Χέρμαν Μέλβιλ: «Μπίλλυ Μπαντ, Ναύτης»

«Μια εσωτερική αφήγηση»: αυτός είναι ο υπότιτλος της νουβέλας Μπίλλυ Μπαντ, του Χέρμαν Μέλβιλ, μιας νουβέλας που σηματοδοτεί όχι μόνο τα τελευταία χρόνια της ζωής και του έργου του συγγραφέα, αλλά κυρίως το νέο συγγραφικό σύμπαν στο οποίο ζούσε πλέον εκείνη την εποχή και το οποίο με πολύ πλούσιο και κατατοπιστικό τρόπο αποτυπώνει στο επίμετρό του στο βιβλίο ο Θ. Δρίτσας, ένα επίμετρο που επεκτείνεται βέβαια και σε πολλά άλλα θέματα της λογοτεχνίας του Μέλβιλ και της συγκεκριμένης νουβέλας.

1797: ο «γαλανομάτης Μπίλλυ Μπαντ», μετά από τη βίαιη ναυτολόγησή του («συχνό φαινόμενο τόσο στη θάλασσα όσο και στη στεριά» εκείνη την εποχή, πολλές φορές «κατευθείαν από τη φυλακή») βρίσκεται με τον βαθμό του «έμπειρου ναύτη» στο πολεμικό πλοίο Bellipotent, όπου χωρίς να το θέλει, αλλά και σχεδόν χωρίς να μπορεί να το αποφύγει, εμπλέκεται σε μια ιστορία που θα καταλήξει σε τραγωδία – μια τραγωδία φαινομενικά ακατανόητη, η οποία όμως θα φέρει σε μια βουβή αντιπαράθεση το τυπικό, θεσμικό δίκαιο με την αίσθηση δικαίου της μικρής κοινωνίας του πλοίου. Ο νικητής είναι προφανής. Στη σύγκρουση ανάμεσα στην «ουσιαστική αθωότητα» και τη «στρατιωτική πειθαρχία», κανένας «άξιος άνθρωπος» τελικά «δεν σήκωσε ούτε το μικρό του δαχτυλάκι».

Και στο τέλος, βέβαια, έρχονται οι εφημερίδες της εποχής να ξαναγράψουν την ιστορία ανάποδα.

Ο Μπίλλυ Μπαντ εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1924, πάνω από τριάντα χρόνια μετά τον θάνατο του Χέρμαν Μέλβιλ. «Ξεχασμένος και θλιμμένος», όπως έγραφε πρόσφατα ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης στην Εποχή, ήταν τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Μέλβιλ, και στο επίμετρο διαβάζουμε εκτενώς για τη συνειδητή τομή που επέλεξε κάποια στιγμή να κάνει στη γραφή του, περνώντας τελικά από τη μεγάλη επιτυχία των πρώτων του έργων στην απόσυρση και τη σχετική λήθη, προτού βέβαια αρχίσει το έργο του να επανεκτιμάται και να παίρνει την περίοπτη θέση που δικαιωματικά τού ανήκει στη λογοτεχνία. Αυτό όμως έγινε μετά τον θάνατό του: όταν εκδόθηκε για πρώτη φορά, «η υποδοχή του Μόμπι Ντικ ήταν χλιαρή»…

Ο συγγραφέας πάλευε έξι χρόνια μ’ αυτή τη νουβέλα, τον Μπίλλυ Μπαντ, και τελικά την άφησε στο συρτάρι του. Από την αρχική αμηχανία που προκάλεσε, όμως, όταν πρωτοεκδόθηκε, έχουμε φτάσει σήμερα να θεωρούν κάποιοι τον Μπίλλυ Μπαντ την «καλύτερη νουβέλα της αμερικανικής λογοτεχνίας». Πολλοί και πολλές έχουν γράψει για αυτή, και από πολλές σκοπιές την έχουν αναλύσει: από την οπτική της φιλοσοφίας του δικαίου μέχρι την οπτική του ομοφυλοφιλικού υποστρώματος της ιστορίας και τη σχέση ερωτικής επιθυμίας και εξουσίας με την κοινωνική ισορροπία.

Νομίζω όμως ότι αυτό που δίνει τη μεγάλη δύναμη σε αυτό το διήγημα είναι η διάχυτη αμφισημία, το διαρκώς ανατροφοδοτούμενο θολό τοπίο: σε αυτή την ιστορία δεν υπάρχουν μανιχαϊστικοί χαρακτήρες (ο ίδιος ο πρωταγωνιστής «δεν παρουσιάζεται εδώ σαν ένας συμβατικός ήρωας», λέει ο ίδιος ο Μέλβιλ), δεν υπάρχουν ξεκάθαρες πράξεις, εύκολα συμπεράσματα, στερεοτυπικοί ιδεότυποι: όπως αναρωτιέται και ο ίδιος συγγραφέας, πού αρχίζει και πού τελειώνει το κάθε χρώμα του ουράνιου τόξου;… Μάλιστα, όπως γράφει ο Θοδωρής Δρίτσας, στις διαδοχικές πολλαπλές γραφές που έκανε ο Μέλβιλ στο βιβλίο, συνειδητά «προσέδιδε σταδιακά στο κείμενο μεγαλύτερη αμφισημία, μεγαλύτερη ασάφεια και εσωτερική αντίφαση», γεγονός που βεβαίως συνέβαλε σε όλον αυτόν τον πλούτο των πολλαπλών, και συχνότατα αλληλοσυγκρουόμενων, ερμηνευτικών προσπαθειών σε ένα κείμενο που αντιστέκεται διαρκώς σε αυτές τις απόπειρες.

Ένα κλασικό βιβλίο σε μια εξαιρετική έκδοση.

Πηγή: Η Εποχή