Σε συνέχεια του σχολίου του Λευτέρη Στουκογιώργου, «Αδιέξοδη ΕΕ σε τραμπικό φόντο», ήθελα να εστιάσω στα δομικά προβλήματα της Ένωσης, ψάχνοντας δηλαδή λίγο παραπέρα τις πολιτικές που οδηγούν την Ευρώπη στο περιθώριο του παγκόσμιου συσχετισμού της ισχύος.
Με πρώτη ματιά η Ευρώπη φαίνεται να αφυπνίζεται: ο Μακρόν διοργανώνει meeting για την ευρωπαϊκή τεχνητή νοημοσύνη, ανταγωνιστική με εκείνη των ΗΠΑ και της Κίνας, η Φον ντε Λάιεν σχεδιάζει την επανεκκίνηση της ευρωπαϊκής οικονομίας, οι Υπουργοί Εξωτερικών και Άμυνας σχεδιάζουν την Ευρωπαϊκή Αμυντική Συμφωνία και οι Υπουργοί Εμπορίου συσκέπτονται για τους δασμούς.
Η δεύτερη ματιά είναι λιγότερο αισιόδοξη ή, μάλλον, εντελώς απαισιόδοξη. Η Ευρώπη και ιδιαίτερα η ΕΕ είναι σε παρακμή. Υστερεί σε παραγωγικές επενδύσεις, υστερεί στην καινοτομία, στην ενεργειακή αυτονομία, εμμένει στη διαχείριση του κρατικού χρέους σε βάρος της ανάπτυξης, ιδιαίτερα σε βάρος του ευρωπαϊκού Νότου. Είναι ταυτόχρονα παρακολούθημα των ΗΠΑ στη διεθνή πολιτική σκακιέρα, όταν δεν είναι «άφωνη». Λέγεται ότι η ευημερία της ΕΕ βασίστηκε στο φθηνό ρωσικό φυσικό αέριο και στην παράδοση της «ασφάλειας» στο ΝΑΤΟ. «Ασφάλεια» η οποία, δια του Ολλανδού Γενικού Γραμματέα Μαρκ Ρούτε, απαιτεί σήμερα από τα κράτη μέλη να ανεβάσουν τους προϋπολογισμούς για εξοπλισμούς στο 5% του ΑΕΠ, να μπουν δηλαδή αδιαμαρτύρητα στην οικονομία του πολέμου υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Ουδεμία σχέση δηλαδή με τη στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης.
Ο Μάριο Ντράγκι μιλώντας στο ετήσιου συμπόσιο που διοργανώνει το Centre for Economic Policy Research (CEPR) στο Παρίσι, εξήγησε ότι οι ευρωπαϊκές πολιτικές στηρίχτηκαν στη χαμηλή αύξηση των μισθών, ως μέσο για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών προϊόντων και των εξαγωγών. Σήμερα όμως εξήγησε πως αυτό το οικονομικό μοντέλο, που βασίζεται στην εξωτερική ζήτηση και στους χαμηλούς μισθούς, δεν είναι πλέον βιώσιμο.
Αλλά και η έννοια των «διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων» έχει αλλάξει. Διευκρίνισε πως, «πριν από δέκα χρόνια, ο όρος αναφερόταν κυρίως στην αύξηση της ευελιξίας της αγοράς εργασίας και στη συμπίεση των μισθών. Σήμερα, πρέπει να σημαίνει αύξηση της παραγωγικότητας χωρίς απώλειες θέσεων εργασίας, αλλά μέσω της αναβάθμισης των δεξιοτήτων των ανθρώπων».
Στον αστερισμό της απορρύθμισης
Όμως, οι εκθέσεις τόσο του Ντράγκι όσο και του Λέττα έχουν περιγράψει σχέδια για την ενίσχυση της «ανταγωνιστικότητας» και τη μείωση των κανονιστικών «βαρών», ειδικά για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, υιοθετώντας την πολιτική κατεύθυνση της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Αυτό μετά βεβαιότητας θα μπορούσε να οδηγήσει σε μεγαλύτερη εμπορευματοποίηση και ιδιωτικοποιήσεις σε τομείς όπως οι μεταφορές και η υγεία. Παράλληλα, θα θέσει σε κίνδυνο τα συστήματα πρόνοιας, θα ευνοήσει τα εταιρικά συμφέροντα και θα αναδιατάξει ως ακόμα πιο επισφαλείς τις συνθήκες εργασίας σε ολόκληρη την ΕΕ.
Υπό την ηγεσία της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ως Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στη δεύτερη θητεία της, η μείωση των «βαρών» και του «κόστους» για τις επιχειρήσεις έχει βρεθεί στο επίκεντρο. Η ανάλυση δεν είναι άγνωστη, ούτε νέα. Αντιθέτως, είναι η αλφαβήτα του νεοφιλελευθερισμού. Πως, δηλαδή, ευνοείς τα συμφέροντα του κεφαλαίου έναντι της κοινωνικής και περιβαλλοντικής προστασίας και ταυτόχρονα καταγγέλλεις τη νομοθεσία της ΕΕ ως υπερβολικά επαχθή και δαπανηρή.
Πράγματι, αν το δούμε στενά, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις έχουν κερδίσει ευνοϊκότερες συνθήκες. Ωστόσο, ο ορισμός της Επιτροπής για τις μΜΕ είναι τόσο ευρύς, που το 99,8% όλων των εταιρειών στην Ευρώπη εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία, συμπεριλαμβανομένων των μεγάλων επιχειρήσεων που επωφελούνται ιδιαίτερα από μειωμένες υποχρεώσεις!
Ντράγκι και Λέττα είναι «επιφυλακτικοί» στον κοινό δανεισμό για την ανάπτυξη της ΕΕ, δηλαδή στις δημόσιες επενδύσεις για υποδομές, παραγωγή, έρευνα από κοινό ευρωπαϊκό ταμείο, όπως έγινε στην πανδημία. Ενδεχομένως από τον φόβο των «φειδωλών» του Βορρά, ίσως εναρμονισμένοι με την γερμανίδα συντηρητική πολιτικό Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Εξαίρεση αποτελούν, όπως αναμένεται, η κοινή χρηματοδότηση των εξοπλιστικών προγραμμάτων. «Φοβικοί» επίσης παραμένουν στην κοινή διαχείριση του κρατικού χρέους και στην άρση της λιτότητας. Κάπως έτσι όμως θα μπορούσαν να μειωθούν οι περιφερειακές ανισότητες μεταξύ Βορρά και Νότου και ταυτόχρονα θα αναιρούνταν, έστω σε ένα βαθμό, η αναδιανομή εισοδημάτων και δικαιωμάτων σε βάρος του κόσμου της εργασίας.
Το πολιτικό ζήτημα
Αυτά είναι τα δομικά προβλήματα της Ευρώπης. Είμαστε, όμως, σε διαφορετική φάση, όπου ο χρόνος δεν κυλάει όπως στο παρελθόν, τρέχει. Η Συναίνεση της Ουάσιγκτον, με άλλα λόγια η tabular rasa του νεοφιλελευθερισμού και της παγκοσμιοποίησης, κονιορτοποιήθηκε, με τα πρώτα προεδρικά διατάγματα του Τραμπ. Ωστόσο τα πρόδρομα συμπτώματα ήταν φανε΄ρα από τον καιρό της πανδημίας. Ο Γεράσιμος Μοσχονάς στην Καθημερινή της 11/2/2025, αναφέρεται στο «έλλειμμα εξουσίας», ως το πολιτικό ζήτημα που καθηλώνει την Ευρώπη στη στασιμότητα.
Περιγράφει με ποιο τρόπο τα κόμματα της κυβερνητικής εναλλαγής παραιτούνται από κάθε ιδεολογική και προγραμματική στρατηγική, η οποία θα συγκρουόταν με τον πραγματισμό του ευρωπαϊκού συστήματος. Με αυτό τον τρόπο αφήνουν χώρο σε μη συστημικούς παίκτες και σε outsiders. Με την ακροδεξιά να καλπάζει. Συμπεραίνει ότι,
«ούτε οι ελίτ ούτε οι κοινωνίες είναι έτοιμες για το μεγάλο άλμα της ενοποίησης, ούτε είναι έτοιμες για ένα άλμα προς τα πίσω. Η ενδιάμεση κατάσταση, η διαμόρφωση δηλαδή ενός συστήματος με διπλό έλλειμμα εξουσίας (ασθενής εξουσία σε εθνικό επίπεδο και ασθενής σε ευρωπαϊκό), θα διαρκέσει πολύ».
Προσυπογράφω.
Χριστόφορος Παπαδόπουλος
