Τη συνέντευξη πήρε η Πόλυ Κρημνιώτη
* Εδώ και καιρό γινόμαστε μάρτυρες σημαντικών παρεμβάσεων της ηγεσίας του ΥΠΠΟΑ σε ζητήματα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και της πολιτιστικής διαχείρισης που δεν απασχολούν μόνο τους αρχαιολόγους, αλλά προκαλούν σφοδρές αντιδράσεις και από την ίδια την κοινωνία. Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις αντιμετωπίζετε ως ΣΕΑ και οφείλουμε να επαγρυπνούμε ως πολίτες;
Εδώ και δύο χρόνια τα έργα και οι ημέρες της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Πολιτισμού βρίσκονται συνεχώς στο επίκεντρο της επικαιρότητας για αρνητικούς λόγους. Κάποια από όσα έχουν συμβεί στην πολιτιστική κληρονομιά, αλλά και στον σύγχρονο πολιτισμό, δεν έχουν προηγούμενο στα χρονικά του υπουργείου Πολιτισμού. Όπως δεν έχουν προηγούμενο και η σκαιά αντιμετώπιση του κόσμου του πολιτισμού από την ηγεσία του υπουργείου, η διαστρέβλωση της πραγματικότητας, η αδιαφορία για τις αντιδράσεις των πολιτών.
Είναι σαφές ότι αυτό που ετοιμάζεται για την πολιτιστική κληρονομιά είναι η ταπείνωσή της μέσα από την πλήρη εμπορευματοποίηση και την άμεση ή έμμεση ιδιωτικοποίηση της διαχείρισής της. Αυτός ο στόχος είναι που “αγκαλιάζει” και ερμηνεύει τα επιμέρους φαινόμενα: την προσπάθεια να διαμελιστούν οι αρχαιότητες του σταθμού Βενιζέλου, την εξαγωγή συλλογών αρχαιοτήτων για 50 χρόνια στο εξωτερικό, την προσπάθεια αλλαγής καθεστώτος στα μεγάλα δημόσια μουσεία, την αντιμετώπιση του κορυφαίου μνημείου της Ακρόπολης ως χώρου αποκλειστικά μαζικού τουρισμού, την εμπλοκή των ιδιωτικών ιδρυμάτων, την καταστρατήγηση της αρχαιολογικής προστασίας σε περιπτώσεις όπως οι ανεμογεννήτριες, τα φωτοβολταϊκά, τις μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες και κάθε άλλο έργο που παρουσιάζεται ως δήθεν επένδυση. Οπότε ξέρουμε όλοι ακριβώς για ποιο πράγμα πρέπει να επαγρυπνούμε!
* Πώς θα χαρακτηρίζατε αυτή την περίοδο στο υπουργείο Πολιτισμού;
Ζοφερή. Υπάρχουν στιγμές που νιώθω να ντρέπομαι που εργάζομαι σε αυτό το υπουργείο! Όταν στην πρώτη καραντίνα υπήρχαν καλλιτέχνες που κυριολεκτικά λιμοκτονούσαν και η απάντηση του υπουργείου ήταν “δεν είναι στην αρμοδιότητά μας”. Όταν το καλοκαίρι πέρασε η φωτιά από τον αρχαιολογικό χώρο των Μυκηνών και η υπουργός, αντί να δει στα σοβαρά τι μπορεί να πήγε στραβά και τι πρέπει να γίνει για να θωρακιστούν οι αρχαιολογικοί χώροι, επέμενε ότι δεν συνέβη τίποτα! Όταν ήρθε στο φως η τσιμεντόστρωση της Ακρόπολης και το υπουργείο έβγαλε δελτίο Τύπου με το οποίο ειρωνευόταν τους πολίτες. Και βέβαια το χειρότερο όλων, η υπόθεση Λιγνάδη: επί ένα μήνα περίπου όλος ο καλλιτεχνικός κόσμος βοούσε και η υπουργός συγκάλυπτε τον υπόδικο σήμερα για παιδεραστία.
* Ακρόπολη, αρχαιότητες στον σταθμό Βενιζέλου του μετρό Θεσσαλονίκης, δρομολογούμενη μετατροπή του διοικητικού καθεστώτος στα μεγάλα μουσεία της χώρας, μακροχρόνιος δανεισμός αρχαιοτήτων είναι από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της κυβερνητικής πολιτικής. Θεωρείτε ότι στο στόχαστρο βρίσκεται ο δημόσιος χαρακτήρας του πολιτισμού;
Το 2018-2019 ως ΣΕΑ δώσαμε μια μεγάλη μάχη ενάντια στην εμπορευματοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς όταν σε μια μέρα πέρασαν μνημεία, μουσεία και αρχαιολογικοί χώροι στο “χαρτοφυλάκιο” του υπερταμείου. Αποτέλεσμα της μάχης αυτής ήταν να αλλάξει, το 2019, το άρθρο 7 του αρχαιολογικού νόμου, ώστε να θωρακιστεί η αποκλειστική διαχείριση των αρχαιολογικών χώρων και των μουσείων από το Δημόσιο. Στην πρώτη συνάντηση που πραγματοποίησε το Δ.Σ. του ΣΕΑ με την υπουργό Πολιτισμού Λ. Μενδώνη, όταν αναφερθήκαμε σε αυτή την κατάκτηση, η ενοχλημένη απάντησή της ήταν “θα το δούμε αυτό”.
Το είδαμε σχετικά σύντομα. Στον Ν. 4688/2020 ψήφισαν τη δυνατότητα “διαχείρισης” αρχαίων ναυαγίων από φορείς εκτός της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, παρότι αυτό αντιτίθεται στο άρθρο 7 του Αρχαιολογικού Νόμου και στις διατάξεις του συντάγματος. Το είδαμε στη σύμβαση που υπέγραψε το Ελληνικό Δημόσιο με το Ίδρυμα Ωνάση, που προέβλεπε οι εργασίες στην Ακρόπολη, εργασίες επί μνημείου, να πραγματοποιούνται από μια ιδιωτική εταιρεία, την ΑΡΙΟΝΑ, επίσης κατά παράβαση του Αρχαιολογικού Νόμου. Το βλέπουμε με την εμπλοκή του «Διαζώματος» σε όλα τα έργα πολιτισμού. Το βλέπουμε με την προσπάθεια να δοθεί σε «ημετέρους» η διοίκηση των δημόσιων μουσείων.
Οπότε η απάντηση είναι ναι. Στο στόχαστρο είναι ο πολιτισμός ως δημόσιο αγαθό, η διαχείρισή του και η υποχρέωση του κράτους να τον προσφέρει ισότιμα σε όλους και όλες.
Να επισημάνω κάτι εδώ, ότι η προσπάθεια δεν είναι να δίνονται λιγότερα χρήματα στον πολιτισμό -δυστυχώς, άλλωστε, τα χρήματα που δίνονταν από τον κρατικό προϋπολογισμό στον τομέα του πολιτισμού, με κάθε κυβέρνηση, ήταν πολύ λίγα. Επίσης δεν υπάρχει κανένας ιδιώτης που να είναι διατεθειμένος να πληρώσει τα χρήματα που απαιτούνται για τη συντήρηση ή την ανάδειξη ενός αρχαιολογικού χώρου.
Ο στόχος είναι τα χρήματα να είναι δημόσια (και τα ευρωπαϊκά κονδύλια είναι δημόσια χρήματα), η διαχείρισή τους να γίνεται από “ημετέρους” και το κέρδος να το εισπράττουν ιδιώτες. Αυτό ακριβώς είναι ο σχεδιασμός για τη μετατροπή των δημόσιων μουσείων σε ΝΠΔΔ με Δ.Σ. διορισμένα από την εκάστοτε κυβέρνηση: το Δημόσιο θα συνεχίσει να χρηματοδοτεί τα μουσεία με τα ίδια ποσά και ακόμη περισσότερα, τα ποσά θα τα διαχειρίζονται οι “ημέτεροι” των Δ.Σ. και το όφελος δεν θα το εισπράξουν οι πολίτες, οι οποίοι θα βρεθούν να πληρώνουν για παροχές που σήμερα προσφέρονται δωρεάν (όπως τα εκπαιδευτικά προγράμματα), αλλά οι διάφορες εταιρείες που θα αναλάβουν τη φύλαξη, την καθαριότητα, τα λογιστικά, τις εκθέσεις, τις δημόσιες σχέσεις των ΝΠΔΔ.
* Τον Μάρτιο επισκεφθήκατε την Ακρόπολη και είχατε καταγγείλει στην ΑΥΓΗ ότι “στα σημεία όπου επεκτείνονται οι επεμβάσεις έχει εξαφανιστεί ο Ιερός Βράχος”. Πριν από μερικές ημέρες επισκεφθήκατε εκ νέου το μνημείο. Μπορείτε να μας εξηγήσετε τι ακριβώς επιχειρείται στην Ακρόπολη και γιατί;
Νομίζω ότι το τοπίο έχει πια ξεκαθαρίσει. Στόχος είναι να μετατραπεί η Ακρόπολη σε χώρο μαζικού τουρισμού με κάθε κόστος για το μνημείο. Μόνο έτσι μπορεί να εξηγηθεί το σύνολο των διαστρώσεων που έχουν εγκριθεί (η σημερινή τσιμεντόστρωση είναι η μισή περίπου από την εγκεκριμένη!) και η πρόθεση να αποκατασταθεί ολόκληρη η κλίμακα των Προπυλαίων στη μορφή του 40 μ.Χ., με εκατοντάδες τετραγωνικά μέτρα νέου υλικού, κατά παράβαση κάθε διεθνούς χάρτας για την αποκατάσταση των μνημείων.
Η υπερπληθώρα τουριστών σε μνημεία και μουσεία δεν είναι αποκλειστικότητα της Ακρόπολης. Στις περισσότερες χώρες του κόσμου έχει ρυθμιστεί με μέγιστο αριθμό επισκεπτών και καθορισμένα ραντεβού για τα πολυάνθρωπα γκρουπ τουριστών. Μόνο σε αυτή τη χώρα πρέπει να ταπεινωθεί η Ακρόπολη για να ικανοποιηθούν τα γούστα των τουριστικών πρακτόρων! Στην ίδια χώρα, βέβαια, μαθαίνουμε πότε θα λήξει η καραντίνα από τις ανακοινώσεις της TUI. Η Ακρόπολη ως μετωνυμία της ίδιας μας της ζωής.
Όλο αυτό το σχέδιο κρύβεται πίσω από ευφάνταστες παρόλες. Πρώτα μας είπαν ότι ήταν διαδρομές για αμαξίδια. Όταν δημοσιοποιήθηκε η μελέτη και φάνηκε ότι οι κλίσεις των διαδρόμων, που φτάνουν το 19%, είναι απαγορευτικές για αμαξίδια, είπαν ότι είναι για τα βαρέα μηχανήματα της αναστήλωσης. Όταν τους θυμίσαμε ότι τα βαρέα μηχανήματα της αναστήλωσης είναι προσωρινή ανάγκη και δουλεύουν σε συγκεκριμένα σημεία, τότε θυμήθηκαν ότι όλο αυτό είναι ένα “όραμα” του Μ. Κορρέ για την “αποκατάσταση” της Ακρόπολης όπως ήταν κατά τον 5ο αι. π.Χ.!
Και δεν ντρέπονται καν να λένε αυτό το επιχείρημα για μια παρέμβαση που ουδέποτε συζητήθηκε στην επιστημονική κοινότητα, ουδέποτε εγκρίθηκε και -το χειρότερο- μας γυρίζει ιδεολογικά στο τέλος του 19ου αιώνα, όταν στο ίδιο πλαίσιο της “καθαρότητας” της Ακρόπολης των κλασικών χρόνων γκρέμισαν τον Φράγκικο Πύργο που υψωνόταν στα Προπύλαια. Την πράξη αυτή ο William Miller το 1908 την αποκάλεσε «πράξη βανδαλισμού ανάξια κάθε λαού που είναι διαποτισμένος από τη συνέχεια της Ιστορίας».
Θα ήθελα να θυμίσω κάτι, το γκρέμισμα του Φράγκικου Πύργου στα Προπύλαια είχε προκαλέσει, ακόμη και τότε, πάρα πολλές αντιδράσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Μεγάλες αντιδράσεις προκάλεσαν επίσης οι εκτεταμένες αναστηλωτικές παρεμβάσεις του Μπαλάνου με αφειδή χρήση σκυροδέματος. Ούτε τότε εισακούστηκαν όσοι αντιδρούσαν. Το αποτέλεσμα ήταν εκτεταμένες βλάβες στο κορυφαίο μνημείο, κάποιες από αυτές ανεπανόρθωτες.
* Αν αυτή είναι η αντιμετώπιση του εμβληματικότερου μνημείου της χώρας και κηρυγμένου μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO, τι συμβαίνει με τα λιγότερο “διάσημα” μνημεία;
Η Αρχαιολογική Υπηρεσία προσπαθεί, σε αντίξοες συνθήκες, να σώσει ό,τι μπορεί. Πολλά μνημεία έχουν αφεθεί στην τύχη τους, καθώς δεν υπάρχουν κονδύλια και προσωπικό για τη συντήρησή τους. Δεν συζητάμε για μνημεία που θα έχουν την ατυχία να βρεθούν στο πλαίσιο κάποιου κατασκευαστικού έργου. Αυτά η πολιτική ηγεσία, αλλά τελευταία και το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, τα έχει προγραμμένα.
Με πολύ κόπο το προσωπικό των Εφορειών Αρχαιοτήτων σε όλη τη χώρα προσπαθεί να σχεδιάσει έργα για τα μνημεία προκειμένου να χρηματοδοτηθούν κυρίως από τα κοινοτικά κονδύλια. Πέρα από το ότι τα κονδύλια αυτά παράγουν και πάλι “σημειακές” παρεμβάσεις, το γεγονός ότι δεν υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια τομεακό πρόγραμμα για τον πολιτισμό -και ούτε η σημερινή πολιτική ηγεσία φαίνεται να έχει σκοπό να το διεκδικήσει- έχει αποτέλεσμα η Αρχαιολογική Υπηρεσία να “ζητιανεύει” χρηματοδοτήσεις από τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα.
Σε αυτά όμως υπεισέρχονται τα τοπικά πολιτικά κίνητρα των περιφερειακών αρχών, τα οποία ανοιχτά υποστηρίζει η πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟΑ. Εν ολίγοις ακόμη και τα μνημεία, για να σωθούν, πρέπει να έχουν “μέσον”.
* Έχετε συναντήσει πολλές μαρμάρινες επιγραφές σε μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους με το όνομα του χορηγού και του υπουργού;
Οι Εφορείες Αρχαιοτήτων και τα μουσεία όλης της χώρας έχουν συνεργαστεί με πολλούς χορηγούς, κυρίως σε περιοδικές εκθέσεις αλλά και σε άλλες ενέργειες. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την υποδειγματική συνεργασία του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου με την ελβετική εταιρεία Hublot για την πολύ επιτυχημένη έκθεση του ναυαγίου των Αντικυθήρων. Η ελβετική Hublot, που χορήγησε ένα σεβαστό ποσό για τις ανάγκες της έκθεσης, δεν ζήτησε να μπει το όνομά της πουθενά στο μουσείο, εκτός από τα πάνελ που ανήγγειλαν την έκθεση -κι εκεί ακόμη στο ίδιο μέγεθος με τα ονόματα π.χ. των χορηγών επικοινωνίας.
Ο εκπρόσωπός της στα εγκαίνια της έκθεσης, αντί να προβάλει τη χορηγία, ευχαρίστησε ο ίδιος το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο για τη συνεργασία και για το ότι είχαν την ευκαιρία να δουν από κοντά τον “υπολογιστή” των Αντικυθήρων και να συμμετάσχουν στον προβληματισμό για τη χρήση και τη λειτουργία του.
Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια έχουν εμφανιστεί σιγά – σιγά ταμπέλες χορηγών μέσα σε αρχαιολογικούς χώρους, όπως π.χ. στην αρχαία Μεσσήνη. Είναι λάθος από το ίδιο το υπουργείο Πολιτισμού που επέτρεψε κάτι τέτοιο. Τα πράγματα πρέπει να είναι ξεκάθαρα και τα μνημεία δεν αποτελούν χώρο φθηνής προβολής του οποιουδήποτε. Εκτός αν θέλουμε να μιμηθούμε τη γειτονική Τουρκία και το πώς συμπεριφέρεται συχνά στα μνημεία της!
Το να ζητάει ένας χορηγός να αναγραφεί το όνομά του μέσα σε οποιονδήποτε αρχαιολογικό χώρο, πόσο μάλλον σε μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, δεν δείχνει καμία διάθεση προσφοράς εκ μέρους του. Δείχνει αρχοντοχωριατισμό, ξιπασιά και ευτέλεια. Το να σκεφτεί -και να υπογράψει- μια υπουργός ότι μπορεί να βάλει το όνομά της σε αναμνηστική πλάκα στην Ακρόπολη είναι μια πράξη αχαρακτήριστη.
* Θεωρείτε έγκυρη τη σύμβαση δωρεάς που έχει υπογράψει το Δημόσιο με το Ίδρυμα Ωνάση για την τοποθέτηση του ανελκυστήρα, τον νέο φωτισμό και τις διαδρομές ΑμεΑ στην Ακρόπολη;
Η σύμβαση δωρεάς που κατατέθηκε στη Βουλή, στο πλαίσιο κοινοβουλευτικού ελέγχου, με καθυστέρηση ενός έτους από την υπογραφή της, είναι ένα κείμενο νομικά ανυπόστατο! Δεν έχει ακολουθηθεί καμία από τις διαδικασίες που προβλέπουν οι σχετικοί νόμοι κι αυτό είναι επίσης αδιανόητο. Αρχικά πίστευα ότι δεν ήθελαν να το δώσουν στη δημοσιότητα για να μην μαθευτεί η συμφωνία για τις πινακίδες πάνω στον βράχο.
Τελικά όμως το θέμα είναι πιο περίπλοκο: με το να μην περάσει καμία από τις νόμιμες εγκρίσεις, το κείμενο αυτό ως ανυπόστατο δεν μπορεί και να προσβληθεί νομικά! Ακολούθησε σειρά ενεργειών της διοίκησης που βασίζονταν σε ένα κείμενο που δεν έχει νομική βάση και δεν το γνώριζαν καν οι υπηρεσίες που καλούνταν να υλοποιήσουν έργα ή να εγκρίνουν μελέτες στη βάση αυτού του ανυπόστατου κειμένου! Δεν έχει πέσει στην αντίληψή μου αντίστοιχο παράδειγμα στην ιστορία αυτού του υπουργείου.
* Υπ’ αυτήν την έννοια πρέπει να θεωρούν παράνομες και οι εργασίες στον Ιερό Βράχο;
Όλες οι εργασίες που έγιναν σε εφαρμογή μιας ανυπόστατης σύμβασης είναι εξ ορισμού παράνομες. Πόσο μάλλον εργασίες που έγιναν επί μνημείων με συμβάσεις που συνήψε όχι η Αρχαιολογική Υπηρεσία, αλλά μια ιδιωτική εταιρεία, κατά παράβαση και του Αρχαιολογικού Νόμου και του Π.Δ. για τη μελέτη και εκτέλεση έργων επί μνημείων.
Είναι και εκτός κάθε λογικής, καθώς το έμπειρο και καταρτισμένο προσωπικό που δουλεύει στις αναστηλώσεις της Ακρόπολης και οι υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ μπορούσαν να σχεδιάσουν και να εκτελέσουν τα έργα χωρίς ιδιαίτερο κόστος και με πολύ καλύτερα αποτελέσματα. Όμως, έτσι δεν θα πατούσε “πόδι” το Ίδρυμα Ωνάση στην Ακρόπολη ούτε θα είχε το γενικό πρόσταγμα των έργων η πολιτική ηγεσία αντί για τις αρμόδιες υπηρεσίες.
* Το ελληνικό κράτος δεν μπορούσε να αναλάβει τη φροντίδα του σημαντικότερου μνημείου του;
Είναι ντροπή να λέγεται κάτι τέτοιο! Ο ανελκυστήρας για τα άτομα με κινητικά προβλήματα κόστισε, σύμφωνα με τη σύμβαση, 780.000 ευρώ. Δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι το Δημόσιο δεν μπορούσε να διαθέσει αυτό το ποσό. Οι τσιμεντοστρώσεις, δυστυχώς, κόστισαν 600.000 ευρώ, ενώ θα μπορούσε να είχε σχεδιάσει η ίδια η υπηρεσία τη βελτίωση των προσβάσεων στην Ακρόπολη με συμβατά υλικά και ελάχιστο κόστος.
* Ασκείτε ένα από τα γοητευτικότερα επαγγέλματα, καθώς βοηθάτε στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης. Αυτή τη χρονιά μνήμης και αναστοχασμού τι θεωρείτε ότι πρέπει να διαφυλάξουμε ως μνήμη από τα κληροδοτήματα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και τι να μην κληροδοτήσουμε στις επόμενες γενιές;
Πολλές φορές τον τελευταίο χρόνο μου έρχεται στο μυαλό η περιγραφή του λοιμού της Αθήνας από τον Θουκυδίδη. Περιγράφει ότι μέσα στις συνθήκες του λοιμού οι άνθρωποι έκριναν ότι δεν υπήρχε διαφορά στο να κάνουν καλές ή κακές πράξεις, αφού αισθάνονταν ότι κανείς δεν θα επιζήσει ώστε να δώσει λόγο για τα εγκλήματά του και να τιμωρηθεί γι’ αυτά.
Αυτή η αίσθηση της ατιμωρησίας στη δημόσια ζωή αποπνέει ο τελευταίος χρόνος. Γίνονται τα πιο εξωφρενικά πράγματα στα θέματα της υγείας που κοστίζουν ανθρώπινες ζωές, στα θέματα των μνημείων, σε απευθείας αναθέσεις, στις υποθέσεις του Λιγνάδη και σε άλλες. Λέγονται εξωφρενικά ψέματα και κανείς από όσους είναι υπεύθυνος γι’ αυτά δεν αισθάνεται ότι δίνει λόγο πουθενά! Χρειάζεται να κρατήσουμε όρθια τη λογική, την ηθική, την αξία κάθε ανθρώπινης ζωής και την κοινωνική αλληλεγγύη -και σε εποχές τέτοιων κρίσεων τίποτα δεν είναι αυτονόητο.
Πηγή: Η Αυγή
