Γιατί το φύλο είναι ακόμα και σήμερα πηγή δυσφορίας; Ποιοι είναι οι λόγοι που το φύλο συνεχίζει να αποτελεί κεντρικό πεδίο πολιτικής διαμάχης και το ανθρώπινο σώμα πεδίο διαπραγμάτευσης της ταυτότητας;
Πριν από μερικές ημέρες η παρέμβαση ευρωβουλεύτριας του ΕΛΚ στη συζήτηση για την έκθεση σχετικά με τη στρατηγική ισότητας των φύλων στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις Βρυξέλλες με τη φράση «τα φύλα είναι δύο. Αρσενικό-Θηλυκό» μάς υπενθύμισε πως η ανατροπή της βιολογίας παραμένει το μεγαλύτερο ταμπού και πως μόνο όσοι επιθυμούν να αλλάξει η δομή της κοινωνίας, δεν φοβούνται την εκρίζωση του φύλου από την κοινωνική μας πραγματικότητα. Κι ας είναι κοινός τόπος της σύγχρονης ψυχιατρικής και ψυχαναλυτικής κοινότητας πως η θηλυκότητα και η αρρενωπότητα αφορούν ένα σύνολο πεποιθήσεων και πως αυτές οι πεποιθήσεις δεν είναι οι απόλυτες αλήθειες και μεταβάλλονται όσο μεταβάλλονται και οι κοινωνίες. Κι ας γνωρίζουμε μέσα από την «Αναταραχή φύλου» της Τζούντιθ Μπάτλερ πως οι σχέσεις εξουσίας και οι διαδικασίες λόγου διαμορφώνουν τις κατηγορίες Ανδρας και Γυναίκα, δύο κατηγορίες που δεχόμαστε για κάποιο λόγο ως δεδομένες παρ’ όλο που η ίδια η πραγματικότητα μας δείχνει πως δεν είναι.
Κι όμως εμείς -σε έναν κόσμο που τρέχει με την ταχύτητα του φωτός- επιτρέπουμε στο φύλο να μας ταξινομεί, να μας ιεραρχεί και να μας περιορίζει ως βασικό σύστημα που διαιωνίζει συγκεκριμένες εξουσίες και ισορροπίες, από τον έμφυλο καταμερισμό της εργασίας μέχρι τη δομή της αστικής οικογένειας.
Η διάλεξη για τη «Δυσφορία Φύλου» που θα πραγματοποιηθεί στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, με προσκεκλημένη την Ομάιρα Μεσεγκέρ, ψυχαναλύτρια, μέλος της Παγκόσμιας Ενωσης Ψυχανάλυσης, αναμένεται να ρίξει φως στη ρευστοποίηση των ταυτοτήτων φύλου, η οποία -όπως σημειώνει ο Χάρης Ράπτης, επίκουρος καθηγητής φιλοσοφίας και αισθητικής των μέσων του Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου- προκαλεί τη φρίκη και την μήνιν των εκπροσώπων των αντιδραστικών, συντηρητικών και αυταρχικών κινημάτων ανά την υφήλιο. Ο Χάρης Ράπτης, μέλος της Εταιρείας Βορρόμειος Κόμβος της Νέας Λακανικής Σχολής στην Ελλάδα και συνεργάτης του Κέντρου Ψυχαναλυτικών Ερευνών της Αθήνας, υπογραμμίζει πως «μέσα από την πληθωρική φαινομενολογία και ονοματολογία των ταυτοτήτων φύλου εκφράζεται (με νέα και όχι ετοιμοπαράδοτα σημαίνοντα) το δικαίωμα σε νέες μορφές ζωής και κοινωνικής σύνδεσης, όπως και σε νέους τρόπους απόλαυσης».
Η Ομάιρα Μεσεγκέρ αναφέρει από τη μεριά της πως «αν υπάρχει κάτι που η ψυχανάλυση επιβεβαιώνει από την εποχή του Φρόιντ, είναι ότι η σεξουαλικότητα αποτελεί μεγάλη σύγχυση για τα ομιλούντα όντα». Επικαλούμενη τον Ζακ Λακάν, υπενθυμίζει ότι «το ζήτημα της σεξουαλικότητας για τα ομιλούντα όντα αφορά τους τρόπους απόλαυσης. Τους τρόπους στον πληθυντικό! Η εποχή μας, που είναι λιγότερο περιορισμένη από τον άκαμπτο λόγο όπου κυριαρχούσε η ετεροφυλοφιλική νόρμα, αποκαλύπτει μια πληθώρα τρόπων απόλαυσης που εκδηλώνεται ανοιχτά. Αυτή η εποχή της αποκάλυψης της πολλαπλότητας των τρόπων απόλαυσης είναι επίσης η εποχή της εφεύρεσης νέων τρόπων απόλαυσης. Αλλά δεν είναι αυτό το ζήτημα με το οποίο κάθε γενιά έρχεται αντιμέτωπη; Για να προσεγγίσουμε αυτά τα ευαίσθητα ζητήματα, μου φαίνεται απαραίτητο να κάνουμε μια διάκριση μεταξύ τρόπων απόλαυσης και λόγου ταυτότητας. Ισως σε αυτό το σημείο ο σύγχρονος λόγος μπερδεύει τα πράγματα και μερικές φορές προκαλεί σύγχυση».
Η Generation X ή ακόμα και οι Μιλένιαλ έζησαν εγκλωβισμένοι στα έμφυλα στερεότυπα σε κοινωνίες που παθολογικοποιούσαν τις τρανς ταυτότητες και ψυχιατρικοποιούσαν τη σεξουαλικότητα. Η γενιά Ζ, η πρώτη που έχει ενηλικιωθεί μέσα σε ένα περιβάλλον ρευστότητας φύλου, εμφανίζεται συμφιλιωμένη με το γεγονός πως η έκφραση του φύλου δεν συνάδει με το φύλο που έχει καθοριστεί κατά τη γέννηση και συζητά ανοιχτά για τη διαδικασία επιβεβαίωσης ή μετάβασης του φύλου. Αντιστοίχως η γενιά Αλφα -δηλαδή σημερινά παιδιά που έχουν γεννηθεί μετά το 2010- μοιάζει να μεγαλώνει απαλλαγμένη από τα έμφυλα στερεότυπα, να κοντράρει ανοιχτά τις παραδοσιακές αντιλήψεις και συχνά να υπονομεύει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις, σε βαθμό που συχνά δεν αυτοπροσδιορίζονται ως αγόρια ή κορίτσια αλλά ως κάτι ουδέτερο. Αυτό δεν σημαίνει πως έχει πάψει η άκριτη αφομοίωση της κοινωνικής κανονιστικότητας. Και φυσικά αυτό δεν σημαίνει πως δεν δυσφορούν μέσα σε μια κοινωνία που έχει μάθει να μισεί τα ανυπάκουα σώματα, φράση δανεική από τον Μισέλ Φουκό.
Είναι πλέον περισσότερο από προφανές πως για να ανοίξουμε τον δρόμο στην πραγματική κοινωνική ισότητα, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε την πολυπλοκότητα της διαμόρφωσης του φύλου μέσα από ψυχικές συσχετίσεις, μοναδικές για κάθε άνθρωπο. Εχουμε συνεπώς ανάγκη από φωνές που διαταράσσουν τον κυρίαρχο λόγο που θέλει τις έμφυλες ταυτότητες να καθορίζουν τον τρόπο που θα υπάρξουμε σε αυτόν τον κόσμο. Ας τις ακούσουμε.
