Τα αποτελέσματα της πρόσφατης COP28 δεν ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικά, καθώς δεν σήμαναν τον συναγερμό, τον οποίο η ανθρωπότητα θα πρέπει να σημάνει και η επιστήμη έχει επισημάνει με κάθε τρόπο. Παρόλα αυτά, μικρές αχτίδες ελπίδας (με πολλά ερωτηματικά είναι η αλήθεια), όπως η ρητή παραδοχή για ανάγκη απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, ο τριπλασιασμός των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (εφεξής ΑΠΕ) ως το 2030 και η αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας αποτελούν θετικά βήματα, αν και πολύ δειλά και σίγουρα αναντίστοιχα της κατάστασης του κλίματος παγκοσμίως.
Το 2023 καταγράφηκε πλέον και επίσημα ως το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί ποτέ, σπάζοντας πολλά ρεκόρ1. Η κλιματική κρίση δεν είναι μία εικόνα από το μέλλον, αλλά μία πραγματικότητα –η κρίση των κρίσεων– τις επιπτώσεις της οποίας ο κόσμος, η Ευρώπη και φυσικά η Ελλάδα, ήδη βιώνει, με καταστροφικές συνέπειες για την κοινωνία και την οικονομία, το φυσικό περιβάλλον και την ποιότητα ζωής, ιδιαίτερα των πιο ευάλωτων. Σημαντικό να τονιστεί πως πράσινη μετάβαση και εξορύξεις ορυκτών καυσίμων είναι έννοιες ασύμβατες. Η επίτευξη μηδενικού ισοζυγίου άνθρακα στην Ευρώπη ως το 2050 αποτελεί εφικτό στόχο, ενώ πολλές φωνές εντός της ΕΕ πλέον επιχειρηματολογούν για την ανάγκη επιτάχυνσης (π.χ. ESABCC2).
Για λόγους ασφάλειας του μελλοντικού (αποκεντρωμένου) ενεργειακού συστήματος απαιτείται ένα «πορτφόλιο» ώριμων κατά βάση τεχνολογιών, οι οποίες θα στηρίξουν το ενεργειακό σύστημα, με κατάλληλο πλαίσιο χωροθέτησης, αλλά και με την ενεργειακή εξοικονόμηση και την κυκλική οικονομία στο επίκεντρο, προκειμένου να ελαχιστοποιήσουμε την ανάγκη για παραγωγή ενέργειας και άρα τη χρήση πόρων/υλικών, γης κ.ο.κ. Ταυτόχρονα, στο πλαίσιο του σχεδιασμού, είναι κρίσιμο να λαμβάνουμε υπόψη τη διάσταση της προστιθέμενης αξίας στην οικονομία και τη διάχυση αυτών των ωφελειών στην κοινωνία, προκειμένου να γίνει συμμέτοχος αυτής της μετάβασης. Ακόμα όμως και αν προχωρούσαμε σε μία δραστική μείωση της τελικής κατανάλωσης ενέργειας μέχρι το 2050 (με σημαντικά οφέλη για τη χώρα), της τάξεως του 50%, απαιτείται κατ’ ελάχιστον τριπλασιασμός της απαιτούμενης εγκατεστημένης ισχύος ΑΠΕ (πανευρωπαϊκά άνω των 100GW ετησίως) σε σχέση με τον υφιστάμενο ρυθμό, αναπτύσσοντας παράλληλα την αποθήκευση και τις διασυνδέσεις. Όσο αυξάνεται η διασυνδεσιμότητα της χώρας, μειώνεται η ανάγκη για αποθήκευση ενέργειας, επομένως η κατεύθυνση μας θα πρέπει να είναι η συνεργασία και όχι οι εθνικοί ενεργειακοί ανταγωνισμοί.
Οι πιο ώριμες τεχνολογίες σήμερα είναι τα φωτοβολταϊκά (αξιοποίηση ηλιακής ενέργειας) και τα αιολικά, είτε κατά βάση στα ηπειρωτικά κομμάτια, είτε τα υπεράκτια αιολικά (προσφάτως), η συζήτηση για τα οποία βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος διεθνώς, αλλά και στη χώρα μας. Σε μικρότερο βαθμό θα συμμετέχουν και άλλες τεχνολογίες, όπως τα υδροηλεκτρικά, η γεωθερμία κτλ.
Θεσμικό πλαίσιο ΥΑΠ
Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει την υπεράκτια αιολική ανάπτυξη στη χώρα μας ορίζεται με το ν.4964/20223. Σύμφωνα με αυτόν, υπεύθυνος φορέας για λογαριασμό του ελληνικού δημοσίου, είναι η ΕΔΕΥΕΠ4 (Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων και Ενεργειακών Πόρων) όσον αφορά τη διαχείριση των δικαιωμάτων σχετικά με την έρευνα, την αναζήτηση και τον προσδιορισμό των Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης ΥΑΠ (ΠΟΑΥΑΠ), καθώς και της εκχώρησης ερευνητικών δικαιωμάτων σε τρίτους στις εν λόγω περιοχές ανάπτυξης. Άλλοι βασικοί οργανισμοί στην ανάπτυξη του κλάδου περιλαμβάνουν τον ΑΔΜΗΕ και τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ).
Με βάση τον ορισμό του ν.4964, άρθρο 65, παρ.11, ορίζεται ως Υπεράκτιο Αιολικό Πάρκο (ΥΑΠ) «Η συστοιχία ανεμογεννητριών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που βρίσκεται στον θαλάσσιο χώρο, είτε αυτές εδράζονται σταθερά στον βυθό, είτε επιπλέουν όντας συνδεδεμένες με τον βυθό με κινητά μέσα». Τα ΥΑΠ μπορεί να θεμελιώνονται στον πυθμένα εάν το βάθος της θάλασσας είναι σχετικά μικρό (έως 50 μέτρα περίπου), είτε να αποτελούνται από πλωτές ανεμογεννήτριες εάν τα βάθη είναι μεγαλύτερα. Ειδικά για τη χώρα μας, λόγω των μεγάλων βαθών των θαλασσών μας, το ενδιαφέρον στρέφεται κυρίως στις πλωτές ανεμογεννήτριες.
Σύμφωνα με την ΕΔΕΥΕΠ5, το σχέδιο που παρουσιάστηκε προσδιορίζει τις επιλέξιμες Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης ΥΑΠ (ΠΟΑΥΑΠ) και εκτιμά την ισχύ των έργων που μπορούν να αναπτυχθούν σε αυτές, σε μεσοπρόθεσμο (έως το 2030-2032) και μακροπρόθεσμο (μετά το 2030-2032) χρονικό ορίζοντα. Το σχέδιο Εθνικού Προγράμματος Ανάπτυξης ΥΑΠ περιλαμβάνει 25 περιοχές, συνολικής έκτασης 2,712 km2 και εκτιμώμενης ελάχιστης ισχύος 12,4 GW. Η πλειοψηφία των προτεινόμενων θαλάσσιων περιοχών ενδείκνυνται για πλωτής έδρασης τεχνολογία ΥΑΠ.
Πιο συγκεκριμένα προκρίνονται:
10 περιοχές για μεσοπρόθεσμη ανάπτυξη, εγκατεστημένης ισχύος 4,9GW / 978 km2
2 πιλοτικές περιοχές, εγκατεστημένης ισχύος έως 600MW / 353 km2 – Αναφέρεται στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Έβρου-Σαμοθράκης, η οποία ορίζεται ως περιοχή ανάπτυξης πιλοτικών Έργων ΥΑΠ, σύμφωνα με το Ν. 4964/2022
13 περιοχές για μακροπρόθεσμη ανάπτυξη, εγκατεστημένης ισχύος 6.9GW / 1381 km2
Οι ανωτέρω περιοχές έχουν επιλεγεί με βάση 20 κριτήρια αποκλεισμού6. Σύμφωνα με τη μελέτη του ΙΟΒΕ για λογαριασμό της ΕΔΕΥΕΠ, η εγκατάσταση ΥΑΠ μπορεί να οδηγήσει σε ενίσχυση του ΑΕΠ με έως και 1,9 δισ. ευρώ ετησίως κατά μέσο όρο την περίοδο 2024-2050 και των εσόδων του Δημοσίου με έως και 440 εκατ. ευρώ ετησίως, μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά στην ενίσχυση της απασχόλησης, στηρίζοντας έως και 44.400 θέσεις εργασίας ετησίως. Σύμφωνα με την ίδια μελέτη7, το 55% της εγχώριας προστιθέμενης αξίας θα προέλθει κυρίως από την κατασκευή στοιχείων υποδομής των υπεράκτιων αιολικών πλην των ανεμογεννητριών (37%), όπως η ανάπτυξη εξεδρών για πλωτά αιολικά πάρκα. Ακολουθεί η εγκατάσταση και θέση σε λειτουργία των έργων (10%), ενώ μικρότερο μερίδιο αναλογή στην κατασκευή των ανεμογεννητριών (5%) και την ανάπτυξη και διαχείριση των έργων (3%). Ενδεικτικά, η Πορτογαλία στοχεύει στην ανάπτυξη 10GW υπεράκτιων αιολικών ως το 2030.
Πρώτες καταγεγραμμένες αντιδράσεις
Έχουν ήδη καταγραφεί και οι πρώτες αντιδράσεις8, όπως για παράδειγμα το δημοτικό συμβούλιο του δήμου Ικαρίας (ομόφωνα) σε έκτακτη συνεδρίασή του εξέφρασε την αντίθεσή του στην επιχειρούμενη εγκατάσταση αιολικών με την χωροθέτηση ΠΟΑΥΑΠ σε δύο περιοχές στο Ικάριο πέλαγος. Αρνητική ήταν και η γνωμοδότηση του δημοτικού συμβουλίου Σητείας επί της ΣΜΠΕ. Είχε προηγηθεί ομόφωνο ψήφισμα του δημοτικού συμβουλίου Κεντρικής Κέρκυρας και Διαποντίων Νήσων που εξέφρασε την κάθετη αντίθεσή του στα σχέδια δημιουργίας Περιοχής Ανάπτυξης Υπεράκτιων Αιολικών Πάρκων (ΠΟΑΥΑΠ) στα Διαπόντια. Το Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητος επισημαίνει καταρχήν ότι η προτεινόμενη ΣΜΠΕ εμφανίζει σοβαρές νομικές και ουσιαστικές πλημμέλειες και ελλείψεις και ότι διατέθηκε ελάχιστος χρόνος για τη διαβούλευση (ένας μήνας), ο κλειστός χαρακτήρας της οποίας δεν επέτρεψε την αλληλεπίδραση μεταξύ των μετεχόντων σε αυτήν κατά παράβαση της Σύμβασης του Ααρχους. Η προτεινόμενη ΣΜΠΕ έχει εκπονηθεί χωρίς να έχει προηγηθεί ο απαιτούμενος κατά τη σχετική ενωσιακή Οδηγία Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός (ΘΧΣ).
Συναίνεση αντί αιφνιδιασμού
Τέτοιου είδους πολιτικές οφείλουν να δρομολογούνται σε συνεννόηση με τις τοπικές κοινωνίες και όχι με όρους αιφνιδιασμού. Οι χρόνοι διαβούλευσης πρέπει να είναι επαρκείς για την ενημέρωση και η πολιτεία να κινητοποιεί τις τοπικές κοινωνίες να συμμετέχουν, να λαμβάνει υπόψη τις ανησυχίες των τοπικών κοινωνιών, μεγιστοποιώντας την ωφέλεια και εξασφαλίζοντας τους καλύτερους δυνατούς όρους για την υλοποίηση αυτών των έργων. Άλλα ζητήματα αφορούν την ενίσχυση του δημοσίου (π.χ. προσωπικό και πόροι) για τη βελτίωση της επάρκειάς του και φυσικά ο εξαιρετικά κρίσιμος ρόλος των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας. Χρειαζόμαστε έναν (αναθεωρημένο και πιο φιλόδοξο κλιματικά) ενεργειακό σχεδιασμό, που θα ενσωματώνει τις νέες τεχνολογικές δυνατότητες συμπεριληπτικά και αρμονικά, τόσο σε σχέση με τις τοπικές κοινωνίες και τις ανάγκες τους, όσο και με το περιβάλλον και τις άλλες χρήσεις σε επίπεδο χώρου.
Σημειώσεις:
1. Copernicus: https://climate.copernicus.eu/copernicus-november-2023-remarkable-year-continues-warmest-boreal-autumn-2023-will-be-warmest-year
2. Scientific advice for the determination of an EU-wide 2040 climate target and a greenhouse gas budget for 2030–2050: https://climate-advisory-board.europa.eu/reports-and-publications/scientific-advice-for-the-determination-of-an-eu-wide-2040
3. ν.4964/2022: Διατάξεις για την απλοποίηση της περιβαλλοντικής αδειοδότησης, θέσπιση πλαισίου για την ανάπτυξη των Υπεράκτιων Αιολικών Πάρκων, την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης, την προστασία του περιβάλλοντος και λοιπές διατάξεις https://www.kodiko.gr/nomothesia/document/811946/nomos-4964-2022
4. ΕΔΕΥΕΠ: https://herema.gr/el/offshore-wind/regulatory-framework/
5. https://herema.gr/el/the-draft-national-programme-for-offshore-wind-energy-unlocking-a-natural-wealth-for-clean-energy-and-billions-of-euros-investments/
6. Συνοδευτικό υλικό παρουσίασης, σελ. 3 – Κριτήρια Αποκλεισμού για τον προσδιορισμό ΠΟΥΑΠ: https://energypress.gr/sites/default/files/media/synodeytiko-yliko.pdf
7. https://www.capital.gr/oikonomia/3747108/ta-ofeli-gia-tin-oikonomia-apo-ta-uperaktia-aiolika-parka/
8. https://www.efsyn.gr/periballon/413914_ihira-ohi-gia-ta-yperaktia-aiolika-parka
Δημήτρης Τσέκερης
