Αν τα αριστερά κόμματα θέλουν να προσεγγίσουν τους νέους ανθρώπους, οφείλουν να κατανοήσουν το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτοί ζουν και διαμορφώνουν την ταυτότητά τους και τους στόχους τους. Έχει υποστηριχθεί ότι η εποχή της μετανεωτερικότητας χαρακτηρίζεται από την εντεινόμενη εξατομίκευση και, κατ’ επέκταση, την ιδιώτευση και την απόσυρση των ατόμων από τη δημόσια ζωή. Η άποψη αυτή έχει επικριθεί από διανοητές, όπως ο Ulrich Beck και ο Anthony Giddens, σύμφωνα με τους οποίους δεν πρέπει να μιλάμε για μετα-νεωτερικότητα, αλλά για ύστερη νεωτερικότητα, καθώς οι εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών δεν αποτελούν ρήξη με τις τάσεις της νεωτερικότητας, αλλά συνέχισή τους. Στο ίδιο πλαίσιο σκέψης, έχει υποστηριχθεί ότι θα πρέπει να διαχωρίσουμε την εξατομίκευση από τον εγωισμό, καθώς η πρώτη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την επιδίωξη της αυτονομίας και της αξιοπρέπειας. Σε κάθε περίπτωση, βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα σύνθεση ατομικότητας και συλλογικότητας, με τις δομές να συνεχίζουν να κανοναρχούν τη ζωή των ατόμων, χωρίς όμως να μπορούν να δομούν τις ταυτότητές τους και να νοηματοδοτούν την ύπαρξή τους.
Η συμμετοχή
Τι μας λέει αυτό, όμως, για τη σχέση των νέων γενεών με την πολιτική; Άλλοι επηρεάζονται αρνητικά σε σχέση με τη δυνατότητα ή τη θέλησή τους να ασχοληθούν με την πολιτική, ενώ άλλοι βρίσκουν τρόπους να επανεπινοήσουν την πολιτική δράση. Τα «δικτυωμένα άτομα» όλο και περισσότερο επιδίδονται είτε σε αυτό που έχει αποκληθεί «εξατομικευμένη συλλογική δράση» είτε σε «συνδετική δράση» που απολήγει σε μονοθεματικά κινήματα, μοναδικές κινητοποιήσεις, πολιτικοποίηση της κατανάλωσης και, κυρίως, ψηφιακό ακτιβισμό. Ο «δικτυωμένος νέος πολίτης» δρα πολιτικά όλο και περισσότερο σε σχέση με ζητήματα της καθημερινής ζωής και όλο και λιγότερο σε σχέση με παραδοσιακά οράματα συνολικής πολιτικής διευθέτησης.
Τι σημαίνει όμως αυτό για το ρόλο των πολιτικών οργανώσεων; Οι τελευταίες δεν είναι πλέον οι πρωταγωνιστές, ο ρόλος τους είναι επικουρικός. Ο σημερινός «εναλλακτικός ακτιβισμός» θέτει σε πρώτο πλάνο το άτομο και τη μη διαμεσολαβημένη σχέση του με την κοινωνία. Οι νέοι άνθρωποι συμμετέχουν από επιλογή, όχι από υποχρέωση, και μόνο αν η συμμετοχή τους συνεισφέρει στη διαμόρφωση της ομάδας και σέβεται την ανάγκη αυτο-έκφρασής τους. Αυτό δεν τους οδηγεί απαραίτητα στη μοναξιά και στην απομόνωση ή στο ναρκισσισμό. Είναι (ίσως πιο) ικανοί να δημιουργούν σχέσεις και ομαδώσεις. Απλώς, η συμμετοχή τους στη συλλογική σφαίρα είναι πιο αδύναμη, πληθυντική, διαφοροποιημένη και προσωρινή, ενώ προτιμούν οργανώσεις και ομάδες των νέων κοινωνικών κινημάτων αντί για τις παραδοσιακές οργανώσεις (κόμματα, συνδικάτα, κ.λπ.).
Αυτή η προτίμηση δεν συνδέεται με μια απροσδόκητη επικράτηση της αναρχικής ιδεολογίας, αλλά είναι μια έκφραση της κουλτούρας της αυτονομίας, της θεμελιώδους πολιτιστικής μήτρας των σύγχρονων «δικτυωμένων κοινωνιών», οι οποίες, σύμφωνα με τον Manuel Castells, βασίζονται στην οριζόντια διαδραστική επικοινωνία που συνδέει τον κυβερνοχώρο και τον φυσικό χώρο, δημιουργώντας κοινότητες και μετατρέποντας τα κοινωνικά κινήματα σε δίκτυα δικτύων. Στο πλαίσιο αυτό, οι νέοι προτιμούν μια οργανωτική δομή οριζόντια και αυτοοργανωμένη, όπως αυτή που βρίσκουν στο διαδίκτυο. Οι νέες τεχνολογίες διαδραματίζουν όλο και πιο κρίσιμο ρόλο στην πολιτική συμμετοχή τους. Τα κοινωνικά δίκτυα διευκολύνουν άτομα με μικρότερη προηγούμενη πολιτική εμπειρία να ασχοληθούν με την πολιτική, ενώ οι πολιτικά αφοσιωμένοι νέοι/ες ενσωματώνουν τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στις υπάρχουσες οργανώσεις και τις πολιτικές επικοινωνίες τους, μεταμορφώνοντας κάθε πτυχή της οργανωμένης δραστηριότητας, από την οργάνωση εκδηλώσεων και την παραγωγή και μετάδοση πληροφοριών έως την καθημερινή πολιτική συζήτηση και άσκηση πολιτικής στο διαδίκτυο.
Νέο οργανωτικό μοντέλο
Τούτων δοθέντων, τα κόμματα της Αριστεράς πρέπει να αλλάξουν το οργανωτικό τους μοντέλο, πολεμώντας τον «σιδερένιο νόμο της ολιγαρχίας» στους κόλπους τους και αλλάζοντας τις γραφειοκρατικές και συγκεντρωτικές δομές τους. Το άτομο στην εποχή της ύστερης νεωτερικότητας δεν μπορεί να περιοριστεί στον ρόλο του απαθούς θεατή. Γι’ αυτό τα αριστερά κόμματα πρέπει να θέσουν τους πολίτες στο επίκεντρο των διαδικασιών διαβούλευσης και λήψης αποφάσεων. Κατά τον 20ο αιώνα, η συμμετοχή σε πολιτικά κόμματα πρόσφερε ευκαιρίες κοινωνικοποίησης, ενημέρωσης και διαμόρφωσης πολιτικής ταυτότητας. Στις μέρες μας, όμως, όλα αυτά γίνονται πολύ πιο εύκολα, γρήγορα και αποτελεσματικά, εκτός κομματικών πλαισίων, μέσα από διαδικασίες ελεγχόμενες από τα άτομα. Το μόνο πράγμα που μπορούν να τους προσφέρουν τα κόμματα είναι η πραγματική συμμετοχή σε πραγματικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Για να γίνει αυτό, ωστόσο, απαραίτητη προϋπόθεση είναι οι αριστεροί πολιτικοί, ακτιβιστές και διανοούμενοι να σταματήσουν να μετρούν απώλειες από τις διαδικασίες εξατομίκευσης και κοινωνικού κατακερματισμού και να αρχίσουν να διακρίνουν τις δυνατότητες που προσφέρει η «δικτυωμένη κοινωνία», όπως έκαναν ήδη οι Χαρντ και Νέγκρι. Για παράδειγμα, εάν τα αριστερά κόμματα θέλουν να εκμεταλλευτούν την πραγματική (και όχι τη φανταστική) βιογραφική διαθεσιμότητα των νέων, που συμμετέχουν κατ’ επιλογή και όχι από καθήκον, η χρήση μιας ψηφιακής πλατφόρμας που θα παρέχει ευκαιρίες για διαβούλευση και συμμετοχή σε συλλογικές αποφάσεις είναι απαραίτητη. Αλλά αυτό έχουμε βαρεθεί να το λέμε. Και αυτοί/ες που δεν κάνουν τίποτα γι’ αυτό, έχουν βαρεθεί να μας ακούνε.
Σε κάθε περίπτωση, η κατανόηση των αλλαγών της ύστερης νεωτερικότητας είναι απαραίτητη για να μπορέσει η Αριστερά να συνδεθεί οργανικά με τις νέες γενιές.
Ο Δημήτρης Παπανικολόπουλος είναι διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
