Η σύγχρονη Δεξιά αντλεί από δύο ιδεολογίες, το νεοφιλελευθερισμό και τον αυταρχισμό/φασισμό. Κάποιος/α ίσως αντιδράσει, λέγοντας ότι ξεχνάω τον παραδοσιακό αστικό φιλελευθερισμό. Πιστεύω, όμως, ότι δεν τον ξεχνάω εγώ, αλλά οι ίδιοι οι κεντροδεξιοί. Θα μείνω, επομένως, στις δύο προαναφερθείσες ιδεολογίες που δίνουν κατεύθυνση σήμερα στις δεξιές πολιτικές. Δεν το κάνουν βέβαια απευθείας, γιατί οι εν λόγω ιδεολογίες είναι πολύ επιβαρυμένες από τη δυστυχία που έχουν φέρει, είτε στο παρελθόν είτε στην εποχή μας. Η Νέα Δεξιά θέλει να ενισχύσει τις ανισότητες και να αναγκάσει την κοινωνική πλειοψηφία να τις αποδεχτεί. Γι’ αυτό ασκεί νεοφιλελεύθερες πολιτικές και αυταρχική βία απέναντι σε όλο και μεγαλύτερο εύρος κοινωνικών ομάδων.
Ο αγώνας της, όμως, γίνεται στο επίπεδο της «κοινής γνώμης», του «αυτονόητου». Την ενδιαφέρει κυρίως η ανακίνηση συναισθημάτων, η διαχείριση κουλτούρας, η εμπέδωση συγκεκριμένων ερμηνευτικών σχημάτων που να μην φαίνεται ότι ισοδυναμούν με ιδεολογική ταύτιση, στράτευση, δέσμευση, και τέλος η κάλυψη του ταυτοτικού κενού που δημιουργήθηκε λόγω της συντριβής των παραδοσιακών ταυτοτήτων. Σε αυτά ακριβώς τα επίπεδα διεξάγεται ο ιδεολογικός αγώνας. Για παράδειγμα, η Δεξιά δεν τάσσεται γενικά κατά των άλλων και των διαφορετικών, αλλά ανακινεί συστηματικά το φόβο του «άλλου» (συναίσθημα), τάσσεται υπέρ του εκσυγχρονισμού, αλλά υποθάλπει τη φοροδιαφυγή των επιχειρηματιών και τις καταπατήσεις (κουλτούρα), δεν τάσσεται ανοιχτά υπέρ του αυταρχισμού ή της αστυνομοκρατίας, αλλά υπέρ της φύλαξης και κατά της εγκληματικότητας (ερμηνευτικό σχήμα που δεν απαιτεί ιδεολογική δέσμευση ή ταύτιση), δεν τάσσεται κατά της επιστήμης, αλλά «σέβεται» τη χριστιανική ταυτότητα.
Πώς το κάνει η Αριστερά
Η Αριστερά καλά κάνει και ασκεί ιδεολογική κριτική στις παραπάνω επιλογές, αυτό δεν σημαίνει όμως ότι τα πυρά δεν είναι συχνά άσφαιρα. Και είναι άσφαιρα, γιατί η ιδεολογική στήριξη στο σεβασμό στη διαφορετικότητα δεν επιφέρει μείωση του φόβου για τον άλλο∙ η ιδεολογική κριτική στον πελατειασμό δεν επιφέρει πλήγματα στην κουλτούρα της ιδιοποίησης του δημοσίου∙ η επίθεση στους «νοσταλγούς της χούντας» δεν εξαλείφει την προσέγγιση των κοινωνικών προβλημάτων με όρους νόμου και τάξης∙ η κατηγορία του σκοταδισμού δεν λύνει το πρόβλημα της ανάγκης σημαντικού μέρους της κοινωνίας να υπερασπίζεται την ταυτότητά του ακόμα και με όρους αντικοινωνικούς. Ο φόβος του άλλου, η κουλτούρα ιδιοτελούς ιδιοποίησης του δημοσίου, η πολιτική της ασφάλειας και η θρησκευτική ταυτότητα (για να επαναλάβω απλώς τα παραδείγματα που χρησιμοποίησα) πρέπει να αντιμετωπιστούν ως αυτά που είναι, όχι ως ιδεολογικές απολήξεις της δεξιάς ιδεολογίας, ως εξαρτημένες μεταβλητές της.
Η Αριστερά πρέπει να εξηγήσει με απλά λόγια α) ότι δεν πρέπει να φοβόμαστε τον άλλο, ότι σε κάποια θέματα εμείς είμαστε οι άλλοι, ότι οι άλλοι τελικά κάνουν τη ζωή μας πιο ενδιαφέρουσα και πιο ασφαλή, β) ότι η φοροδιαφυγή, που μειώνει την ανταποδοτικότητα της φορολογίας, στρέφεται τελικά εναντίον της συλλογικής ευημερίας, αφού δεν δίνει τη δυνατότητα στο κράτος να μας παρέχει όλα τα δημόσια αγαθά που στερούμαστε ή αναγκαζόμαστε να (χρυσο)πληρώνουμε, γ) ότι η αστυνομία δεν κάνει τη ζωή μας πιο ασφαλή, αλλά αυξάνει τις κοινωνικές εντάσεις και αδυνατεί να εξαλείψει τις πηγές αυτών των εντάσεων, ενώ δημιουργεί βεντέτες με ολόκληρους πληθυσμούς, αντιθέτως η ανάπτυξη του κοινωνικού κράτους αυξάνει την προστασία και την ασφάλεια, δ) ότι η χριστιανική ταυτότητα συνίσταται στην αλληλεγγύη προς αλλήλους και όχι στην επιδεικτική επιδίωξη ταυτοτικών προνομίων. Η τύχη των αριστερών σημαινομένων κρίνει την τύχη των αριστερών σημαινόντων, και όχι το αντίστροφο.
Αριστερή ιδεολογία και ταυτότητες εργαζομένων
Έπειτα, η παραδοσιακή αριστερή ιδεολογία αδυνατεί να μας προμηθεύσει με απαντήσεις σε σύγχρονα ιδεολογικά προβλήματα. Ας δούμε το ζήτημα της ταυτότητας της εργατικής τάξης. Η επέκταση του δημοσίου τομέα και η αύξηση των ελευθέρων επαγγελματιών στον 20ο αιώνα, μαζί με τον κατακερματισμό του εργασιακού πεδίου και την επισφαλειοποίηση των εργαζομένων στον 21ο, έχει δημιουργήσει μείζον ταυτοτικό πρόβλημα. Πώς αυτο-αναγνωρίζονται οι εργαζόμενοι/ες και ποιες εργασιακές ταυτότητες μπορούν να τους/τις κινητοποιήσουν; Η αδυναμία της κρατούσας αριστερής ιδεολογίας να απαντήσει πυροδότησε τη λαϊκιστική ρητορεία, την ταυτοτική έγκληση της «μεσαίας τάξης», τη σιωπηλή εγκατάλειψη της πάλαι ποτέ κραταιάς ταυτότητας της «μισθωτής εργασίας» και τη διολίσθηση στην εξίσωση των συμφερόντων των μικρών και μεσαίων εργοδοτών με τους εργαζομένους τους. Στο πλαίσιο αυτό, καθίσταται σαφές ότι χρειαζόμαστε ζωντανή, πρωτότυπη, αυθεντική εργασία νοηματοδότησης, προκειμένου να δημιουργηθούν νέες ταυτότητες, ικανές να κινητοποιήσουν τους παραγωγούς των υλικών και άυλων αγαθών.
Οι εικόνες, οι ιστορίες και το Netflix
Τελειώνοντας, θεωρώ πως αξίζει τον κόπο να κάνω μια αναφορά στον τρόπο με τον οποίο γίνεται ο ιδεολογικός αγώνας στην εποχή της εικόνας. Πολλές φορές έχει κατηγορηθεί το Netflix από τους Δεξιούς ως νεο-μαρξιστικό. Σίγουρα δεν προπαγανδίζει κάποια μαρξιστική ιδεολογία. Όμως, χρηματοδοτεί συνεχώς παραγωγές σειρών και ταινιών, οι ιστορίες των οποίων χτίζονται γύρω από τέσσερις άξονες: φεμινισμός (γυναίκες που σπάνε τα αντρικά μονοπώλιά, women friendly κοινωνικά περιβάλλοντα, ισότιμες σχέσεις), αντιρατσισμός (μαύροι πρωταγωνιστές/τριες, ιστορίες ιδωμένες από τη σκοπιά των καταπιεσμένων πληθυσμών, πολυπολιτισμικά κοινωνικά περιβάλλοντα), λοάτκι (ποτέ δεν λείπουν οι ομοφυλόφιλοι, ζουν, δουλεύουν και συμπεριφέρονται όπως όλοι οι άλλοι/ες, επίδειξη σωστής συμπεριφοράς από τον περίγυρό τους), κεντροαριστερός προσανατολισμός (ανθρωπισμός, φιλελευθερισμός, συμπάθεια προς τους αριστερούς αγώνες, ιστορία, σύμβολα, απαξία της βίας ως μέσου πάλης). Τέτοιου είδους εγχειρήματα σαφώς εξαρτώνται από μεγάλα κεφάλαια. Κι εμείς δεν έχουμε. Μπορούμε όμως να κρατήσουμε τη σημασία της εικόνας και του storytelling, καθώς και το ότι η ιδεολογία φτιάχνεται από κάτω προς τα πάνω.
