλογή που, σε μια επιδημική κρίση, έθετε σε κίνδυνο την υγεία όλων…
Αν, στην περίπτωση του Βελόπουλου, ο προνοιακός σοβινισμός γινόταν επιχείρημα κατά του υποχρεωτικού εμβολιασμού, από τον Μάρτιο του 2020 η Ακροδεξιά είχε φροντίσει να δημιουργήσει κλίμα δυσπιστίας για την ίδια την ύπαρξη και την επικινδυνότητα του ιού, τον εμβολιασμό και τα μέτρα πρόληψης συλλήβδην. «Νεκροί από γρίπη: 97. Νεκροί από κορωνοϊό: 26. Ποιοι μας τρομοκρατούν με “όπλο” το θάνατο; Τραγικά θύματα παγκόσμιας απάτης;», διερωτάται το «Μακελειό» (27.3.2020). Υποτιμώντας τον κίνδυνο του κορωνοϊού, ο ίδιος ο Βελόπουλος αμφισβητούσε από τις αρχές Μαρτίου την ανάγκη χρήσης της μάσκας, αντιπροτείνοντας την επάλειψη με αλοιφή που πουλούσε ο ίδιος, τρεις φορές την ημέρα: «Η μάσκα δεν είναι το πρόβλημα. Στα χέρια είναι το πρόβλημα» (βλ. εδώ). Η «Ελεύθερη Ώρα» αμφισβητούσε την αναγκαιότητα του εμβολιασμού: «Η δύναμη της πίστης και του μεγάλου αγιασμού. “Παρουσιάστηκε ο Άγιος Νικηφόρος ο Λεπρός για να μας φροντίσει από τον κορωνοϊό”» (10.3.2020). Δεν επρόκειτο απλά για γραφικότητες, αλλά για εγκληματικά ανεύθυνη κατήχηση: το κοινό των ακροδεξιών κομμάτων και εφημερίδων είναι, κατά κύριο λόγο, οι ηλικιακές κατηγορίες που κινδύνευαν περισσότερο σε περίπτωση λοίμωξης.
Λίγο αργότερα, η εφημερίδα θα καλλιεργούσε τη δυσπιστία και για την ασφάλεια των εμβολίων, συνδέοντάς τα με τον Τζορτζ Σόρος: «Εργαστήριο Σόρος με αριθμό… 666 στο Γουχάν Κίνας: Η “σατανική” διεύθυνση της φαρμακευτικής εταιρείας του μεγιστάνα στο επίκεντρο του θανατηφόρου ιού» (20.3.2020). Μόλις την επομένη, ο «δάκτυλος» εντοπιζόταν πια στον Μπιλ Γκειτς: «Ο κορωνοϊός “πρόδρομος” για το 666 και το χάραγμα: Με χρηματοδότηση Μπιλ Γκέιτς ετοιμάζουν χάραγμα στο χέρι για όσους εμβολιαστούν για τον θανατηφόρο ιό» (21.3.2020). Στο ίδιο μήκος τα πρωτοσέλιδα του «Μακελειού»: «Πείραμα σε μελλοθάνατους για το εμβόλιο» (26.3.2020)· «Τα βρωμόπαιδα του Γκέιτς τα άρπαξαν για να μας σκοτώσουν με τα δηλητήρια των φαρμακευτικών. Δούλοι της Νέας Τάξης, τσιράκια πολυεθνικών, εχθροί του λαού ψήφισαν υποχρεωτικό εμβόλιο τσιπάρισμα» (25-26.4.2020).
Ο Βελόπουλος θα υπονόμευε περαιτέρω την εμπιστοσύνη στην ασφάλεια των εμβολίων: «Υπάρχουν ενστάσεις από επιστήμονες. Το σώμα μας είναι δικό μας. Τα εμβόλιο χρειάζεται δοκιμές τριών ετών. Τώρα έγιναν δοκιμές 7-8 μηνών. Θα κάνω εγώ το σώμα μου πειραματόζωο;» (ΑΝΤ1, 19.11.2020). Συντονισμένες με ανάλογες διεθνείς τάσεις, οι διαδηλώσεις αντιεμβολιαστών σε Αθήνα (17.7.2021) και Θεσσαλονίκη (11.9.2021), με τη συμμετοχή των «Ελλήνων» του Κασιδιάρη και τα γνωστά βίαια επεισόδια, ήρθαν ως επιστέγασμα αυτής της ακροδεξιάς «ελευθεριακής» επχειρηματολογίας, που στην περίπτωση του Βελόπουλου είχε επιπλέον εμφανές οικονομικό κίνητρο.
Τέσσερα χρόνια μετά δεν «περισσεύουν» μόνο οι μετανάστες
Τέσσερα χρόνια πριν, όταν η υπεράσπιση της δημόσιας υγείας και των «ηρώων του ΕΣΥ» ήταν αυτονόητο επιχείρημα για όλο τον πολιτικό κόσμο, πλην Ακροδεξιάς, κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί τον «μεταρρυθμιστικό» οίστρο Γεωργιάδη αυτών των ημερών: την Κοινή Υπουργική Απόφαση για τη διατίμηση χειρουργείων, στο όνομα της «ελευθερίας επιλογής» μεταξύ επί πληρωμή χειρουργικών κλινικών, και το νομοσχέδιο για την επιπλέον επιβάρυνση ασφαλισμένων για εξετάσεις, τη «δυνατότητα» στους γιατρούς του (υποστελεχωμένου) ΕΣΥ να απασχολούνται παράλληλα στον ιδιωτικό τομέα υγείας και τη «δυνατότητα» στους συνταξιούχους γιατρούς του ΕΣΥ να εργάζονται και μετά τη συνταξιοδότησή τους.
Η αποξένωση από τις βασικές λειτουργίες της δημόσιας υγείας ένα το «νήμα» που συνδέει την πολιτική Γεωργιάδη με τα έργα και τις ημέρες Ακροδεξιάς μέσα στην πανδημία: ακροδεξιά πολιτική στην υγεία δεν είναι μόνο η προβολή απόψεων με ανεπαρκή επιστημονική τεκμηρίωση, η υπονόμευση της πίστης στην επιστημονική έρευνα ή η απαίτηση παροχών πρώτα/μόνο για γηγενείς. Ακροδεξιά κόμματα και στελέχη του χώρου που βρέθηκαν σε θέσεις εξουσίας προώθησαν επίσης την υπόθεση του «φιλελεύθερου σοβινισμού» (τον περιορισμό της «γενναιοδωρίας» των συστημάτων υγείας, αποκλεισμός μεταναστών) και του συντηρητισμού (τον περιορισμό της «γενναιοδωρίας» των συστημάτων υγείας για όλους). Μεταφέροντας το κόστος της φροντίδας στους ασθενείς, και βάζοντας οικονομικά εμπόδια εκεί που δεν υπήρχαν (στην περίπτωση των χειρουργείων, εμπόδια τόσο μεγαλύτερα, όσο πιο επείγουσα είναι η ανάγκη υγείας), λιγότερη «γενναιοδωρία» του ΕΣΥ σημαίνει πως το αγαθό της υγείας δεν είναι για όλους: κάποιοι, ως εκ τούτου, είναι περιττοί. Αν τον Μάρτιο του 2020 η υγεία έμπαινε πάνω από την οικονομία, οι ιεραρχήσεις είναι τώρα ριζικά διαφορετικές.
Δημοσθένης Παπαδάτος-Αναγνωστόπουλος
