Η Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (ΛΔΓ) σταμάτησε να υπάρχει στις 3 Οκτωβρίου 1990 όταν ενσωματώθηκε στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (ΟΔΓ). Τριαντατέσσερα χρόνια αργότερα, στις εκλογές που διεξήχθησαν την 1η Σεπτεμβρίου στα κρατίδια της Σαξονίας και της Θουριγγίας, τα οποία έως και το 1990 ανήκαν στην επικράτεια της ΛΔΓ, το ακροδεξιό κόμμα AfD έλαβε ποσοστά άνω του 30%, σημειώνοντας νέα αύξηση δυνάμεων. Αντίστοιχη είναι και η εικόνα που προκύπτει στη βάση των μεταβολών σε επίπεδο ευρωεκλογών: ενώ, η AfD αύξησε τα ποσοστά της στο σύνολο της χώρας κατά περίπου 4%, στα κρατίδια της πάλαι ποτέ ΛΔΓ η αντίστοιχη άνοδος ήταν κατά κανόνα της τάξης του 7,6% έως 10,7%, υπογραμμίζοντας ότι το φαινόμενο εξελίσσεται σε εθνικό επίπεδο, με μεγαλύτερη, ωστόσο ένταση στο ανατολικό τμήμα. Υπό αυτό το πρίσμα, ο ακροδεξιός κίνδυνος μοιάζει κατά πολύ μεγαλύτερος στα ανατολικά της χώρας, όπου η AfD κατέλαβε και στα 5 κρατίδια της πρώην ΛΔΓ την πρώτη θέση στις Ευρωεκλογές, καταγράφοντας ποσοστά από 27,5% (Βραδεμβούργο) έως 31,8% (Σαξονία).
Η εκλογική συμπεριφορά στα ανατολικά κρατίδια, ήδη από τις πρώτες εθνικές εκλογές που διεξήχθησαν στην ενωμένη Γερμανία διέφερε διακριτά από το υπόλοιπο της χώρας. Ενδεικτική είναι η περίπτωση της Αριστεράς. Συγκεκριμένα, το Κόμμα του Δημοκρατικού Σοσιαλισμού (PDS) και εν συνεχεία το Κόμμα της Αριστεράς (Die Linke) κατέγραψαν σε όλες τις εθνικές εκλογές αναμετρήσεις που διεξήχθησαν το διάστημα 1990 – 2017 κατά μέσο όρο 20,5%.(1) Το ίδιο διάστημα η Χριστιανοδημοκρατική Ένωση (CDU) και το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) βρίσκονταν τόσο στα δυτικά όσο στα ανατολικά κρατίδια της χώρας στην πρώτη και δεύτερη θέση της εκλογικής προτίμησης των πολιτών. Ωστόσο, τη στιγμή που ο δικομματισμός στη δυτική Γερμανία συγκέντρωνε το 70% των ψήφων, στα ανατολικά κρατίδια η πρωτιά της CDU βασιζόταν μόλις στ0 30% των ψήφων. Με τα ποσοστά του SPD να βρίσκονται κοντά στο 25%, η Αριστερά ήταν ο τρίτος ισχυρός πόλος στο κομματικό σύστημα των πέντε νέων κρατιδίων.
Οι εκλογές σε Σαξονία και Θουριγγία
Στη Σαξονία, κατά τις πρόσφατες τοπικές εκλογές, η Χριστιανοδημοκρατική Ένωση κατέλαβε την πρώτη θέση με 31,9%, δεύτερη κατετάγη η AfD (30,6%) ενώ ο νεοιδρυθής Συνασπισμός Σάρα Βάγκεκνεχτ (BSW) με 11,8% των ψήφων εισέρχεται στο κοινοβούλιο ως τρίτο κόμμα. Τα κόμματα που συγκροτούν την εθνική κυβέρνηση υπό τον Καγκελάριο Σολτς συγκέντρωσαν αθροιστικά το 13,3% των ψήφων(2).
Στη Θουριγγία, όπου η AfD αναδείχθηκε σε πρώτη δύναμη και ο αριθμός εδρών της στο νέο κοινοβούλιο υπερβαίνει το 1/3 των συνολικών εδρών του οργάνου, ο σχηματισμός κυβέρνησης και η θεσμική προάσπιση του δημοκρατικού πολιτεύματος είναι πολλαπλώς πιο δύσκολη. Αφενός επειδή ο σχηματισμός κυβέρνησης προϋποθέτει τη συνεργασία Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης, Αριστεράς και BSW και προσκρούει στην άρνηση της CDU να συνεργαστεί με την AfD και αλλά και το Die Linke. Αφετέρου, επειδή ακόμα και σε περίπτωση σχηματισμού κυβέρνησης απαιτείται για τον ορισμό δικαστών του συνταγματικού δικαστηρίου, την αλλαγή του συντάγματος αλλά και τη διάλυση του κοινοβουλίου η σύμφωνη γνώμη των ¾ του κοινοβουλίου, και ως εκ τούτου κάποιου είδους συνεννόηση με την AfD.
Και στα δύο κρατίδια καθοριστική για τις εξελίξεις και την πιθανή περαιτέρω εδραίωση του νεοφασισμού στη Γερμανία παράμετρος, είναι το αυτοπροσδιοριζόμενο ως κόμμα της «συντηρητικής αριστεράς» BSW. Όπως έχουμε επισημάνει και σε άλλο άρθρο στην «Εποχή»(3), η αποχωρήσασα από το Die Linke ιδρύτρια του BSW, Σάρα Βάγκεκνεχτ, αποσκοπεί στην εκλογική και πολιτική εξουδετέρωση της AfD. Στόχος, που επιδιώκει να πετύχει ως εταίρος σε κυβερνητικούς συνασπισμούς σε επίπεδο κρατιδίων ακόμα και το με την CDU. Η άλλοτε επικεφαλής της κομμουνιστικής πλατφόρμας του PDS, επιχειρεί να «εκφράσει τον σκληρά εργαζόμενο λαό», απορρίπτοντας όσα περιγράφει ως πράσινη woke κουλτούρα και υιοθετώντας αντι-μεταναστευτικές και ενίοτε ξενοφοβικές θέσεις.
Η στρατηγική Βάγκεκνεχτ
Αξίζει να εξετάσουμε τα περιθώρια επιτυχίας της στρατηγικής Βάγκεκνεχτ για την καταπολέμησης της ακροδεξιάς, εστιάζοντας στην προέλευση της ψήφου προς το κόμμα σε συνδυασμό με πρόσφατες μελέτες για την ακροδεξιά στην ανατολική Γερμανία:
Το πρωτοεμφανιζόμενο σε τοπικές εκλογές, BSW κατέγραψε στη Σαξονία ποσοστό 11,8% και 277.173 ψήφους, εκ των οποίων το 26% προήλθε από την Αριστερά, το 16% από την CDU, μια αντίστοιχου μεγέθους μερίδα από την αποχή, το 9% είτε από το SPD, είτε από τους Πράσινους και μόλις το 8% από την AfD. Στη Θουριγγία το 29,5% της εκλογικής δύναμης του BSW προέρχεται από το Die Linke, 6% από την CDU. Με μόλις 4% των ψήφων του BSW να προέρχονται από το AfD ο στόχος της Βάγκενκνεχτ δεν επετεύχθη ούτε στη Θουριγγία.
Τα κριτήρια της ψήφου
Η μελέτη των Manow & Schwander(4) αναδεικνύει πως ο φόβος για την καθίζηση του κοινωνικού στάτους αποτελεί καθοριστική για την υπερψήφιση του AfD παράμετρο στο σύνολο της γερμανικής επικράτειας. Η συγκεκριμένη παράμετρος εμφανίζεται αυξημένη σε κοινωνικά στρώματα και γεωγραφικές περιοχές που έχουν βιώσει τις συνέπειες της ριζικής αναδιοργάνωσης των σχέσεων εργασίας και του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης. Ως εκ τούτου, στη δυτική Γερμανία, η AfD είναι ιδιαίτερα επιτυχημένη μεταξύ όσων είχαν πληγεί από την πολιτική του τρίτου δρόμου της κυβέρνησης Schröder, ενώ στην ανατολική Γερμανία η εμπειρία της μαζικής ανεργίας μετά την ένωση με την ΟΔΓ είναι καθοριστική παράμετρος για την εκλογική επιτυχία της AfD.
Η μελέτη του Weißkirchner(5) επισημαίνει πως για την διαμόρφωση ακροδεξιών στάσεων και αντιλήψεων στην ανατολική Γερμανία το ζήτημα της υποεκπροσώπησης είναι καθοριστικής σημασίας. Συγκεκριμένα, μονάχα το 2% των πολιτικών ελίτ της χώρας προέρχεται από τα ανατολικά κρατίδια της χώρας, ενώ ακόμα και σε αυτά η πλειοψηφία του πολιτικού προσωπικού προέρχεται από τη δυτική Γερμανία, με μόλις το 23% να είναι ανατολικής καταγωγής.
Την ίδια στιγμή, η μελέτη των Decker, Kieß & Brähler(6) δείχνει ότι πολλοί άνθρωποι στα ανατολικά κρατίδια της Γερμανίας δεν επιθυμούν περισσότερη δημοκρατική συμμετοχή και τη διασφάλιση των βασικών δημοκρατικών δικαιωμάτων τους, αλλά τη φαινομενική ασφάλεια ενός αυταρχικού κράτους. Το 51% συμφωνεί απόλυτα, μερικώς ή σε κάποιο βαθμό με την εκτίμηση πως η Γερμανία χρειάζεται ένα ενιαίο και ισχυρό κόμμα που εκπροσωπεί τα συμφέροντα της φυλετικής κοινότητας (Volksgemeinschaft), 33% συμφωνεί σε κάποιο βαθμό με την εκτίμηση πως η χώρα χρειάζεται έναν νέο Φύρερ, 31% πιστεύει απόλυτα ή μερικώς πως η δικτατορία είναι το βέλτιστο πολίτευμα, ενώ, τέλος, το 23% θεωρεί σε κάποιο βαθμό πως εθνικοσοσιαλισμός είχε και καλές πτυχές.
Οι τριβές μεταξύ κοινωνικά συντηρητικών τμημάτων της Αριστεράς και όσων επιμένουν και στη σημασία εκπροσώπησης πολιτισμικών, μεταναστευτικών ή queer ταυτοτήτων, διαπερνούν την Αριστερά του 21ου αιώνα σε όλο τον κόσμο. Η απόσχιση της «συντηρητικής Αριστεράς» του BSW από μια γειωμένη στα κινήματα για τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα τμήματα του Die Linke υπό συνθήκες ευρείας αποδοχής ακροδεξιών στάσεων και αντιλήψεων, αποτελεί επικίνδυνη για την ανάσχεση του ακροδεξιού κινδύνου κίνηση. Συμβάλλοντας στην εκλογική καθίζηση του Die Linke, το οποίο στη Σαξονία έχασε 6% και στη Θουριγγία σχεδόν 18%, η δημιουργία του BSW αποδυναμώνει αισθητά την κοινοβουλευτική εκπροσώπηση του κοινωνικού αντι-φασισμού. Ακόμα, η οργανωτική δομή του κόμματος, ο αριθμός μελών του οποίου είναι και στα δύο κρατίδια διψήφιος, σε συνδυασμό με τις πιέσεις που θα δέχεται ως μικρότερος πολιτικός εταίρος σε κυβερνητικούς συνασπισμούς με συστημικά κόμματα καθιστούν τη στρατηγική Βάγκεκνεχτ εύκολα ενσωματώσιμη και πιθανώς επικίνδυνη.
Σημειώσεις:
1. Völkl, K. (2020). Wahlverhalten in Ost- und Westdeutschland im Zeitverlauf. Bundeszentrale für Politische Bildung.
2. Ο Κυβέρνηση της ΟΔΓ αποτελείται από το Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα του Καγκελάριου, το Κόμμα των Πρασίνων και το Κόμμα Φιλελευθέρων (FDP). Στη Σαξονία το SPD έλαβε 7,3%, οι Πράσινοι 5,1% και το FDP μόλις 0,9%. Στη Θουριγγία το SPD έλαβε 6,1%, οι Πράσινοι 3,2% και το FDP 1,1% των ψήφων.
3. Χ. Τριανταφυλλίδου: Η μετ’ εμποδίων άνοδος του γερμανικού Νεοφασισμού, Ένθετο Παρεμβάσεις, Εποχή 22-23.06.2024.
4. Manow, P., Schwander, H. (2022). Eine differenzierte Erklärung für den Erfolg der AfD in West- und Ostdeutschland. In: Brinkmann, H.U., Reuband, KH. (eds) Rechtspopulismus in Deutschland.
5. Weisskircher, M. (2020). The Strength of Far‐Right AfD in Eastern Germany: The East‐West Divide and the Multiple Causes behind ‘Populism’. The Political Quarterly.
6. Decker, Kieß & Brähler (2023): EFBI Policy Paper 2023-2 Autoritäre Dynamiken und die Unzufriedenheit mit der Demokratie.
Η Χάρις Τριανταφυλλίδου είναι πολιτικός επιστήμονας
