Αφορμή για το σημερινό σημείωμα είναι η τελευταία μελέτη του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς για τη νεολαία, η οποία περιέχει μερικά εξαιρετικά ευρήματα. Διαλέγω αυτά που δείχνουν την αντιφατικότητα των υποκειμένων και την πολυπλοκότητα της πολιτικής.
Αριστερόστροφη νεολαία, αλλά πρώτα δημοκρατική
Οι νέοι από 17 έως 34 αυτοτοποθετούνται στην Αριστερά (στις θέσεις 0-2 της δεκαβάθμιας κλίμακας) σε ποσοστό 20,4%, στην Κεντροαριστερά (θέσεις 3-4) σε ποσοστό 22,2%, στο Κέντρο (θέση 5) σε ποσοστό 10,2%, στην Κεντροδεξιά (θέσεις 6-7) σε ποσοστό 10,8%, στη Δεξιά (θέση 8-10) σε ποσοστό 13,8%, ενώ για ένα 21,6% η διάκριση μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς δεν έχει πλέον νόημα. Συμπερασματικά, η νεολαία είναι αριστερόστροφη (όχι αριστερή).
Ας δούμε, όμως τι σημαίνει αυτό ακριβώς. Στην ερώτηση «τι σας ενοχλεί στην πολιτική όπως ασκείται σήμερα» οι νέοι/ες απαντούν ως εξής: η διαφθορά (43,4%), η κακή λειτουργία των θεσμών (18,2%), η αναξιοκρατία (13,8%), η έλλειψη οράματος (10,8%), η διαχειριστική αντίληψη (8%), άλλο (5%). Όπως φαίνεται, η κατά τα άλλα αριστερόστροφη νεολαία ενοχλείται κυρίως από την κακή λειτουργία της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας παρά από την «έλλειψη οράματος», που, ακόμα και αν την αθροίσουμε με τη «διαχειριστική αντίληψη» (μιας και έχει παρεμφερές περιεχόμενο), δεν αφορά πάνω από 18,8% των ερωτηθέντων. Και αν σκέφτεστε ότι ίσως οι απαντήσεις όσων αυτοτοποθετούνται στην Αριστερά διαφέρουν, μάλλον θα απογοητευτείτε, καθώς οι αντίστοιχες τιμές είναι 47,9% η διαφθορά, 13,1% η κακή λειτουργία των θεσμών, 11,3% η αναξιοκρατία, 11,7% η έλλειψη οράματος, και 5,2% η διαχειριστική αντίληψη. Αντιστοίχως, εκείνο που θα θέλανε να δουν στην πολιτική είναι διαφάνεια/λογοδοσία (34,8%), άμεσα εφαρμόσιμες προτάσεις που να αφορούν τη ζωή μου (20,4%), οράματα/ανατρεπτικές ιδέες (18,8%), ισχυρούς θεσμούς (11,6%), νέα πρόσωπα (7%), συνεργασία/διάλογο (3,6%). Για άλλη μια φορά, μόνο το 18,8% επιζητά κάτι ριζοσπαστικό.
Πρόκειται για κακά μαντάτα; Δεν θα το έλεγα. Τα ευρήματα δεν αποδεικνύουν απαραίτητα ότι η σημερινή νεολαία έχει απωλέσει τη ριζοσπαστική δυναμική της. Μάλλον καταδεικνύουν ότι ο ορίζοντάς της είναι η δημοκρατία, αλλά μια καλύτερη δημοκρατία από αυτήν. Με αδιάφθορους πολιτικούς και με ισχυρούς θεσμούς που θα παράγουν περισσότερες λύσεις παρά προβλήματα. Θα έλεγα δε πως η εικόνα αυτή πρέπει να μας υποψιάσει για το που πρέπει να δώσουμε το βάρος: όχι στην προτροπή για εκ βάθρων αντικατάσταση των δημοκρατικών θεσμών (βλ. συνεχής απαξίωση της «αστικής δημοκρατίας» και, εξ αντανακλάσεως, της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας), αλλά στην ανάγκη εμβάθυνσης της δημοκρατίας μέσα από την εφαρμογή ριζοσπαστικών επινοήσεων. Το γεγονός ότι αφενός οι αγώνες της περασμένης δεκαετίας έγιναν στο όνομα της δημοκρατίας και αφετέρου η γοητεία της βίας ως μέσο προώθησης πολιτικών σκοπών έχει υποχωρήσει στο δυτικό κόσμο θα έπρεπε να μας έχει προσανατολίσει αναλόγως.
Αλλαγή σε καθεστώς ασφάλειας
Ομοίως, οι νέοι και οι νέες τοποθετούνται πλειοψηφικά υπέρ της «δικαιοσύνης» (που είναι το σύνθημα του ΣΥΡΙΖΑ) παρά υπέρ της «ασφάλειας» (για το οποίο μιλά προνομιακά η ΝΔ). Η δε τοποθέτησή τους στον άξονα σταθερότητας – αλλαγής έχει ως εξής: η απόλυτη προτεραιότητα της σταθερότητας (θέση 0 σε μια δεκαβάθμια κλίμακα) αφορά το 11,2% των ερωτώμενων, ενώ η απόλυτη προτεραιότητα της αλλαγής το 25,4%. Τις θέσεις πιο κοντά στη σταθερότητα (1-4) επιλέγουν το 15,6% των ερωτώμενων, τις θέσεις πιο κοντά στην αλλαγή (6-9) το 33%, ενώ ένα 14,8% επιλέγει την πλέον ενδιάμεση θέση (θέση 5). Ξεκάθαρα οι νέοι/ες επιζητούν πλειοψηφικά αλλαγές.
Από την άλλη, όμως, αν κρίνουμε από τις απαντήσεις τους σε μια σειρά από ζητήματα, είναι πλειοψηφικά συντηρητικοί. Το εύρημα αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι τοποθετούνται πλειοψηφικά υπέρ της αυστηροποίησης των ποινών για όσους τελούν εγκλήματα (71,2%), υπέρ της κατασκευής φράχτη στα ελληνοτουρκικά σύνορα στον Έβρο (56,4%), κατά της κατάργησης των ΜΑΤ (50,8%) και των σχολικών παρελάσεων (55,6%), καθώς και κατά της κατάργησης του μαθήματος των θρησκευτικών (55,2%). Την ίδια στιγμή όμως τοποθετούνται πλειοψηφικά κατά της δημιουργίας κλειστών κέντρων κράτησης των προσφύγων (52,6%), κατά της δημιουργίας ειδικού σώματος πανεπιστημιακής αστυνομίας (57,8%), υπέρ της νομιμοποίησης της χρήσης κάνναβης για ψυχαγωγικούς λόγους (50% έναντι 43,4%) και υπέρ της κατοχύρωσης δικαιώματος τεκνοθεσίας από ομόφυλα ζευγάρια (58%).
Φαίνεται, δηλαδή, πως η αρχική ανησυχητική εικόνα μετριάζεται από ισχυρές δόσεις ανθρωπισμού και προοδευτισμού. Προφανώς, το μεγαλύτερο ποσοστό των νέων απαντούν σταθερά σε όλες τις ερωτήσεις με συντηρητικό ή προοδευτικό τρόπο. Υπάρχει, όμως ένα ποσοστό το οποίο μετριάζει τις απόψεις του ή έχει αντιφατικές απόψεις. Σε αυτή την πληθυσμιακή ομάδα θέλω να σταθώ, γιατί καταδεικνύει ότι οι άνθρωποι έχουν αντιφατικά αιτήματα και ανάγκες που δεν γίνεται τα υποβαθμιστούν έναντι άλλων, επειδή δύσκολα ικανοποιούνται αμφότερες. Για παράδειγμα, αν κάποιοι/ες νιώθουν ανασφαλείς και επιζητούν φράχτες και αστυνομία, δεν σημαίνει ότι είναι διατεθειμένοι/ες να ανεχτούν την κακομεταχείριση των μεταναστών/τριων ή των φοιτητών/τριων. Ομοίως, η πολιτισμική ανασφάλεια που μπορεί να οδηγεί σε επιθυμία διατήρησης αναχρονιστικών πρακτικών, όπως οι παρελάσεις ή το μάθημα των θρησκευτικών, δεν οδηγεί αυτομάτως στην απόρριψη νέων δικαιωμάτων, όπως η τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια ή η νομιμοποίηση της κάνναβης. Με λίγα λόγια, θα πρέπει να πάρουμε στα σοβαρά την ιδέα ότι η ελευθερία μπορεί να ανθίσει μόνο σε καθεστώς ασφάλειας. Και ότι το χρέος μας είναι να πείσουμε τους ανθρώπους όχι ότι η ασφάλεια δεν είναι σημαντική ή υπονομεύει την ελευθερία, αλλά ότι δεν μας απειλούν οι μετανάστες ή οι «διαφορετικοί/ες» και ότι δεν απειλείται η ταυτότητά μας.
Ο Δημήτρης Παπανικολόπουλος είναι διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
