Στην τελευταία έρευνα του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς για τη νεολαία, τις αντιλήψεις και την πολιτική τους συμπεριφορά, μεταξύ άλλων ευρημάτων υπάρχει και ένα που έχει σχολιαστεί αρκετά στις παρουσιάσεις της συγκεκριμένης έρευνας: για τρίτη συνεχόμενη χρονιά, οι νέοι/ες αξιοδοτούν θετικά την έννοια του «σοσιαλισμού» με ποσοστό 57%, πολύ πάνω από τον καπιταλισμό (29%) και τον νεοφιλελευθερισμό (24%). Ανάλογη άνοδος των σοσιαλιστικών απόψεων έχει παρατηρηθεί και σε άλλες χώρες τα τελευταία χρόνια1. Ωστόσο, θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί/ες στις ερμηνείες μας.
Δεν εννοούν αυτό που νομίζετε
Α) Οι νέοι/ες δεν εννοούν ούτε τον «υπαρκτό σοσιαλισμό», ούτε κάποιον άλλο ιστορικό «σοσιαλισμό». Άλλωστε, ο επίσης τεκμαιρόμενος εμπεδωμένος φιλελευθερισμός τους δεν αφήνει περιθώρια για συμπάθειες σε ένα σύστημα όπου το κράτος ελέγχει τις ζωές των ανθρώπων και επιβάλει ομοιομορφία και ακραία συμμόρφωση. Σε άλλη έρευνα, ακόμα και οι Έλληνες νέοι αριστεροί και αριστερές εμφανίζονται πιο ριζοσπάστες στο επίπεδο του κοινωνικού φιλελευθερισμού, παρά στο επίπεδο των συλλογικών οραμάτων2.
Β) Η προτίμησή τους για τον «σοσιαλισμό» συνδέεται άρρηκτα με την αποδοκιμασία του «καπιταλισμού» και του «νεοφιλελευθερισμού». Άλλωστε, το μοναδικό ρητορικό αντίβαρο που να περιγράφει μια αντίδραση στην τροπή που έχουν πάρει τα πράγματα στον 21ο αιώνα, παραμένει ο «σοσιαλισμός». Η γιγάντωση των ανισοτήτων στον αιώνα μας είναι η αιτία της συμπάθειας των σοσιαλιστικών ιδεών εν τη ευρεία έννοια και όχι η δέσμευση για τη συνολική εξαφάνισή τους. Με άλλα λόγια, οι νέοι/ες αντιπαραθέτουν διαισθητικά τον σοσιαλισμό στην ξεκάθαρη εικόνα της βαρβαρότητας που ξετυλίγεται μπροστά τους.
Γ) Η πριμοδότηση των σοσιαλιστικών ιδεών, όπως θα δούμε και παρακάτω, έχει να κάνει κυρίως με τη θετική αξιοδότηση των σημαινομένων του σοσιαλισμού (εργασία, προστασία, κρατική παρέμβαση, ισότητα, δικαιοσύνη, λαός) και όχι τόσο του ίδιου του σημαίνοντος. Δηλαδή, οι νέοι/ες δεν ενδιαφέρονται τόσο για τα συνεκτικά ιδεολογικά συστήματα του παρελθόντος. Προτιμούν τον ιδεολογικό και αξιακό εκλεκτικισμό. Είναι αριστεροί/ες, αριστερόστροφοι/ες, όχι σοσιαλιστές/τριες ή κομμουνιστές/τριες (αν και ένα ποσοστό τους είναι). Γι’ αυτό κι εγώ σε παλιότερο άρθρο μου, είχα υποστηρίξει πως η ηγεμονία πλέον κρίνεται στα ερμηνευτικά σχήματα, στις ταυτότητες, στην πολιτική κουλτούρα, στα συναισθήματα και μετά στην ιδεολογία3.
Δ) Τα αριστερόστροφα κινήματα των νέων μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, το 2007–8, χαρακτηρίστηκαν από την οριζόντια οργάνωση και επικοινωνία, τη μαζική συμμετοχή και διαβούλευση. Και, όπως, πολύ σωστά έχει υποστηρίξει ο Manuel Castells, οι καινοτομίες αυτές δεν οφείλονται τόσο στην αναρχική ιδεολογία ή στην κληρονομιά του αντιπαγκοσμιοποιητικού κινήματος, όσο στην οριζόντια κουλτούρα του διαδικτύου, με την οποία εξοικειώθηκαν όλοι οι νέοι/ες παγκοσμίως4.
Ε) Αν οι νέοι κατανοούν κάτι ως «σοσιαλισμό του 21ου αιώνα», αυτό σίγουρα έχει να κάνει περισσότερο με τα κοινά, τους συνεταιρισμούς και τον συνεργατισμό της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, παρά με το γενικό έλεγχο της οικονομίας από το κράτος. Άλλωστε, και η ίδια η επιθυμία επιστροφής βασικών υποδομών στο δημόσιο δεν συνηγορεί υπέρ της επέκτασης αυτού του ελέγχου, ούτε υπέρ της εμπιστοσύνης στις ικανότητες του κράτους να «τρέχει» μια σύγχρονη οικονομία, ούτε στην εξάλειψη της ελεύθερης αγοράς.
Μαθήματα από την Αγγλία
Σε μια πρόσφατη έρευνα για τους νέους και τις νέες στην Αγγλία, αποκαλύπτονται τα εξής: Σχεδόν οι μισοί δεν μπορούν να ορίσουν τις έννοιες «σοσιαλισμός» και «καπιταλισμός». Η συντριπτική πλειοψηφία θεωρούν ότι το οικονομικό σύστημα της Μεγάλης Βρετανίας έχει και στοιχεία σοσιαλιστικά. Το 1/5 των ερωτηθέντων θεωρούν ότι έχουν σοσιαλιστικές οικονομικές απόψεις, το 1/5 καπιταλιστικές, ενώ τα 2/5 μεικτές. Γύρω στο 75% πιστεύει ότι δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι επί σοσιαλισμού θα υπήρχε λιγότερος ρατσισμός. Πάνω από τα 3/4 πιστεύουν ότι ο σοσιαλισμός είναι μια καλή ιδέα, αλλά δεν εφαρμόστηκε πουθενά σωστά. Περίπου το 1/4 ή και παραπάνω (ανάλογα το θέμα) υποστηρίζει ταυτόχρονα και τις σοσιαλιστικές και τις καπιταλιστικές λύσεις σε μια σειρά από θέματα (κλιματική αλλαγή, στέγαση, υγεία, βασικές υποδομές, φορολογία), δείχνοντας ότι το ζήτημα που προέχει είναι η εξεύρεση λύσεων, αν και οι αριστερόστροφες λύσεις υπερέχουν σε ποσοστά στήριξης. Όπως καταλήγει και ο Κ. Niemietz, οι Millennials και οι Zoomers «τσιμπάνε» ορισμένες «σοσιαλιστικές» ιδέες, δεν τις συναρθρώνουν με συνεκτικό τρόπο, ούτε δεσμεύονται σε αυτές όπως οι παλιότεροι5, κάτι το οποίο επιβεβαιώνει και η δική μου έρευνα για τα κινήματα των Millennials6.
Η καθοδήγηση πέθανε
Ο «σοσιαλισμός» των Millennials και των Zoomers, καθότι βασισμένος στην οριζοντιότητα και τον ιδεολογικό και αξιακό εκλεκτικισμό, και προσανατολισμένος προς την εξεύρεση λύσεων, δεν προσφέρεται για καθοδήγηση και ιεραρχική οργάνωση. Οι πιο μορφωμένες γενιές από καταβολής κόσμου δεν έχουν ανάγκη τους επαΐοντες του προηγούμενου αιώνα. Καλό κατευόδιο στον ιδεολογικό πατερναλισμό τους. Farewell.
Σημειώσεις:
1. Milburn K. (2019) Generation Left. Cambridge and Oxford: Polity Press
2. Παντελίδου Μαλούτα Μ. και Λ. Ζηργάνου Καζολέα (2020) «Νεολαία, αριστερή ψήφος και ριζοσπαστισμός τη δεύτερη δεκαετία του 2000». Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης 46: 148-181.
4. Castells M. (2012) Networks of outrage and hope. Social movements in the internet age. Polity.
5. Niemietz K. (2021) Left turn ahead? Surveying of young people towards capitalism and socialism. Institute of economic affairs, σ. 64-5.
6. Παπανικολόπουλος Δ. (υπό έκδοση) Οι Millennials στο δρόμο. Ο ρόλος των γενεών στα κινήματα της σύγχρονης Ελλάδας. ΙΝΠ και Θεμέλιο.
Ο Δημήτρης Παπανικολόπουλος είναι διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
