Στα ανοιχτά των νοτιοδυτικών ακτών της Μεσσηνίας, στο σημείο όπου η αφρικανική πλάκα βυθίζεται κάτω από την ευρασιατική, βρίσκεται το βαθύτερο σημείο της Μεσογείου, γνωστό ως τάφρος ή φρέαρ των Οινουσών, με βάθος που φτάνει στα 5270 μέτρα.
Σε ελάχιστη απόσταση, ένα-δυο ναυτικά μίλια νότια του σημείου αυτού έγινε το προχθεσινό ναυάγιο. Στο βαθύτερο σημείο της Μεσογείου, νοτιοδυτικά της Πύλου, συνέβη ένα από τα χειρότερα ναυάγια μεταναστών και προσφύγων που γνώρισε ποτέ η «θάλασσα μας». Στην τάφρο αυτή, μαζί με αδιευκρίνιστο αριθμό ανθρώπων βυθίστηκε η τιμή της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής και προσφυγικής πολιτικής.
Η Ευρώπη όμως δεν είναι μια αόρατη δύναμη που ενορχηστρώνει πίσω από βαριές κουρτίνες. Η Ευρώπη είναι κράτη. Και το κράτος εκείνο με του οποίου τις αρχές διασταυρώθηκαν οι άνθρωποι πριν πνιγούν έχει όνομα: Ελλάδα.
Η τελευταία βδομάδα πριν τις εκλογές της 25ης Ιουνίου τελειώνει με μια τραγωδία όμοια της οποίας δεν έχουμε γνωρίσει σε αυτόν τον τόπο. Το να λέμε για 78 νεκρούς τη στιγμή που αγνοούνται εκατοντάδες που σίγουρα έχουν πνιγεί είναι ευφημισμός.
Κατά την επίσημη ανακοίνωση του Λιμενικού «οι αλλοδαποί αρνήθηκαν την παροχή οποιασδήποτε περαιτέρω συνδρομής». Φαντάζομαι πως θα διημείφθη ο ακόλουθος διάλογος:
–Να σας σώσουμε;
–Όχι, αφήστε μας να πνιγούμε.
–Καλά, συγνώμη για την ενόχληση. Καλό ταξίδι!
Το Λιμενικό λοιπόν είχε εικόνα της κατάστασης. Εξάλλου, την εικόνα που έχουμε εμείς σήμερα – αυτό το καρυδότσουφλο, με εκατοντάδες ανθρώπους στη γέφυρα και άλλους τόσους στ’ αμπάρια, πιθανώς τα γυναικόπαιδα– την αποκτήσαμε από εκείνο.
Το ελληνικό κράτος γνώριζε από την προηγούμενη του ναυαγίου το μεσημέρι τεκμηριωμένα προειδοποιημένο τόσο από το ιταλικό λιμενικό από την Frontex και το Alarmphone. Πέρασε σχεδόν μια μέρα και δεν έγινε τίποτε. Προκύπτει λοιπόν ότι οι ελληνικές αρχές είχαν όλη τη μέρα πριν το ναυάγιο το σκάφος υπό παρακολούθηση, όχι για να παρέμβουν και να το σώσουν, αλλά ώστε να απομακρυνθεί δεόντως από τα ελληνικά χωρικά ύδατα και μετά να πάει στο διάολο. Εκεί που πήγε δηλαδή.
Ας υποθέσουμε ότι όντως εξακόσιοι περίπου άνθρωποι σύσσωμοι αρνούνται τη διάσωση του ελληνικού λιμενικού – κάτι που δυσκολεύομαι πολύ να το πιστέψω… Γιατί όμως αλήθεια να το κάνουν, αν ισχύει;
Μήπως, άραγε, γιατί προτίμησαν τον κίνδυνο του πνιγμού από αυτόν της «διάσωσης» από τις ελληνικές αρχές;
Άλλο σενάριο δεν υπάρχει. Και τα δύο, είτε ότι όντως οι άνθρωποι προτίμησαν να συνεχίσουν το ταξίδι στο θάνατο από το να «διασωθούν», είτε ότι τα πράγματα απλώς δεν έγιναν έτσι, είναι κόλαφος για τη χώρα.
Ηθική πανωλεθρία. Ξερίζωμα κάθε ηθικής αναστολής. Πνιγήκανε 100, 200, 500… – δεν ξέρουμε ακόμα πόσοι– γιατί δεν έπρεπε να βγούνε στη στεριά. Διότι στη στεριά είναι ανεπιθύμητοι. Για το λόγο αυτό συνέχισαν το ταξίδι τους στα ανοιχτά της Πύλου. Αυτή είναι η πραγματικότητα που δεν αντέχεται.
Κι ας σταματήσει αυτό το μονόπατο παραπλανητικό παραμύθι των «λαθροδιακινητών». Φυσικά και υπάρχουν κυκλώματα που κερδοσκοπούν πάνω στην προσδοκία των φτωχών να ζήσουν καλύτερα. Αλλά η συνθήκη που γεννάει λαθροδιακινητές είναι τα «αποτρεπτικά εμπόδια» –έτσι δεν αποκάλεσε τον φράχτη του Έβρου ο πρώην πρωθυπουργός Σαμαράς;– που θέτουν οι κυβερνήσεις προκειμένου να μην μπαίνουν πρόσφυγες και μετανάστες στις επικράτειες. Αν δεν υπήρχαν φράχτες, τότε δεν θα υπήρχαν λαθροδιακινητές.
Αυτή είναι η μαύρη αλήθεια, κυρία Πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας. Μπορεί να αμαυρώνει την πρόσοψη της ανθρωπιστικής συνείδησης σας αλλά δεν γίνεται Δευτέρα να φωτογραφίζεστε στο φράχτη και Τετάρτη να τρέχετε στην Πύλο να δηλώσετε την οδύνη σας και να μας λέτε για «τα σαπιοκάραβα που φορτώνουν λαθροδιακινητές και ότι «ο φράχτης είναι η προστασία των συνόρων της πατρίδας μου». Βλέπει τα συρματοπλέγματα ο Ερντογάν και τρέμει…
Ευκαιρία, μαύρη ευκαιρία βέβαια, να γίνει κτήμα αυτό. Το ελληνικό πολιτικό σύστημα, οι άνθρωποι που κυβερνούν και θέλουν να κυβερνήσουν αυτή τη χώρα, οφείλουν να έρθουν αντιμέτωποι με το ηθικό κόστος των πολιτικών επιλογών τους. Ας είναι το ναυάγιο στην τάφρο της Μεσογείου ο καταλύτης αυτής της επίγνωσης.
Η πολιτική είναι υπόθεση χειρισμών, ελιγμών και τακτικών, αλλά είναι κυρίως υπόθεση αρχών, θέσεων και στρατηγικών. Η μια θέση λοιπόν λέει ότι «οι ανθρώπινες ζωές έχουν σημασία και ότι δεν τις θέτουμε σε κίνδυνο για να προστατέψουμε τα σύνορά μας από τους φτωχούς κατατρεγμένους». Η άλλη, που έχει εκφραστεί ρητά και σταράτα από πολλούς αξιωματούχους της Δεξιάς παράταξης, λέει ότι «θα πάρουμε όλα τα ρίσκα προκειμένου να μην έρχεται κόσμος, συμπεριλαμβανομένης και της ανθρώπινης απώλειας».
Αυτή είναι η επιλογή που έχει εδραιωθεί στη χώρα τα τελευταία χρόνια. Απέναντι της χρειάζεται ιδεολογική μάχη. Αν δεν την δώσουμε επειδή η θέση μας δεν φαίνεται πολύ δημοφιλής στο ξενοφοβικό περιβάλλον που ζούμε, τότε θα τη χάσουμε σίγουρα. Αν την δώσουμε, μπορεί και να την κερδίσουμε, έστω κάποια σημεία της.
Αυτή η θέση, ο άνθρωπος ως μέσο και ως σκοπός, έχει τη δύναμη να κάμψει ό,τι ηθικό φραγμό βρει μπροστά της. Μαθηματικά οδηγεί στον εκφασισμό των κοινωνιών.
Το ναυάγιο στη τάφρο των Οινουσσών είναι πολύ-πολύ βαρύ, ακόμη και για αυτή την ελάχιστη ανθρωπιά που μας έχει απομείνει.
** Ο Δημήτρης Χριστόπουλος είναι κοσμήτορας στη Σχολή Πολιτικών Επιστημών και καθηγητής Πολιτειολογίας στο Πάντειο πανεπιστήμιο.
