Ο χρόνος της πανδημίας για πολλούς από μας είναι χρόνος εγκλεισμού, και με αυτή την έννοια, χρόνος διευθέτησης του χρόνου, του ελεύθερου χρόνου συμπεριλαμβανομένου. Βλέπετε, έχουμε εκπαιδευτεί να οργανώνουμε τη ζωή μας με βάση τον εργάσιμο χρόνο: σπίτι, μετακίνηση στη δουλειά, νέα μετακίνηση για το σπίτι, ξεκούραση, οικιακή εργασία, παιδιά, «ελεύθερος χρόνος» στον οποίο περιλαμβάνεται ο κοινωνικός χρόνος των συναναστροφών και των δραστηριοτήτων, των πολιτικών συμπεριλαμβανομένων. Η περισσότερη δραστηριότητα διαδραματίζεται εκτός, η δουλειά και η μετακίνηση καταναλώνουν τον περισσότερο. Αν στο λογαριασμό βάλουμε τις υπερωρίες και την υπερεργασία χωρίς αμοιβή τα πράγματα γίνονται περισσότερο στενάχωρα. Δεν λέω, η τηλεεργασία και οι τηλεδιασκέψεις τρώνε χρόνο, δεν συγκρίνεται όμως με εκείνον που δαπανούν όσοι εργάζονται εκτός και είναι πολλοί και πολλές, πολύ περισσότερο εκτεθειμένοι και απειλούμενοι βεβαίως. Εν πάση περιπτώσει, να μιλήσουμε για τον ελεύθερο χρόνο του εγκλεισμού και ό,τι αποκομίσαμε στους χρόνους της ανίας. Τα στατιστικά του εγκλεισμού μιλάνε για λίγη ανάγνωση βιβλίων, πολύ διάβασμα ειδήσεων –από λαθρόβια σάιτ συνήθως– μεγάλη, πολύ μεγάλη έκθεση στο fb. Άπειρες ώρες αφιερωμένες στον αλληλοθαυμασμό των φίλων, τα likes δίνουν και παίρνουν, τους τσακωμούς με τους «αντιπάλους», όσους ο αλγόριθμος της Google επιτρέπει. Και σε ταινίες, σε σειρές, αστυνομικές κατά προτίμηση. Ο πολιτισμός του Netflix.
Αναπαραστάσεις
Εξομολογούμαι: σε ώρες μεγάλης βαρεμάρας παρακολούθησα μια ταινία, του 2015 αν δεν με απατά η μνήμη μου, το “The big short”, το μεγάλο σορτάρισμα, που διαπραγματεύεται την προηγούμενη μεγάλη κρίση, του 2008, την κρίση των στεγαστικών δανείων και των δομημένων ομολόγων που βύθισε σε κρίση και ύφεση τις ΗΠΑ και την παγκόσμια οικονομία. Έχουν γυριστεί πολλά για εκείνη την περίοδο, τα περισσότερα με πολύ πιο λαμπερό cast. Όχι ότι υστερεί η περί ου ο λόγος ταινία από υποκριτικό ταλέντο, ακόμα και οι δεύτεροι και τρίτοι ρόλοι –ιδίως αυτοί– αξίζουν.
Βλέπετε η Αμερική, οι ΗΠΑ για την ακρίβεια, διαθέτει μικρές σχολές υποδειγματικής υποκριτικής διδασκαλίας, που οι απόφοιτοί τους διαπρέπουν όχι μόνο στο Hollywood αλλά και στις off Broadway σκηνές, και ακόμα και οι άσημοι ή οι ρολίστες αξίζουν.
Το προτέρημα της ταινίας είναι η ματιά της στους καθημερινούς ανθρώπους πριν και μετά την κρίση. Οι πρωταγωνιστές, ιδιοκτήτες μιας μικρής εταιρείας διαχείρισης κεφαλαίων, ποντάρουν ανάποδα στις πεποιθήσεις ευδαιμονίας της εποχής, στοιχηματίζουν στην καταστροφή της στεγαστικής πίστης. Η πρόβλεψη προέρχεται από μια μαθηματική διάνοια, επαληθεύεται όμως από την αυτοψία σε νοικοκυριά με απλήρωτες δόσεις δανείων, σε ανθρώπους με υπερβολική έκθεση σε πολλαπλά δάνεια και κάρτες, με μεσολαβητές και προξενητές τράπεζες και ντίλερς. Την επιτήδευση ενός εικονικού κόσμου χλιδής.
Οι χρηματομεσίτες πρωταγωνιστές συνειδητοποιούν ότι η επένδυσή τους σημαίνει κέρδη για τους ίδιους και καταστροφή για τους πολλούς απλούς ανθρώπους. Η άλλη καινοτομία της ταινίας είναι ότι οι καθ’ ύλην αρμόδιοι γνωρίζουν. Τράπεζες, εταιρίες αξιολόγησης κινδύνων, funds, αρχισυντάκτες οικονομικών εφημερίδων έχουν πάρει το μήνυμα της κατάρρευσης και σιωπούν. Η συνωμοσία της σιωπής δεν είναι τόσο για να διασωθούν κεφάλαια δια της διαφυγής –και αυτό υπάρχει– όσο η διασύνδεση και η ομερτά των ανθρώπων του χρήματος. Ο καπιταλισμός είναι σχέση. Ο επίλογος είναι γνωστός, η Lehman Brothers καταρρέει, τράπεζες και μεγάλες επιχειρήσεις αιμορραγούν και διασώζονται από τον κρατικό προϋπολογισμό, από τις συνεισφορές δηλαδή των απλών ανθρώπων…
Ομοιότητες και διαφορές
Θα μου πείτε, τι σχέση έχει η χρηματοοικονομική κρίση του 2008 με τη σημερινή κρίση της πανδημίας;
Το νέο, το πρωτόγνωρο της πανδημίας, τουλάχιστον για τις δυτικές κοινωνίες τις τελευταίες δεκαετίες, είναι ο θάνατος. Ο κατά συρροή θάνατος που δεν γνωρίζει σύνορα και εξαπλώνεται ταχύτατα, με την ταχύτητα που προσιδιάζει σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία, σε πυκνές κοινωνίες, σε μεγάλες πόλεις. Άλλες κοινωνίες είναι περισσότερο εξοικειωμένες με τον θάνατο, «εκπαιδευτήκαν» από πολέμους, αρρώστιες, διατροφικές ελλείψεις, από ξηρασίες και τη βάναυση προσβολή του περιβάλλοντος.
Ο πόλεμος είναι η μήτρα του θανάτου, η τέχνη τον απεικόνισε, ο κινηματογράφος τον αναπαράστησε σε μεγάλες δημιουργίες, θυμηθείτε τις «Σταυροί στο μέτωπο» του Κιούμπρικ, την «Αποκάλυψη τώρα» του Κόπολα, το «Πλατούν» του Στόουν, τη «Δουνκέρκη» του Νόλαν. Ο δυτικός κόσμος εξόρκισε τον πόλεμο μετά τον 2ο Παγκόσμιο, αλλά εκείνος επανήλθε. Στη νέα χιλιετία ο φόβος του πολέμου παντρεύεται με τον ξεριζωμό, την προσφυγική κρίση, που συνοδεύεται με την άνοδο του ρατσισμού και την αναβίωση του ναζισμού. Η τέχνη και εδώ είναι παρούσα -για να μην πάμε μακριά να μνημονεύσουμε τον Παύλο Φύσσα, όπως και τις παραδειγματικές δημιουργίες της Κάτιας Γέρου και του Κυριάκου Κατζουράκη -και δεν είναι μόνοι, αντίθετα είναι πολλοί οι καλλιτέχνες που αναδεικνύουν τις οδύνες, τους ανθρώπους που υποφέρουν, τους κατατρεγμένους.
Η κοινωνική καταστροφή έρχεται από παλιά, κατ’ επανάληψη. Νέα είναι η αναστολή του καπιταλισμού, οι κλειστές βιομηχανίες, τα νεκρά καταστήματα, οι μετακινήσεις, από ξηράς και αέρα, που δεν γίνονται. Οι αλυσίδες της αξίας που διακόπτονται. Οι επιπτώσεις της πανδημίας στο πεδίο της πολιτικής οικονομίας είναι κρίση τόσο της προσφοράς, όσο και της ζήτησης και σε κάθε περίπτωση κρίση της εργασίας και εκτόξευση της ανεργίας.
Νέα είναι τα εργαλεία αντιμετώπισης της κρίσης. Τα δημόσια οικονομικά αναλαμβάνουν το βάρος, οι κυβερνήσεις χορηγούν «χρήμα από το ελικόπτερο» προκειμένου να επανεκκινήσει ο καπιταλισμός. Η επανεκκίνηση δεν σημαίνει ότι όλοι θα επανέλθουν στην προ κρίσης κατάσταση, ιδιαίτερα ο κόσμος της εργασίας.
Παλιά συνταγή είναι η προστασία της χρηματοοικονομικής σφαίρας, τα κεφάλαια που πολλαπλασιάζονται σε τοποθετήσεις μακριά από την πραγματική οικονομία, το κρατικό χρέος είναι ο καλύτερος πελάτης για την κυκλοφορία και την αναπαραγωγή της. Ο κηφήνας της οικονομίας, ο βρόγχος. Σήμερα, σε αντιδιαστολή με το χθες –της διαπραγμάτευσης του 2015 με την απειλή του Grexit– ακόμα και αστοί οικονομολόγοι, όπως ο Ντράγκι, προτείνουν τη διαγραφή του χρέους, του κρατικού και του ιδιωτικού, προκειμένου να ξεκινήσει ένας νέος κύκλος καπιταλιστικής συσσώρευσης.
Νέες ευκαιρίες: ψηφιακός καπιταλισμός
Με ευκαιρία την πανδημία, επιταχύνεται η διαδικασία του μετασχηματισμού του καπιταλισμού, ένας νέος ψηφιακός καπιταλισμός ξημερώνει. Νέοι κρατικοί ανταγωνισμοί αναδύονται με έπαθλο την ψηφιακή υπεροχή, πόλεμος διεξάγεται μεταξύ των μεγάλων επιχειρήσεων της τεχνολογίας με υποβολείς τις κυβερνήσεις. Νέες ανισότητες επιβάλλονται με εργαλεία την ψηφιοποίηση της οικονομίας, τη ρομποτική, την τεχνητή νοημοσύνη και τις πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου.
Οι μεγάλες, πολύ μεγάλες, εταιρείες υψηλής τεχνολογίας προωθούν συστηματικά και εκτεταμένα τη σύμπραξή τους με το κράτος και τις δημόσιες υπηρεσίες, τα γνωστά ΣΔΙΤ. Διαφημίζουν με κάθε τρόπο την κυβερνητική στήριξη στην εφαρμογή συστημάτων αναγνώρισης προσώπου. Υποστηρίζουν ότι «η παρακολούθηση» είναι από τους καλύτερους πελάτες της τεχνητής νοημοσύνης και ότι η μαζική παρακολούθηση είναι μια ασυναγώνιστη εφαρμογή. Ο φόβος της πανδημίας ή του εγκλήματος είναι ο καλύτερος πρεσβευτής τους.
Η βιομηχανία του θεάματος έχει προετοιμάσει το έδαφος. Σε αστυνομικές σειρές του τύπου Crime Investigation o «ύποπτος» παρακολουθείται και ο «κακός» συλλαμβάνεται, συνήθως από ένα πλέγμα που περιλαμβάνει κάμερες παντού, διασταύρωση των συναλλαγών των πιστωτικών καρτών, το γεωγραφικό στίγμα κινητών τηλεφώνων, του καταλόγου των κλήσεων συμπεριλαμβανομένου, κά. Ο όρος «ιδιωτική σφαίρα» εξαφανίζεται από τον δημόσιο λόγο.
Σε κάθε περίπτωση, οι τεχνολογικές καινοτομίες έθιγαν και θίγουν πάνω από όλα τον καταστατικό αντίπαλο του κεφαλαίου, την εργασία. Και τη θίγουν μάλιστα ως προς τις μορφές οργάνωσής της, ως προς τους όρους και τις συνθήκες της, ως προς την υποκατάστασή της με τη νέα τεχνολογία, ως προς την αμοιβή της. Η απειλή της ανεργίας, της ψηφιακής ανεργίας συμπεριλαμβανομένης, είναι ένας επί πλέον φόβος για να εμπεδωθεί η πειθαρχία.
Οι αντιστάσεις, η κοινωνική διαμαρτυρία
Η τεχνολογία μας δίνει μεν δραστικά εργαλεία, που θα μπορούσαν να κάνουν τη ζωή μας καλύτερη, αλλά δεν είναι όλες οι λύσεις τεχνολογικές, ιδιαίτερα εκείνες που επιβάλλονται πάνω και σε βάρος των αξιών που νοηματοδοτούν τη ζωή και τον θάνατο των ανθρώπων.
Τα παραπάνω όμως δημιουργούν και τον αντίλογο, τις πολύμορφες και ισχυρές αντιστάσεις που αναπτύσσονται παντού, τις αντιστάσεις που έχουν διαπαιδαγωγήσει και διαπαιδαγωγούν όλους μας.
Οι διαμαρτυρίες σε εθνικό επίπεδο, μετά τον θάνατο του 46χρονου George Floyd από λευκό αστυνομικό, έφεραν ξανά στην επιφάνεια το ζήτημα της οικονομικής ανισότητας που χαρακτηρίζει την αμερικανική κοινωνία –ανισότητες, διακρίσεις και ανεργία που έχουν παροξυνθεί εξαιτίας της πανδημίας.
Η κοινωνία των ΗΠΑ διαμαρτύρεται μαζικά στους δρόμους υπό την καταστολή της αστυνομίας και της πολιτοφυλακής, ο στρατός αρνείται. Οι άνθρωποι της τέχνης συμμετέχουν στη διαμαρτυρία, το ίδιο συμβαίνει και στο NBA, οι παίκτες συμμετέχουν -ιδιαίτερα οι παίκτες που προέρχονται από το κολεγιακό πρωτάθλημα «ζωγραφίζουν» στο παρκέ, τα πάνε όμως εξαιρετικά και στον δημόσιο λόγο.
Διαβάστε τις αναρτήσεις του «βασιλιά» Lebron James και τις δηλώσεις του για τη δολοφονία του George Floyd.
Σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, σε έναν κόσμο ψηφιακά διασυνδεδεμένο, ό,τι συμβαίνει στη μία πλευρά του ημισφαιρίου γίνεται γνωστό ακαριαία και στην άλλη. Η πληροφορία ενεργοποιεί και αισθήματα, την αίσθηση του δικαίου και της αδικίας και με αυτή την έννοια την κίνηση της κοινωνίας. Την αλληλεγγύη στους διαμαρτυρόμενους των ΗΠΑ, που εκδηλώνεται σε όλο τον κόσμο ταυτόχρονα. Και τις αντιστάσεις. Τις αντιστάσεις που διεκδικούν καθολική δικαιοσύνη.
Ο Χριστόφορος Παπαδόπουλος είναι πρώην βουλευτής και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ
Πηγή: TVXS
