Ο νεοφιλελευθερισμός αναγνωρίζεται από τις ακραίες φιλελεύθερες πολιτικές επιλογές σε συνδυασμό με αυταρχικότητα και καθολική συρρίκνωση όλων των δικαιωμάτων. Φέρνει μαζί του την εμπορευματοποίηση των δημόσιων και κοινωνικών αγαθών και της πλήρους κατάρρευσης του κοινωνικού κράτους, συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων θεσμών. Το έγκλημα αυτό δεν ξεκίνησε σήμερα, ούτε χθες, έχει τις ρίζες του στην παγκοσμιοποίηση και στη διεθνοποίηση όλων των πολιτικών από το 1985-90 και έπειτα. Πρόκειται για την πλέον καταστροφική διαδικασία απεμπλοκής του κράτους και ξεπουλήματος της οντότητάς του στη μεταπολεμική ιστορία. Αποτέλεσμα, οι κοινωνικές πολιτικές, που έφτιαξαν τις κοινωνίες μας με στόχο την ευημερία τους, μετατράπηκαν σε νεοφιλελεύθερες πολιτικές ακραίας εμπορευματοποίησης κάθε κοινωνικού θεσμού και των δικαιωμάτων που πηγάζουν από τη συμμετοχή των πολιτών σ΄ αυτούς, κάθε κοινού αγαθού που είχε να προσφέρει σαν δίχτυ προστασίας το καπιταλιστικό σύστημα της οικονομικής ανάπτυξης κατά τη βιομηχανική περίοδο.
Ως ένα νέο αγαθό αυτής της κατηγορίας εμφανίζεται η πράσινη μετάβαση για να αποκόψει την καταστροφική πορεία της κλιματικής αλλαγής. Η πράσινη μετάβαση αποτελεί το μέγα διακύβευμα, αλλά ταυτόχρονα έναν σύνθετο γρίφο προς επίλυση για τα επόμενα χρόνια. Ο τρόπος που η πράσινη μετάβαση σαν κεντρική πολιτική επιλογή εξελίσσεται σήμερα αφήνει απ’ έξω το μεγαλύτερο μέρος των πληθυσμών καθιστώντας τους τα επόμενα θύματα της ανθρωπότητας. Η νεοφιλελεύθερη αντίληψη και πρακτική περί «πράσινης μετάβασης» όχι μόνο δεν θωρακίζει απέναντι στην κλιματική κρίση, αλλά επιβραβεύει αυτούς που την προκάλεσαν επί δεκαετίες, με την προνομιακή πρόσβαση που τους παρέχει σ’ αυτή. Αν η πρόσβαση στην πράσινη μετάβαση δεν γίνει ουσιαστικά ισότιμη (με την έννοια της ουσιαστικής ισότητας) για όλους και όλες, θα αυξήσει από τη μία πλευρά ακόμα περισσότερο τις κοινωνικές ανισότητες και θα καλεί τους λιγότερο προνομιούχους να πληρώνουν τις καταστροφές. Ο μόνος τρόπος για να διασφαλιστεί ουσιαστική ισότητα απέναντι στην απειλή καταστροφών είναι η κατοχύρωσή του σαν ένα αυτόνομο ανθρώπινο δικαίωμα που θα προσφέρεται και θα κατοχυρώνεται για όλους τους πληθυσμούς αδιακρίτως από το κράτος, με ταυτόχρονη αναγνώριση από το ποινικό δίκαιο του έννομου αγαθού στο περιβάλλον.
Κατοχύρωση του δικαιώματος
Για να δούμε πού βρισκόμαστε σε σχέση με την παραπάνω θέση. Στην κατεύθυνση της δεσμευτικότητας της επίσημης αναγνώρισης του δικαιώματος για ένα υγιές και βιώσιμο περιβάλλον, το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 18ης Ιανουαρίου 2023 [2022/2049(INI)]* συνδέει τα ανθρώπινα δικαιώματα με την υποχρέωση για προστασία του περιβάλλοντος και αποτελεί την πιο πρόσφατη εξέλιξη. Ως εκ τούτου, προκρίνει την κατοχύρωση ενός αυτοτελούς δικαιώματος σε ένα ασφαλές και υγιεινό περιβάλλον – ως ξεχωριστό ουσιαστικό ανθρώπινο δικαίωμα (Human Rights, Health and Environmental Protection, 2002), συνδέοντας τα ήδη κατοχυρωμένα ανθρώπινα δικαιώματα με το περιβάλλον, με μετατόπιση ακόμα περισσότερο του «βάρους» των υποχρεώσεων στα κράτη και αλλαγή του τελικού αποδέκτη απόλαυσης των δικαιωμάτων στις κοινωνίες. Μέσω αυτού υπογραμμίζεται ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα, ένα υγιές περιβάλλον και η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής εξαρτώνται το ένα από το άλλο. Στο ψήφισμα του ΟΗΕ 76/300 χαιρετίζεται η πρόοδος προς την αναγνώριση του ανθρώπινου δικαιώματος σε ένα καθαρό, υγιές και βιώσιμο περιβάλλον και τονίζεται η εκτίμηση του έργου που επιτελούν οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον τομέα του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένων των υπερασπιστών της γης και του νερού, των δημοσιογράφων, των καταγγελλόντων δυσλειτουργίες, των δικηγόρων, των κινημάτων και των αυτοχθόνων ακτιβιστών για τη διατήρηση και τη διαφύλαξη του περιβάλλοντος, παρά τις απειλές βίας εναντίον τους και τον κίνδυνο για τη ζωή τους. Αναγνωρίζεται, επιπλέον, ο σημαντικός ρόλος των τοπικών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και των αυτοχθόνων πληθυσμών για το ανεκτίμητο έργο τους στη διατήρηση και προστασία του περιβάλλοντος.
Η προστασία ενός νέου έννομου αγαθού
Το δικαίωμα στο περιβάλλον χαρακτηρίζεται ως δικαίωμα τρίτης γενιάς, δηλαδή «δικαίωμα αλληλεγγύης» μαζί με το δικαίωμα στη βιώσιμη ανάπτυξη, την ειρήνη, την κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας, διαφοροποιώντας το περιεχόμενό του σε σχέση με τις άλλες τρεις κατηγορίες δικαιωμάτων, ατομικών, πολιτικών (δικαιώματα πρώτης γενιάς), κοινωνικών (δικαιώματα δεύτερης γενιάς). Ως δικαίωμα τρίτης γενιάς αναπτύσσει πλήρως κανονιστική ισχύ. Η βιωσιμότητα ή άλλως η αειφορία συνιστά την αρχή δυνάμει της οποίας η οιαδήποτε ανάπτυξη δεν θα επιφέρει βλάβη του περιβάλλοντος, το οποίο πρέπει να απομείνει και για τις επόμενες γενεές. Είναι μια μορφή διαγενεακής αλληλεγγύης που επισύρει το σεβασμό για το περιβάλλον, φυσικό και ανθρωπογενές, καθώς οι πόροι του περιβάλλοντος είναι πεπερασμένοι και πρέπει να παραμείνουν όσο το δυνατόν αναλλοίωτοι για τις επόμενες γενιές.
Για το ποινικό δίκαιο, ιδιαίτερη σημασία έχει η ανεύρεση του εννόμου αγαθού, το οποίο ορίζεται ως το στοιχείο που προστατεύεται από το δίκαιο και που προσβάλλει ο δράστης κάποιου εγκλήματος με τις ενέργειές του, προκαλώντας κοινωνική ανισορροπία στο σύστημα αξιών. Η ανεύρεση του εννόμου αγαθού είναι τόσο σημαντική επειδή καταρχάς μόνο μέσα από την προσβολή αυτού μπορεί να θεμελιωθεί η διάπραξη κάποιου εγκλήματος.
Η θέση της Αριστεράς
Όσο οι περιβαλλοντικές ανισότητες αυξάνουν τόσο αυξάνεται η ανάγκη για περισσότερη κλιματική δικαιοσύνη. Η θέση της Αριστεράς πρέπει να εστιάζει σε μια ξεκάθαρη αναγνώριση του περιβάλλοντος ως έννομου και κοινωνικού αγαθού που προστατεύεται από το Κράτος, είτε πρόκειται για την προστασία του δημόσιου χώρου, είτε για την ενέργεια, είτε για το νερό, είτε για τη δημόσια υγεία. Το περιβάλλον δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο κερδοφορίας, δεν είναι εμπόρευμα. Δεν είναι εμπόρευμα η δημόσια γη, το νερό, οι παραλίες, δεν αποτελεί εμπόρευμα ούτε η στέγη ή η εκπαίδευση, οι οποίες πρέπει να ενταχθούν ως προς την περιβαλλοντική τους διάσταση στα δικαιώματα αυτά τρίτης γενιάς. Για να γίνει αυτό σήμερα χρειάζονται από εμάς ξεκάθαρες δημόσιες παρεμβάσεις αντιστροφής της σημερινής κατάστασης με στοχευμένες κοινωνικές πολιτικές πράσινης και κόκκινης μετάβασης, καθώς η νεοφιλελεύθερη μετάβαση σήμερα είναι απαγορευτική για το μεγαλύτερο μέρος των κοινωνιών μας. Όσο εμείς συζητάμε για λύσεις τόσο κάποιοι λίγοι κερδοφορούν στην πλάτη μας. Η πρόσβαση σε καθαρό περιβάλλον, σε φτηνή ενέργεια, σε οικολογική στέγη είναι πανάκριβη και απρόσιτη για τους πολλούς, ενώ παραμένουν προνόμιο των λίγων τα συστήματα σωστής υδροδότησης της γης σε περιόδους παρατεταμένης ανομβρίας.
Επιπρόσθετα, οι ανισότητες μετά από περιβαλλοντικές καταστροφές, όπως στην περίπτωση της Θεσσαλίας, οξύνονται καθώς το «μαλλί» της καταστροφής το πληρώνουν οι κάτοικοι και κόσμος της εργασίας. Αν δεν υπάρξει αλλαγή συσχετισμών αναφορικά με το βάρος της ευθύνης προς αυτούς που προκαλούν άμεσα ή έμμεσα τις καταστροφές, δεν θα ορθοποδήσουν ποτέ οι τοπικοί πληθυσμοί, γιατί με τα σημερινά δεδομένα δεν φτιάχνεται μία επαγγελματική ή ιδιωτική στέγη από την αρχή. Η συνειδητοποίηση ότι η Αριστερά οφείλει να διεκδικήσει την κατοχύρωση ενός υγιούς παρόντος και μέλλοντος για τις κοινωνίες μας αποτελεί χρέος όλων μας. Με την ελπίδα ότι δεν είναι ήδη πολύ αργά.
*https://www.europarl.europa.eu/…/A-9-2022-0298_EL.html
Δέσποινα ΠαπαδοπούλουΗ ΕΠΟΧΗ
