Διάβασα κι εγώ τις 762 σελίδες του βιβλίου του πρώην πρωθυπουργού, όπως όφειλα πριν αρχίσω να λέω. Κατά την προσφιλή μου μέθοδο, θα σταθώ σε υπέρ και κατά. Όχι μόνο γιατί πρέπει να εξοικειωνόμαστε με την ιδέα ότι η πολιτική είναι πολύπλοκο πράγμα και δεν εξαντλείται σε συνθήματα τύπου «Η Ιστορία έχει μια σωστή πλευρά…», ή ότι συνήθως αρνητικά και θετικά τα παίρνουμε σετ χωρίς να μπορούμε εύκολα να τα διαχωρίσουμε, ή ότι οφείλουμε να παραμένουμε ψύχραιμοι/ες ώστε να αντλήσουμε κάθε χρήσιμο συμπέρασμα που μπορούμε, αλλά και γιατί, όσες διαφωνίες κι αν έχει κανείς με τον Αλέξη Τσίπρα, δεν παύει να ισχύει α) ότι συνέβαλε καθοριστικά στην «Πρώτη φορά Αριστερά» και β) ότι η επιρροή του υπερβαίνει την επιρροή ολόκληρης της ελληνικής Αριστεράς αθροιστικά –και κάποιοι λόγοι υπάρχουν γι’ αυτό.
Υπέρ
Το βιβλίο είναι καλογραμμένο: έχει καλή δομή, δεν βιάζεται – δεν καθυστερεί, δεν φλυαρεί (σε αντίθεση με τους λόγους που εκφωνούσε κάποτε ο Τσίπρας), στέκεται σε όλα τα σημαντικά ζητήματα, έχει συνοχή, έχει στρωτό λόγο που απηχεί τον λόγο του Τσίπρα (τουτέστιν είναι γραμμένο κατά βάση από τον ίδιο), γίνεται αναλυτικό εκεί που πρέπει, συνδυάζει τα γεγονότα με τις σκέψεις και τα συναισθήματα του πρωταγωνιστή, έχει κλιμακώσεις που δημιουργούν ένταση και ενδιαφέρον.
Δεν είναι γραμμένο σαν αστυνομικό μυθιστόρημα που σου δημιουργεί την εντύπωση ότι σκοτεινές δυνάμεις κυβερνούν τον κόσμο πίσω από τις κουίντες, ούτε προχωρεί σε απρόβλεπτες αποκαλύψεις που αλλάζουν όσα ξέραμε. Αντιθέτως, διαβάζεις όσα περίπου ξέρεις, από μία άλλη όμως οπτική, αυτή του πρωταγωνιστή, ο οποίος συζητά με τους πάντες –συνεργάτες, αντιπάλους, ξένους ηγέτες–, τηλεφωνεί, σκέφτεται, συγκινείται, αποτιμά, αλλάζει άποψη, παίρνει πρωτοβουλίες, παίρνει αποφάσεις. Στο πλαίσιο αυτό, το βιβλίο αποτελεί μια αναντικατάστατη μαρτυρία για όποιον/α θέλει να κατανοήσει την περίοδο της κρίσης.
Η πιο σημαντική όμως, κατά τη γνώμη μου, συνεισφορά του βιβλίου είναι ότι σε μεταφέρει αριστοτεχνικά στο θέατρο της πολιτικής και σου επιτρέπει να σκεφτείς τι θα έκανες εσύ ή τι έπρεπε/μπορούσε να γίνει μπροστά σε αυτά τα δεδομένα. Παρακολουθούμε σε κάθε θέμα –κυρίως στο θέμα της διαπραγμάτευσης με τους Θεσμούς– τη σκακιέρα, τους παίχτες, τη στρατηγική και την τακτική του καθενός, τα σκληρά οικονομικά και γεωπολιτικά δεδομένα, τις πολιτικές συμμαχίες, αλλά και τα περιθώρια που είχε η ελληνική πλευρά, τις ευκαιρίες που προσπάθησε να εκμεταλλευτεί και να διευρύνει, τις αποφάσεις που αποσκοπούσαν σε αυτό και την κατάληξή τους. Ανεξάρτητα αν είναι κανείς υποστηρικτής ή όχι του Τσίπρα, το βιβλίο μας τοποθετεί στο σημείο επαφής δομής και δράσης. Και αποκαλύπτει αυτό που οι αριστεροί/ές προσπαθούν τόσο συχνά να ξεχάσουν: Το πόσα θα πετύχεις αφορά το πόσα εμπόδια θα μπορέσεις να περάσεις. Το πόσα εμπόδια θα περάσεις αφορά την ικανότητα, τη δουλειά, την επιμονή, την υπομονή, την επινοητικότητα. Θα πρόσθετα μάλιστα ότι το βιβλίο αυτό μπορεί να διαβαστεί και ως δείγμα ανθεκτικότητας, μια έννοια τόσο προσφιλής στο δημόσιο διάλογο μετά την πανδημία, τόσο σημαντική για τα άτομα και τις κοινωνίες στον καιρό της πολυκρίσης.
Κατά
Ο Τσίπρας είναι ο πρωταγωνιστής. Το πολιτικό υποκείμενο είναι ο ίδιος, η κυβέρνησή του, ο ΣΥΡΙΖΑ, με αυτή τη σειρά ως προς τη σημασία. Αυτή η επιλογή, ωστόσο, παρακάμπτει την αναντίρρητη αλήθεια ότι, αν δεν υπήρχε το κόμμα ΣΥΡΙΖΑ, τον Τσίπρα δεν θα τον ήξερε κανείς, και αν δεν υπήρχαν τόσοι πολλοί αριστεροί οικονομολόγοι να εγγυηθούν στον ελληνικό λαό ότι ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να διαχειριστεί την οικονομική κρίση, ο ίδιος δεν θα είχε γίνει ποτέ πρωθυπουργός. Φυσικά και εμφανίζονται και άλλα πρόσωπα, Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση, όμως, δεν αφήνει χώρο στους άλλους. Φαίνεται πως ο Αλέξης Τσίπρας δεν έχει συμβιβαστεί ακόμα με την ιδέα ότι το αντι-ΣΥΡΙΖΑ μέτωπο ήταν εξίσου αντι-Τσίπρας μέτωπο.
Δεν είναι αλήθεια βέβαια ότι στο βιβλίο δεν υπάρχει αυτοκριτική –υπάρχει και είναι αυστηρή, αν και σε κάποια σημεία μοιάζει με των άλλων (ανάληψη ευθύνης χωρίς πρακτικές συνέπειες). Πλεονάζει όμως η κριτική διάθεση για αρκετά πρόσωπα. Για την ακρίβεια, όπου επιτυχία, κάπου εκεί και ο Τσίπρας. Όπου αποτυχία, γύρω τριγύρω και άλλοι –κλασικό ατόπημα. Κριτική και αυτοκριτική, επίσης, δεν συναντιούνται στο σημείο που όλος ο κόσμος έχει υποδείξει στον Τσίπρα τόσα χρόνια: τα πιο ατυχή πρόσωπα ήταν αυτά που ήταν αποκλειστικά επιλογές Τσίπρα. Ούτε φαίνεται να τον απασχολεί ότι έφερε στον ΣΥΡΙΖΑ –παρά τις αντιδράσεις– δεξιούς, σελέμπριτι, παράγοντες, η συμπεριφορά των οποίων κόστισαν στο κόμμα, στο μήνυμά του και στην εικόνα του.
Το πιο σοβαρό έλλειμμα του βιβλίου, ωστόσο, είναι η αδύναμη ερμηνεία της κατάρρευσης του 2023, σύμφωνα με την οποία φταίει αποκλειστικά η πολυγλωσσία του ΣΥΡΙΖΑ. Φαίνεται να μην τον απασχολεί η εμπεδωμένη ερμηνεία στην καθ’ ημάς Αριστερά ότι το θολό μήνυμα που εξέπεμπε, το γεγονός ότι με δική του ευθύνη ο ΣΥΡΙΖΑ φαινόταν να είναι και με αφεντικά και με υπαλλήλους, και ότι το ΠΑΣΟΚ αναβαθμίστηκε σε σύμμαχο ενώ πριν παρουσιαζόταν σαν πυλώνας του παλιού διεφθαρμένου πολιτικού συστήματος, φίλα προσκείμενου στον νεοφιλελευθερισμό. Άλλωστε, δεν θέλησε να αξιοποιήσει ούτε τον Απολογισμό 2012-2019 του ΣΥΡΙΖΑ, ούτε τις συμβολές τόσων στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ που έχουν μέχρι σήμερα κυκλοφορήσει. Τέλος, διατηρεί ακόμα τη λανθασμένη άποψη ότι η αναβάθμιση του ψηφοφόρου σε μέλος μέσα από την εκλογή του προέδρου από τη βάση, που σε κανένα κόμμα μέχρι τώρα δεν απέδωσε τίποτα θετικό, συνιστά ενδυνάμωση του κόμματος. Ακόμα και τώρα φαίνεται να συνομιλεί περισσότερο με τον εαυτό του παρά με τους άλλους.
