Θεωρώ ότι το σύνθημα της «πράσινης ανάπτυξης», που ακούγεται και από τους ιθύνοντες του ΣΥΡΙΖΑ, δίνει το λάθος μήνυμα στους πολίτες. Είναι σαν να τους λέει πως μπορούμε να συνεχίσουμε να ζούμε με τις ίδιες αξίες της συσσώρευσης και του καταναλωτισμού, αλλά ταυτόχρονα δεν θα κάνουμε ζημιά στο κλίμα και το περιβάλλον. Πράσινη και ανάπτυξη συνιστούν, όμως, contradictio in terminis. Το φαντασιακό της ανάπτυξης οδήγησε τον πλανήτη στα πρόθυρα της κλιματικής κατάρρευσης. Εφόσον ό,τι αξίζει στη ζωή είναι το ποσοτικά υπέρτερο, εφόσον νιώθουμε καλά μόνο όταν αυξάνεται η καταναλωτική μας δύναμη ή όταν πηγαίνουμε πιο γρήγορα και πιο μακρυά, δεν είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε κανέναν περιορισμό, δεν μπορούμε να απολαύσουμε τίποτε αν δεν ικανοποιεί τη φαντασίωση της μεγέθυνσης, της ανόδου, του πλούτου, της δύναμης.
Όσο η Αριστερά δεν θέλει να θίξει αυτά τα καταστροφικά κίνητρα και κριτήρια αξιολόγησης των πάντων, θα κοροϊδεύει τον εαυτό της, πιστεύοντας ότι διαφέρει από τη Δεξιά. Αντιθέτως, θα πρέπει να προωθήσει άλλες αξίες. Να πει στον κόσμο ότι το να έχουμε πιο πολλά ιδιωτικά πράγματα δεν μας κάνει πιο ευτυχισμένους, απλώς προσπαθεί να γεμίσει ένα βαρέλι χωρίς πάτο. Ότι αγοράζουμε συνεχώς άχρηστα πράγματα. Ότι έχουμε μετατραπεί σε σκουπιδομηχανές. Ότι έχουμε μετατραπεί σε σκουπιδοντενεκέδες εμπειριών. Ότι τρέχουμε συνεχώς πάνω σε ένα διάδρομο που τρέχει πιο γρήγορα από μας με αποτέλεσμα να μένουμε συνεχώς στο ίδιο σημείο ξέπνοοι. Ότι έχουμε παγιδευτεί σε ένα περιβαλλοντοκτόνο και ανθρωποκτόνο σύστημα, γιατί το φαντασιακό της συσσώρευσης δεν μας επιτρέπει να φανταστούμε άλλους τρόπους για να ζούμε και να περνάμε καλά. Απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα, η Αριστερά δεν πρέπει να σχεδιάζει άλλους κόσμους επί χάρτου, πρέπει να αμφισβητεί το κυρίαρχο φαντασιακό της συσσώρευσης.
Γιατί να κάνουμε κάτι άλλο; Γιατί θα περνάμε καλύτερα από ό,τι περνάμε τώρα; Αυτό είναι το κρίσιμο ερώτημα. Εδώ η Αριστερά χρειάζεται σθένος, προκειμένου να αμφισβητήσει όλα τα παραδεδεγμένα, αυτονόητα και προφανή. Να πει με σθένος ότι δεν πρέπει να μας ενδιαφέρει η αέναη αύξηση του ΑΕΠ, γιατί δεν έχει σχέση με την ευτυχία μας. Ότι δεν πρέπει να μετράμε την ευτυχία μας με τα χρήματα που διαθέτουμε για ιδιωτική κατανάλωση, αλλά με το χρόνο που διαθέτουμε για να περνάμε όμορφα. Ότι δεν θέλουμε δουλειές που υποβαθμίζουν τους ανθρώπους, τα κοινωνικά και φυσικά περιβάλλοντα στα οποία ζουν. Ότι είναι καλύτερο να μπορούμε να απολαύσουμε την πεζοπορία, την ομορφιά, και το ελεύθερο κάμπινγκ, παρά μια δεύτερη μπριζόλα ή διάφορες αηδίες με άπειρα συντηρητικά από το σουπερμάρκετ. Ότι πετυχημένος είναι αυτός που λύνει συλλογικά προβλήματα, αυτή που είναι χαρούμενη και κάνει τους άλλους να γελάνε, αυτός που είναι αμέριμνος και δεν έχει άγχος, αυτή που παράγει ποιοτικά προϊόντα και υπηρεσίες για τους άλλους, ο κουβαρντάς, η καλλιτέχνης, ο επιστήμονας, η αθλήτρια, ο περιέχων άνθρωπος.
Το λέω χωρίς περιστροφές: η οικονομική ανάπτυξη είναι μια μίζερη αξία. Φυσικά, οι άνθρωποι πρέπει να έχουν τα προς το ζην και να δουλεύουν για να τα εξασφαλίσουν. Αλλά πλέον τίποτα δεν βρίσκεται σε καθεστώς σπάνης, για να αναλώνουμε τη ζωή μας στο κυνήγι της επιβίωσης. Θα πρέπει, σίγουρα, να συγκρουστούμε με τις οικονομικές ανισότητες, αλλά όχι στο όνομα της οικονομικής ανάπτυξης. Θα πρέπει να το κάνουμε στο όνομα άλλων αξιών, πιο σημαντικών, της ανθρώπινης και της περιβαλλοντικής ανάπτυξης. Ο πλούτος του ανθρώπου είναι ο ελεύθερός του χρόνος, η ποιότητα των κοινωνικών του σχέσεων και του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο λαμβάνουν χώρα. Για όλα αυτά ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να αποκτήσει μια πλούσια ρητορική και να μη μιλάει όλη την ώρα για τα οικονομικά νούμερα που πρέπει συνεχώς να μεγαλώνουν για να μην είναι δυστυχισμένος ο κόσμος. Όταν λέει κάτι, πρέπει να σκέφτεται: so what?
Οι δείκτες, λοιπόν, της ανθρώπινης και περιβαλλοντικής ανάπτυξης θα πρέπει να είναι πιο σημαντικοί για τη στοχοθεσία και τον απολογισμό των κυβερνήσεων από τους δείκτες της οικονομικής ανάπτυξης. Το ίδιο και ο δείκτης της πολιτικής ανάπτυξης, του βαθμού δηλαδή που οι πολίτες συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων. Είναι ωραίο να συμμετέχει κανείς σε τοπικές συνελεύσεις όπου αναπτύσσεται η διαβουλευτική ικανότητα επίλυσης προβλημάτων και υλοποίησης κοινών σχεδίων, αντί να βουλιάζει στον καναπέ του μπροστά στην τηλεόραση. Με άλλα λόγια, λοιπόν, η λέξη-κλειδί «ανάπτυξη» δεν χρειάζεται να εγκαταλειφθεί, καθώς έχει θετικές συνδηλώσεις και κινητοποιεί τους ανθρώπους. Είναι λάθος, επομένως, να μιλάμε για «ανάπτυξη» της οικονομίας και «διατήρηση» της δημοκρατίας και του περιβάλλοντος. Όλοι οι άνθρωποι θέλουν να επενδύσουν την ενεργητικότητά τους κάπου, να συσχετιστούν ενεργητικά με τη ζωή. Δεν μπορούμε να τους λέμε ότι το μοναδικό πράγμα που έχουν να κάνουν είναι να «διατηρήσουν», να μην κάνουν τίποτα. Και που θα επενδύσουν την ενέργειά τους τότε; Τι θα αναπτύξουν; Πρέπει να καταλάβουμε ότι η ρητορική μας έχει προβλήματα, ακούγεται συντηρητική. Θα έπρεπε να επιχειρήσουμε μια θεμελιώδη αντιστροφή: να «διατηρήσουμε» την οικονομική παραγωγή στα επίπεδα που είναι και να «αναπτύξουμε» έτι περαιτέρω τη δημοκρατία, το περιβάλλον, τις κλίσεις και τις σχέσεις μας. Δεν μπορεί μια ουσιωδώς συντηρητική ιδέα να εκφέρεται ως προοδευτική και μια ουσιωδώς προοδευτική ως συντηρητική.
Η δημοκρατία χρειάζεται ανάπτυξη, όχι διατήρηση. Δεν φτάσαμε στο «τέλος της Ιστορίας». Συμμετοχικός προϋπολογισμός στους δήμους, αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες στα κόμματα και τα συνδικάτα, εμπλοκή στη διοίκηση των σχολείων, συνεταιριστική οικονομία, προσφέρουν μεγαλύτερη ασφάλεια στους πολίτες από το αγωνιώδες κυνήγι του μεγαλύτερου μισθού και της επισφαλούς εργασίας. Το περιβάλλον χρειάζεται ανάπτυξη. Μεγάλα πάρκα μέσα στις πόλεις, για να βολτάρουμε, να παίζουμε, να αράζουμε, και ανάπτυξη των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων, για να αυξηθεί η δυνατότητα απορρόφησης του διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, η βιοποικιλότητα, και η ομορφιά της φύσης. Ο άνθρωπος χρειάζεται ανάπτυξη. Η κοινωνικότητα, η φιλία, η φιλοξενία, η διαφορετικότητα, οι γιορτές, το παιχνίδι, οι τέχνες, ο συνδυασμός διανοητικής και χειρωνακτικής εργασίας, τραβούν τον κάθε άνθρωπο από τη μοναξιά και τη μιζέρια στην περιπέτεια μιας πιο διασκεδαστικής ζωής. Και ηθικά ανώτερης.
Ναι, λοιπόν, στην ανθρώπινη, στην περιβαλλοντική, και την πολιτική ανάπτυξη, όχι στην οικονομική ανάπτυξη. Εάν πραγματικά μας ενδιαφέρει η ποιότητα όλων των προαναφερθέντων, θα πρέπει να σταματήσουμε να μετράμε τις επιτυχίες και τις αποτυχίες μας στη βάση οικονομικών μεγεθών. Γιατί αυτή μας η εμμονή πριονίζει το κλαδί στο οποίο καθόμαστε. Θα σώσουμε τον πλανήτη και μαζί τον εαυτό μας ή θα πεθάνουμε ως αποβλακωμένοι καταναλωτές; Κάτι πρέπει να χάσουμε, και πρέπει να διαλέξουμε τι. Και γι αυτή την απώλεια, η Αριστερά πρέπει να μιλάει ξεκάθαρα. Διακυβεύεται η ζωή μας, όχι η επόμενη εκλογική αναμέτρηση. Για να εγκαταλείψουν τόσοι άνθρωποι το αντικείμενο του πόθου τους, πρέπει και η Αριστερά να είναι έτοιμη να εγκαταλείψει το δικό της αντικείμενο του πόθου. Ήρθε η ώρα να δράσουμε πάνω στον ίδιο μας τον εαυτό. Ν’ αλλάξουμε τα γούστα μας. Και να μιλάμε φωναχτά, απέναντι στις νεοσυντηρητικές μίζερες ηλιθιότητες. Υψηλόφρονες και ξωμάχοι.
Ο Δημήτρης Παπανικολόπουλος είναι Δρ. Πολιτικής Επιστήμης – ερευνητής
Πηγή: Η Αυγή
