Έχω υπάρξει αυτόπτης μάρτυρας σε αρκετές πυρκαγιές στην Πελοπόννησο, στην Αττική και στο Ιόνιο, σε αγροτικές και περιαστικές περιοχές, και έχω καταγράψει σε παλαιότερα άρθρα κάποιες από τις καλές πρακτικές που θεωρώ πως θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν ως οργανωμένη κοινωνία να αντιμετωπίσουμε ένα όλο και επιδεινούμενο λόγω κλιματικής κρίσης και ανθρωπογενών αιτιών πρόβλημα. Στο παρόν κείμενο θα επαναφέρω μερικές προτάσεις και θα προσθέσω μερικές ακόμα σκέψεις.
Τώρα που όλος ο κόσμος είδε αστυνομικούς με ποτιστήρια να προσπαθούν να σβήσουν τις φλόγες, πιστεύω πως ήρθε η ώρα να το επαναλάβω: δεν χρειαζόμαστε φιλότιμο, χρειαζόμαστε οργάνωση. Το φιλότιμο αφορά σε ανιδιοτελείς ή και ηρωικές πράξεις που τις κάνεις μια φορά και εισπράττεις τα εύσημα για μια ζωή (όλοι οι φίλοι της τιμής φροντίζουν γι’ αυτή την ευνοϊκή απόδοση), ενώ η οργάνωση παραπέμπει σε μη ηρωικές και μη ανιδιοτελείς πράξεις που λαμβάνουν χώρα επί μονίμου βάσεως με προβλεπόμενο τρόπο και αποδίδουν ελάχιστα εύσημα και πολύ σπάνια. Το φιλότιμο είναι ατομικό χαρακτηριστικό που δεν μπορεί να λύσει κοινωνικά προβλήματα. Τα τελευταία λύνονται από τελείως διαφορετικές αξίες.
Οι πυρκαγιές σβήνονται τον χειμώνα
Είναι γνωστό ότι η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία. Η φωτιά θα καταστρέψει. Το ζήτημα είναι να αποτραπεί. Είναι, επίσης, γνωστό ότι τα πευκοδάση συσσωρεύουν καύσιμη ύλη από τις πευκοβελόνες και κάποια στιγμή με την άνοδο της θερμοκρασίας πιάνουν φωτιά. Η εγκατάλειψη της υπαίθρου από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και μετά έχει μεταβάλει τη ζώνη του πεύκου σε μπαρουταποθήκη. Αν, επομένως, θέλουμε να αποφύγουμε στο εξής τις μεγα-πυρκαγιές, πρέπει να φροντίσουμε να καθαρίζουμε στο μέτρο του δυνατού τα δάση μας (όπως κάνουμε στους πευκώνες στο Καβούρι, στου Φιλοππάπου, και αλλού). Κάτι τέτοιο, όμως, θα απαιτούσε δουλειά τον χειμώνα, όχι το καλοκαίρι. Και όχι μόνο από την πυροσβεστική υπηρεσία, αλλά και από την τοπική αυτοδιοίκηση και από την κοινωνία. Ο καθαρισμός των δασών, βέβαια, είναι εντάσεως εργασίας και απαιτεί πολλά εργατικά χέρια. Εθελοντές, πολιτιστικοί τοπικοί σύλλογοι, άνθρωποι που βιοπορίζονται από το δάσος και σχολεία θα μπορούσαν να παρέχουν τα απαραίτητα χέρια στη βάση διαφορετικών κινήτρων: προσφορά στο κοινωνικό σύνολο, ανάδειξη και διατήρηση της φυσικής κληρονομιάς, οικονομικό συμφέρον, περιβαλλοντική αγωγή και απόλαυση της συλλογικής παρεΐστικης δουλειάς. Στο σημείο αυτό, πρέπει να γίνει σαφές πως η πολιτική δεν είναι διαχείριση πραγμάτων, αλλά διαχείριση ανθρώπων. Γι’ αυτό δεν πρέπει να βασίζεται μόνο σε γραφειοκρατικές διαδικασίες κατανομής οικονομικών πόρων και αρμοδιοτήτων, αλλά και σε μια θεωρία κινήτρων. Επίσης, η συλλογική αυτή προσπάθεια έχει πολλαπλασιαστικά οφέλη σε άλλα πεδία: δημιουργεί κοινωνικό κεφάλαιο και σχέσεις αλληλεγγύης μεταξύ του πληθυσμού, που αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την επιτυχία όλων των δημόσιων πολιτικών.
Καλλιέργειες για αντιπυρικές ζώνες
Οι φωτιές δεν μπορούν εύκολα να διαπεράσουν τα καλλιεργημένα κτήματα, με το σκαμμένο έδαφος και τα πράσινα δέντρα, κλήματα ή άλλα φυτά, με αποτέλεσμα να σταματούν εκεί ή να αλλάζουν κατεύθυνση. Λειτουργούν, δηλαδή, σαν φυσικές αντιπυρικές ζώνες. Αν είναι, λοιπόν, να φτιάχνουμε αντιπυρικές ζώνες, καλό θα ήταν να δίνουμε γη σε αγρότες, δηλαδή σε ανθρώπους που έχουν συμφέρον να τις διατηρούν όλο τον χρόνο. Η διάσπαση του συνεχόμενου πευκοδάσους μπορεί να μας βοηθήσει να αποφεύγουμε την ανεξέλεγκτη επέκταση των πυρκαγιών.
Κατσίκια για δασοπροστασία
Μπορεί να σας φαίνεται αστεία η παραπάνω φράση, οπότε θα την εξηγήσω. Τα κατσίκια που ζουν ελεύθερα στα πευκοδάση τρώνε τα «χαμηλάδια», με αποτέλεσμα να μη συσσωρεύεται καύσιμη ύλη. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το βόρειο κομμάτι της Καρπάθου και το νότιο τμήμα της Ρόδου, όπου καλύπτονται από πανέμορφα συνεχόμενα πευκοδάση. Είναι βέβαιο ότι αν πιάσει φωτιά εκεί, με τους αέρηδες που επικρατούν στην περιοχή, «δεν θα μείνει αγιασμός». Όμως, παρόλο το γεγονός ότι πρόκειται για ώριμα πευκοδάση, η καύσιμη ύλη που έχει συσσωρευτεί στο έδαφος είναι δυσανάλογα μικρή. Γιατί; Μία από τις αιτίες είναι ότι σε αυτά τα μέρη κυκλοφορούν ελεύθερα κατσίκια, τα οποία «καθαρίζουν» το έδαφος, μιας και τρώνε τις πευκοβελόνες μόλις πέφτουν. Και αυτός είναι ένας από τους βασικούς λόγους που, όταν ακόμα οι κτηνοτρόφοι πήγαιναν τα κοπάδια τους να βοσκήσουν στα δάση, δεν παρατηρούνταν τόσες πυρκαγιές όσες σήμερα. Μπορεί, βέβαια, να μην έχουμε τόσους κτηνοτρόφους σήμερα για να οδηγήσουν τα ζώα στα πευκοδάση. Μπορούμε, όμως, να αφήσουμε κατσίκια να κυκλοφορούν μόνα τους σε αυτά. Είναι σημαντικός κρίκος στην αντιμετώπιση των πυρκαγιών. Και είναι τσάμπα.
Με μέτρο οι εκκενώσεις
Η ΝΔ είναι διατεθειμένη να αφήσει ολόκληρη τη χώρα να καεί. Την ενδιαφέρει μόνο να μην επαναληφθεί κάτι σαν το Μάτι στη βάρδιά της, για να μπορεί να το χρησιμοποιεί επικοινωνιακά, καθώς και να επωφελούνται τα οικονομικά συμφέροντα από τις φυσικές καταστροφές (ανεμογεννήτριες στα καμένα, ιδιώτες στην αποκατάσταση δασών, κ.λπ.). Γι’ αυτό πουλάει τεχνολογικά φύκια με το 112, προειδοποιώντας τους πάντες να φύγουν από τα σπίτια τους, γιατί ποτέ τίποτα δεν μπορεί να γίνει. Όπως έχει αποδειχθεί εμπειρικά, όμως, οι κάτοικοι μπορούν να υπερασπίσουν με λίγα μέσα τα σπίτια τους και, ενίοτε, και τις περιουσίες τους. Όταν η φωτιά δεν βρίσκει απέναντί της κανέναν, τρυπώνει παντού. Δεν είναι νοητό, επομένως, να γίνει η εκκένωση το νέο δόγμα (στην ουσία μη) αντιμετώπισης των πυρκαγιών. Οι εκκενώσεις πρέπει να είναι λύσεις ανάγκης, όχι προαποφασισμένες λύσεις που παίζουν στα ζάρια τους κόπους μιας ζωής.
Ο Δημήτρης Παπανικολόπουλος είναι διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
