Με αφορμή την παρουσία του αργεντίνου ποιητή Χόρχε Μποκανέρα στη χώρα μας, στο πλαίσιο της εκδήλωσης για το βιβλίο του «Τα μάτια του λόγου» (εκδόσεις Τόπος), σε ωραία μετάφραση της Αγαθής Δημητρούκα, είχαμε τη χαρά να μιλήσουμε μαζί του τόσο για την ποίηση όσο και για την πολιτικοκοινωνική κατάσταση στη χώρα του.
Ο Μποκανέρα γεννήθηκε το 1952 στο Λιμάνι της Ελπίδας, στην πόλη Μπαΐα Μπλάνκα, στον νότο του Μπουένος Άιρες. Με ελληνική ρίζα από τη μητέρα του και τον μετανάστη, από τη Σάμο, παππού του, έχει δυνατούς δεσμούς με τον τόπο μας. Γι’ αυτό και η μεγάλη του αγάπη για το έργο των Καβάφη, Ελύτη, Σεφέρη, Βρεττάκου και Ρίτσου. Ήταν εκεί, στο Μπουένος Άιρες, όταν το 1973 ο Μίκης Θεοδωράκης διεύθυνε το Κάντο Χενεράλ. Πέρα από ποιητής είναι κριτικός και δημοσιογράφος, ενώ έχει γράψει και θεατρικά έργα, στίχους τραγουδιών, πεζά, δοκίμια, χρονικά και προσωπογραφίες. Πολυβραβευμένος, έχει κληθεί σε πλήθος πανεπιστημίων της Λατινικής Αμερικής και της Ισπανίας για σεμινάρια, μαθήματα και διαλέξεις. Τα Μάτια του λόγου χωρίζονται σε τρεις θεματικές ενότητες με αναφορές στο θαυμαστό ταξίδι της γραφής («Μάτια του ελεύθερου σκοπευτή»), το πάθος του έρωτα («Μάτια ξεραμένο αίμα») και την εφήμερη καθημερινότητα («Τσεκουρωμένα μάτια»). Πρόκειται για μια ανθολογία από τον ίδιο τον ποιητή ειδικά για τη χώρα μας. Οι στίχοι του «ταξιδεύουν» μιας και ο Μποκανέρα έζησε μέχρι δέκα χρονών σε μεγάλο λιμάνι. Εκεί ήρθε σε επαφή με όλο τον μικρόκοσμό του αλλά και το πηγαινέλα των μεγάλων και μικρών πλοίων, τη συνεχή κίνησή τους· καθόλου χρόνος για ρίζωμα.
Μιλήστε μας για το βιβλίο σας, που είναι μια ειδική έκδοση για τη χώρα μας.
Ακριβώς, η έκδοση αυτού του βιβλίου, σε επιμέλεια των εκδόσεων Τόπος και του Βαγγέλη Γεωργακάκη και σε μετάφραση Αγαθής Δημητρούκα, τους οποίους ευχαριστώ, είναι για μένα είναι ιδιαίτερη έκδοση, καθώς ο παππούς μου από την πλευρά της μητέρας μου, Αλέξανδρος Ήσυχος, γεννήθηκε στη Σάμο. Κατά κάποιον τρόπο, αυτό το βιβλίο μού επιτρέπει να ξανασμίξω με τους προγόνους μου. Νομίζω ότι σε ό,τι γράφω υπάρχει ο σφυγμός αυτής της ελληνικής καταγωγής. Επίσης, αυτές τις ημέρες ξανασυνάντησα συγγενείς από την πλευρά του έλληνα παππού μου, ανάμεσά τους και ο ξάδερφός μου, πρώην βουλευτής Κώστας Ήσυχος, οπότε προσωπικά με συγκίνησε πολύ αυτή η έκδοση.
Πόσο σας επηρέασε το ότι γεννηθήκατε κοντά σε λιμάνι;
Γεννήθηκα σε ένα λιμάνι στον Ατλαντικό στο Μπουένος Άιρες και νομίζω πως σημάδεψε την πορεία μου ως ποιητή γιατί μου κίνησε την περιέργεια, ήθελα να μάθω από πού έρχονται και πού πάνε τα πλοία, ποια γλώσσα μιλούσαν οι ναύτες… Όλα αυτά, στην παιδική ηλικία ταξίδεψαν τη φαντασία μου στο θέμα της περιπέτειας και της διαφορετικότητας που μας εμπλουτίζει ως ανθρώπους, γιατί εκεί γνώρισα ανθρώπους από πολλές χώρες και πιστεύω ότι, από όλα τα θέματα που θίγω στα βιβλία μου, πολλά σχετίζονται με το θέμα του ταξιδιού.
Ποια η σχέση σας με την Ελλάδα;
Η σχέση ή οι δεσμοί με την Ελλάδα, νομίζω ότι, περνούν από διάφορες πτυχές. Από την πλευρά του παππού μου, ο οποίος, όπως ανέφερα, έφτασε στην Αργεντινή το 1920, μαζί του και αρκετά από τα αδέρφια του που έκαναν οικογένεια εκεί. Ήμουν λοιπόν περιτριγυρισμένος, με έναν τρόπο, από στοργή, κάτι που χαρακτηρίζει, όπως μου φαίνεται εμένα, τους Έλληνες, όπως και η ευχαρίστηση να μοιράζονται αλλά και η χαρά τους να ζουν ακόμη και τις δύσκολες στιγμές. Και επίσης με σημάδεψε ο ελληνικός πολιτισμός ο οποίος επηρέασε πολύ σημαντικούς συγγραφείς στην Αργεντινή, με σημαντικότερο, ίσως, τον Λεοπόλδο Λουγκόνες, αλλά και τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες, τον Λεοπόλδο Μαρετσάλ και πολλούς άλλους. Εκεί βρίσκονται και οι δικές μου αναγνώσεις, μέσα από τους θεμελιώδεις ποιητές όπως ο Καβάφης, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Βαρβιτσιώτης, ο Ρίτσος, που με συγκινεί, μου αρέσει κυρίως λόγω του τρόπου που ενώνει το λυρικό με το έπος, την πέτρα με τα άστρα, το σύμπαν με το μικροσκοπικό, το καθημερινό, και του πώς μετατρέπει τη φύση σε κεντρικό χαρακτήρα.
Γιατί χρειαζόμαστε την ποίηση σήμερα; Τι αλήθεια είναι η ποίηση – τα λόγια ή η φόρμα;
Πιστεύω ότι η ποίηση είναι πάντα απαραίτητη γιατί πηγαίνει στο κέντρο του ανθρώπινου, με τον διάλογο μεταξύ εικόνων και ιδεών, τη σκέψη ανάμεσα στην εφευρετικότητα, τη φαντασία και τη συνείδησή μας. Πιστεύω ότι το πάθος ανήκει στον χώρο της ποίησης. Και πολύ περισσότερο αυτή τη στιγμή που ο ψηφιακός ίλιγγος, η νεοφιλελεύθερη επιτάχυνση, μας διαγράφει το ανθρώπινο αυτό στοιχείο και μας βυθίζει στη μοναξιά του ατομικισμού. Γι’ αυτό πιστεύω ότι η ποίηση είναι απαραίτητη, γιατί η ποίηση, κόντρα σε αυτή την επιτάχυνση, χρειάζεται χρόνο, βαθιά παρατήρηση και αναστοχαστική παύση.
Λέτε λοιπόν πως «μας νυχτώνει» στον κόσμο καθώς βλέπουμε την ακροδεξιά να εφορμά και να κατακτά τους δημοκρατικούς θεσμούς με τρανό παράδειγμα αυτό της Αργεντινής;
Έχω μιλήσει σε κάποιες συνεντεύξεις γι’ αυτό το μπλακ άουτ, αυτή την απώλεια της ευαισθησίας, που είναι μια φράση του ιταλού φιλόσοφου Φράνκο Μπεράρντι, που αναφέρεται στο πώς ζούμε την πολιτική κατάσταση σήμερα, τη ζωή μας, στην οποία ο ατομικισμός έχει προτεραιότητα, η έλλειψη αλληλεγγύης και ανεκτικότητας, ο καταναλωτισμός. Πρέπει επίσης να δούμε τον ρόλο των νέων τεχνολογιών, καθώς χάνουμε την ατομικότητα για να γίνουμε απλώς ένα προσάρτημα. Σε αυτό το πλαίσιο, όπου ο πολιτισμός έχει αντικατασταθεί από τη βιομηχανία του θεάματος, η ακροδεξιά έχει προχωρήσει σε πολλές χώρες. Και στην Αργεντινή υπάρχει ο κίνδυνος, η απειλή ότι στις εκλογές στα τέλη Οκτωβρίου θα αναλάβει την προεδρία της χώρας, το κόμμα La Libertad Avanza, με επικεφαλής μια προσωπικότητα των μέσων ενημέρωσης, τον Χαβιέρ Μιλέι* που αρνείται τις εξαφανίσεις της δικτατορίας, τους τριάντα χιλιάδες αγνοούμενους της πολιτικοστρατιωτικής δικτατορίας του 1976. Και αυτό το κόμμα απειλεί αυτούς που σκέφτονται διαφορετικά, θέλει να συρρικνώσει το κράτος, ειδικά στους τομείς της υγείας και της δημόσιας εκπαίδευσης, ενώ θεωρεί επίσης τους καλλιτέχνες ως υπεύθυνους για τη διάδοση «σοσιαλιστικών ιδεών». Νομίζω ότι θα πρέπει να παλέψουμε πολύ ενάντια σε αυτόν τον παράλογο λόγο και να επαναφέρουμε το αληθινό περιεχόμενο στη λέξη ελευθερία.
Μετάφραση: Άλια Ήσυχου
* Η συνέντευξη έχει παρθεί πριν από τις εκλογές στην Αργεντινή, στις οποίες δυστυχώς ο Χαβιέρ Μιλέι εκλέχθηκε πρόεδρος της χώρας με καταστροφικές επιλογές για το άμεσο μέλλον της.
Αντώνης Ν. Φράγκος
