Οι πρόσφατες εκλογές χαρακτηρίστηκαν από το μεγαλύτερο ποσοστό αποχής που έχει καταγραφεί εδώ και δεκαετίες. Μόλις το 41% ψήφισε. Η κρίση εκπροσώπησης είναι το μήνυμα της κάλπης. Η απουσία από τις εκλογές μαρτυρά πως δεν πρόκειται για την «κορυφαία πολιτική διαδικασία» στη συνείδηση της κοινωνικής πλειοψηφίας, μιας και –κατά το κοινώς λεγόμενον– «τίποτα δεν αλλάζει». Και πολιτική που δεν αλλάζει τίποτα, δεν είναι πολιτική. Η ιδιωτική ζωή, σε αυτές τις συνθήκες, είναι πιο ενδιαφέρουσα από την πολιτική. Και η πολιτική της ιδιωτικής ζωής (πολιτικοποίηση του σώματος, της καθημερινής κατανάλωσης, των διαπροσωπικών σχέσεων κλπ) αποδεικνύεται πιο «πολιτική» από την επίσημη πολιτική. Ωστόσο, αυτές οι εκλογές του 41% δεν ήταν σαν τις προηγούμενες …του 41%.
Νέα Δημοκρατία
Η ΝΔ έχασε το 1/3 του ποσοστού της και ένα εκατομμύριο ψηφοφόρους. Άρα αναμφίβολα αποδοκιμάστηκε σε μια δεύτερης τάξεως εκλογική αναμέτρηση. Σίγουρα μπορεί να επανέλθει σε μια πρώτης τάξεως εκλογική διαδικασία, αλλά μάλλον το σχέδιο Μητσοτάκη (έλεγχος ΜΜΕ, πανάκριβες εκλογικές καμπάνιες με δανεικά και αγύριστα, μοίρασμα των χρημάτων των ελλήνων και ευρωπαίων φορολογουμένων σε πολιτικούς φίλους και εκλογική πελατεία) βρίσκει τα όριά του. Η πραγματικότητα, που ξορκίζει και συγκαλύπτει διαρκώς, εκδικείται. Ακόμα και ένα κοινωνικό σώμα που έχει προσαρμόσει τις προσδοκίες του στη μεταμνημονιακή συνθήκη, νιώθει κόπωση από ψεύτες, κλέφτες και ανίκανους κυβερνώντες. Και αυτό αφορά σε κάποιο βαθμό και τους βολεμένους ψηφοφόρους της ΝΔ, αυτό το 1/3 που αδιαφορεί για τα άλλα 2/3. Έτσι, η πιο φτωχή χώρα στην ΕΕ διόρθωσε το πιο πλούσιο ποσοστό (41%) μήπως και αυξηθεί η κυβερνητική ενσυναίσθηση.
Ακροδεξιά
Ο Βελόπουλος ήταν ο μεγαλύτερος νικητής των εκλογών. Η Ακροδεξιά έχει καλύτερες υποδοχές για την ανασφάλεια (οικονομική και ταυτοτική), όπως η Αριστερά έχει για την αντίσταση και η Δεξιά για τη διαχείριση. Ομοίως, είναι η μόνη πολιτική οικογένεια που διαθέτει πλέον ένα ευρωσκεπτικιστικό μήνυμα. Είναι αλήθεια ότι η Ακροδεξιά προσφέρει μια διέξοδο στη συσσωρευμένη οργή της κοινωνίας («μισήστε ελεύθερα»), και ως εκ τούτου μοιάζει να προσφέρει απλώς άμεση εκτόνωση των παθών, καθώς τα στρέφει στους αδύναμους, τους ξένους, τους διαφορετικούς. Επικοινωνεί, ωστόσο, και με ένα αίτημα των γηγενών (και δη των λαϊκών στρωμάτων) που θέλουν να πάψουν να είναι αδύναμοι: την επιστροφή του κράτους και της ισχύος του δίπλα στον πολίτη. Τόσο ο ευρωσκεπτικισμός, όσο και το αίτημα για επιστροφή του κράτους δίπλα στον πολίτη ήταν αριστερό αίτημα που στα καθ’ ημάς εγκαταλήφθηκε (μόνο το ΚΚΕ το πρεσβεύει ακόμα). Από την άλλη, η Φωνή Λογικής αποτελεί μάλλον μια πιο νεοφιλελεύθερη Ακροδεξιά, που επωφελήθηκε πολύ από το απλό μήνυμα (κατά των ΛΟΑΤΚΙ+ και των μεταναστών), την απλή εκφορά του, καθώς και το όμορφο πρόσωπο, στοιχεία που είναι κρίσιμα για την εκλογική ανάδειξη και επιτυχία.
ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ
Το ποσοστό του μεταλλαγμένου ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ αποτυπώνει, κατά τη γνώμη μου, και την αδράνεια του εκλογικού του ακροατηρίου που κοντοστέκεται να δει τι θα γίνει, και τη δυνατότητα του Στέφανου Κασσελάκη να απευθύνεται σε νέα κοινά, ώστε να αντισταθμίζει τις απώλειες, και τα όρια του νέου προέδρου και του περιβάλλοντός του που δεν κατανοούν τα προβλήματά τους και δαιμονοποιούν όσους, εχθρούς και φίλους, τους τα επισημαίνουν. Ας επεκταθώ λίγο: Αυτό που βοηθά τον Κασσελάκη, ταυτόχρονα του θέτει σαφή όρια. Η πολιτική άγνοια πλασάρεται ως κοινωνική οικειότητα, αλλά τον υποχρεώνει σε συνεχή λάθη που ανακυκλώνουν την αναξιοπιστία του κόμματος. Ο αχαλίνωτος βολονταρισμός και αρχηγισμός τον αποξενώνει από κάθε σοβαρό στέλεχος. Ο εξίσου αχαλίνωτος λαϊκισμός του καταφέρει μεγάλα πλήγματα στο κύρος του, όπως τώρα που είδε επιτυχία, ενώ δεν κατάφερε να νικήσει τον Μητσοτάκη ή να πάρει πάνω από 20% ή να διατηρήσει τα ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Μια απλή συνταγή που δυσκολεύεται να ικανοποιήσει περίπλοκες απαιτήσεις και να ανταποκριθεί σε αναπόφευκτες δυσκολίες. Διέξοδος: η αφόρητη ηθικολογία.
Το δε ΠΑΣΟΚ, μπορεί να ανακαινίστηκε σε πρόσωπα, αλλά όχι σε πολιτική. Ο ίδιος ο πρόεδρός του συμπυκνώνει τόσο τη δυναμική, όσο και τα όρια του κόμματος. Ένας νέος επικεφαλής του μηχανισμού ΠΑΣΟΚ έφερε νέους διαχειριστές του μηχανισμού στο προσκήνιο. Δεν άλλαξε, όμως, ούτε τον μηχανισμό, ούτε τον λόγο ύπαρξης αυτού του μηχανισμού. Κόμμα παραγόντων που ζητούν να διαχειριστούν το κράτος επειδή αποτελούν μέρος του. Αυτό, όμως, δεν αφορά ούτε όσους έχουν επιλέξει τη ΝΔ ως διαχειριστή, ούτε όσους είναι εκτός νυμφώνος.
ΚΚΕ, ΜέΡΑ25, Νέα Αριστερά
Το ΚΚΕ αυξάνει τα ποσοστά του γιατί λειτουργεί ως αποθετήριο της αριστερής ψήφου εν όψει αλλαγών και ανασυνθέσεων. Δυσκολεύεται να κατανοήσει ότι, στο ποσοστό που δεν ακούει/εντάσσει τους ανθρώπους που το προσεγγίζουν και δεν ενδιαφέρεται για τη διακυβέρνηση αυτής της χώρας, δεν έχει σημασία το ποσοστό του –ο ρόλος του στον κομματικό ανταγωνισμό θα παραμείνει ο ίδιος.
Το ΜέΡΑ25 και η Νέα Αριστερά απευθύνονται σε συμπληρωματικά ακροατήρια και αδυνατούν να απορροφήσουν το ακροατήριο του άλλου κόμματος, καθώς είναι εγκλωβισμένοι στην αντιπαράθεση που αφορά την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ του 2015-2019. Εμμονική απόρριψή της από τη μια μεριά, εμμονική υπεράσπισή της από την άλλη. Ο Βαρουφάκης από τη μία, οι πρώην υπουργοί από την άλλη. Δύσκολα μπορούν να τα βρουν, δύσκολα μπορούν να συγκινήσουν πέρα από το στενό τους ακροατήριο. Ναρκισσιστικός ριζοσπαστισμός από τη μία, που αδυνατεί να επικοινωνήσει με το ευρύ κοινό –έστω της Αριστεράς–, απουσία σαφούς πολιτικού στίγματος (έστω μιας κεντρικής ιδέας που να δικαιολογεί την ύπαρξη του κόμματος) από την άλλη, που εμποδίζει την επικοινωνία με λαϊκά και/ή νεανικά στρώματα.
Ο Δημήτρης Παπανικολόπουλος είναι διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
