Το ερώτημα, αν οι ΗΠΑ είναι μια χάρτινη τίγρης που απειλεί, το θέτει ο Πορτογάλος μαρξιστής κοινωνιολόγος Μποαβεντούρα ντε Σόουζα Σάντος, σε ανάρτηση του στο Znews, στις 29 Ιανουαρίου 2025. Επισημαίνει ότι, τα πρώτα 25 μεταπολεμικά χρόνια οι ΗΠΑ ήταν ο κυρίαρχος του παιχνιδιού, παρά την ύπαρξη της Σοβιετικής Ένωσης. Υποστηρίζει ότι, εκείνη την περίοδο, η έννοια της κυριαρχίας είχε δύο συνιστώσες, τη μονομέρεια και την ηγεμονία. Μονομέρεια σημαίνει την ισχύ να υπαγορεύεις τους κανόνες του παιχνιδιού στις διεθνείς σχέσεις, κανόνες που ταιριάζουν στα συμφέροντα σου. Ηγεμονία είναι η ικανότητα να το κάνεις χωρίς να χρειάζεται να καταφύγεις στη βία. Η χρήση του πολέμου ήταν πάντα στη διάθεση του κυρίαρχου και η στρατιωτική ισχύς η υπενθύμιση της. Στην πραγματικότητα το ενδεχόμενο ενός παγκόσμιου πολέμου ήταν πάντα στην ημερήσια διάταξη, αλλά ως ένας τρόπος επιβεβαίωσης της ηγεμονίας
Μετά το 1970 οι ΗΠΑ είχαν στη διάθεση τους μόνο τη μονομέρεια, η ηγεμονία είχα χαθεί: σε αυτό είχαν αποφασιστική συμβολή η πρώτη πετρελαϊκή κρίση το 1973, η ήττα στο Βιετνάμ την ίδια χρονιά, η ταπείνωση στο Ιράν του Χομεϊνί το 1980, η οικονομική αντιπαλότητα μεταξύ της Δυτικής Ευρώπης και της Ιαπωνίας, παρόλο που παρέμειναν πολιτικοί σύμμαχοι των ΗΠΑ. Από τότε ο «κίτρινος κίνδυνος» αντικαταστάθηκε από την Κίνα. Από τότε η χρήση στρατιωτικής βίας έχει γίνει η πρώτη πολιτική επιλογή, το αποδεικνύει εμφατικά η στρατιωτική εμπλοκή των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή και την Ουκρανία.
Η στρατιωτική υποστήριξη προς την Ουκρανία δεν είχε ποτέ σκοπό να καταστήσει δυνατή τη νίκη της, αλλά μάλλον να αποδυναμώσει την Ευρώπη Για να είναι πολιτικός σύμμαχος η Ευρώπη, έπρεπε να σταματήσει να είναι οικονομικός αντίπαλος. Να αποδυναμώσει επίσης τη Ρωσία, το σημαντικότερο σύμμαχο της Κίνας. Η υψηλή επικοινωνία και η τεχνολογία των πληροφοριών, όπως και η βιομηχανία του θεάματος ήταν πόροι για την ανάκτηση της ηγεμονίας, αλλά η Κίνα τους είχε ήδη οικειοποιηθεί. Το πιο πρόσφατο είναι η έκπληξη που προκλήθηκε από το DeepSeek της Κίνας, μια νέα διάσταση της τεχνητής νοημοσύνης με ανοιχτό κώδικα και εξαιρετικά χαμηλότερο κόστος όσον αφορά τις υποδομές. Χωρίς αποκλειστικότητα δεν υπάρχει ηγεμονία, και η μονομέρεια χωρίς ηγεμονία έχει μόνο μία προσφυγή στη διάθεσή της: τον πόλεμο.
USA vs China
Από την πρώτη θητεία του Τραμπ ο ανταγωνισμός με την Κίνα ανέβηκε λέβελ, το ίδιο συνέβη με τον Μπάιντεν, η δεύτερη θητεία του Τραμπ συνοδεύεται με απειλές ακόμα μεγαλύτερης έντασης. Τα μεγάλα παγκόσμια ΜΜΕ και οι διεθνείς mainstream οικονομολόγοι ισχυρίζονται ότι οι ΗΠΑ υπερέχουν κατά πολύ της Κίνας και η υπεροχή της θα γίνει εντονότερη στο μέλλον.
Ο γνωστός Βρετανός μαρξιστής οικονομολόγος Μάκλ Ρόμπερτ, στο blog του αποδομεί έναν προς ένα τους ισχυρισμούς. Σε όλη τη διάρκεια της θητείας του Μπάιντεν, ο ρυθμός ανάπτυξης της Κίνας ξεπέρασε τις ΗΠΑ, με σχεδόν διπλάσια τάση. Ήταν ακόμα μεγαλύτερη η διαφορά σε σχέση με το πραγματικό ΑΕΠ ανά κάτοικο. Ο ετήσιος πληθωρισμός των ΗΠΑ ήταν πολύ υψηλότερος από ό,τι στην Κίνα. Τα επιτόκια που ορίζει η Fed των ΗΠΑ εξακολουθούν να είναι στο 4,5%, ενώ η Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας έχει επιτόκιο 3%. Το μέσο πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα στις ΗΠΑ είναι στάσιμο από το 2019, ενώ έχει αυξηθεί κατά 20% στην Κίνα. Επί Μπάιντεν, οι γέφυρες καταρρέουν, οι δρόμοι καταρρέουν και τα σιδηροδρομικά δίκτυα σχεδόν δεν υπάρχουν. Όλα αυτά αντανακλώνται στο εμπορικό πλεόνασμα 1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων που δημιουργεί η Κίνα, ενώ οι ΗΠΑ έχουν ένα σημαντικό εμπορικό έλλειμμα 900 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Μια τέτοια υστέρηση θα καθιστούσε κάθε χώρα ευάλωτη σε ότι αφορά το νόμισμα της, οι ΗΠΑ ξεφεύγουν επειδή το δολάριο των ΗΠΑ παραμένει το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα και ταυτόχρονα η ισχύς της οικονομίας της προσδιορίζεται και από τις αμερικάνικες πολυεθνικές, διακτινισμένες παντού, που μεταφέρουν τα κέρδη τους στη χώρα. Από την άλλη, οι BRICS απειλούν να δημιουργήσουν το δικό τους αποθεματικό νόμισμα, ανταγωνιστικό με των ΗΠΑ. Δύσκολο.
Η παγίδα της μονομέρειας
Το δόγμα “Πρώτα η Αμερική” που πρεσβεύει ο Ντόναλντ Τραμπ και η επιμονή του σε μονομερείς δράσεις, σε συνδυασμό με την απέχθειά του για πολυμερείς συμβάσεις και διεθνείς οργανισμούς, ανοίγει τεράστια κενά, στα οποία διεισδύει η Κίνα. Η απροκάλυπτα συναλλακτική ( συναλλαγή δια εκβιασμού) και εν πολλοίς κυνική στάση του Τραμπ έναντι όλων, συμμάχων και αντιπάλων, δίνει την ευκαιρία στην Κίνα να εμφανίζεται ως υπεύθυνη δύναμη.
Η πεποίθηση του Τραμπ ότι η Αμερική μπορεί να συμπεριφέρεται ως μοναδική υπερδύναμη δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Η διεθνής σκηνή έχει εισέλθει οριστικά σε μια νέα ιστορική φάση πολυπολισμού και πολυκεντρισμού, με την εκτόξευση της Κίνας , την επιστροφή της Ρωσίας στην διεθνή σκηνή, την άνοδο της Ινδίας τα τελευταία χρόνια, αλλά και την ανάδυση μιας πλειάδας περιφερειακών δυνάμεων.
Η τάση αποστασιοποίησης από την Αμερική του Τραμπ ήδη διαφαίνεται σε αρκετές χώρες που θεωρούνται σύμμαχοι και ομοϊδεάτες των ΗΠΑ, οι οποίες φροντίζουν να διατηρήσουν ομαλές σχέσεις και με την Κίνα. Στην Ασία, τόσο η Ινδία όσο και η Ιαπωνία δείχνουν να μετριάζουν την ρητορεία τους απέναντι του Πεκίνου. Δεν είναι καθόλου τυχαία η σχετική αναθέρμανση των σχέσεων Κίνας-Ινδίας, με την εκτόνωση της έντασης στα διαφιλονικούμενα εδάφη κατά μήκος των κοινών συνόρων τους και την αποκατάσταση της αεροπορικής σύνδεσης μεταξύ των δύο χωρών.
Σε ό,τι αφορά την ΕΕ, ο Αμερικανός πρόεδρος δηλώνει ότι επίκειται αύξηση δασμών στις ευρωπαϊκές εξαγωγές προς τις ΗΠΑ. Και μένει να δούμε πώς θα εξελιχθούν οι ευρωαμερικανικές οικονομικές σχέσεις στο σύνολό τους τους επόμενους μήνες.
Σημειώνεται ότι η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν, γνωστή για τις επικριτικές θέσεις της έναντι του Πεκίνου, έχει ήδη αφήσει υπονοούμενα για μεγαλύτερα ανοίγματα προς την Κίνα ως απάντηση στις απειλές του Τραμπ για εμπορικό πόλεμο με την Ευρώπη. Βέβαια οι ασκήσεις ισορροπίας της Ένωσης δεν μπορούν να κρύψουν την παρακμή της Ευρώπης, παρακμή οικονομική, αλλά κυρίως πολιτική που την έχει περιθωριοποιήσει στη διεθνή σκακιέρα. Δεν αποτελεί πλέον μεγάλο παίκτη στη νέα γεωπολιτική διάταξη. Εξακολουθεί να είναι οικονομική υπερδύναμη μεν, αλλά πολιτικά δεν περνάει το πάσο.
Και τώρα;
Όταν η αδυναμία μεταμφιέζεται σε δύναμη, μπορεί να οδηγήσει σε ακόμη πιο καταστροφικά αποτελέσματα. Η χάρτινη τίγρης έχει τη δύναμη να καταστρέψει, αλλά όχι να χτίσει. Δεν υπάρχει θέση σήμερα για τη μονομέρεια. Οι παγκόσμιες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα απαιτούν την πολυμέρεια, και τον αμοιβαίο σεβασμό. Αλλιώς, σε κάθε περίπτωση, θύματα θα είναι η δημοκρατία και το περιβάλλον. Οι δισεκατομμυριούχοι γύρω από τον Τραμπ γνωρίζουν ότι οι πολιτικές που θέλουν να επιβάλουν δεν μπορούν να επιβληθούν δημοκρατικά. Προς το παρόν, αποφάσισαν να καταλάβουν τη δημοκρατία και να τη μετατρέψουν σε ένα φασισμό με χαμόγελο, ένα μεταμφιεσμένο φασισμό. Προς το παρόν. Ας λάβουμε υπόψη ότι η επικείμενη οικολογική κατάρρευση μπορεί να αποφευχθεί μόνο με μια νέα παγκόσμια ηγεμονία: μια μεγάλη δημοκρατική σύγκλιση των προσπαθειών των ανθρώπων. Είναι εύκολο να δούμε ότι η μονομερής συμπεριφορά του Τραμπ είναι η παράκαμψη της δημοκρατίας, απόφαση που συνομολογούν οι ελίτ του παγκόσμιου καπιταλισμού. Το κεφάλαιο δεν χρειάζεται πλέον τη δημοκρατία. Εμείς; Να ξεκινήσουμε λοιπόν από τα βασικά, απαιτείται να δράσουμε, κοινωνικά και πολιτικά, άνευ καθυστέρησης, χωρίς να εγκαταλείπουμε τα άλλα, τα μεγάλα.
Η ΕΠΟΧΗ
