Ναζισμός και λογοτεχνία, μια ολέθρια σχέση
Οι ιστορικοί (και ιστορικοί της λογοτεχνίας) έχουν παρατηρήσει πολλές φορές την αμφίθυμη (και αμφίσημη – από τη σιωπηρή ανοχή έως την ενθουσιώδη υποδοχή) στάση της γενιάς του ’30 –η οποία αποτελεί ακόμη και σήμερα τη ραχοκοκαλιά της νεοελληνικής λογοτεχνίας και της λογοτεχνικής παιδείας των νεοελλήνων– απέναντι στον ναζισμό κατά τον Μεσοπόλεμο και την αποστράτευσή της κατά τα πρώτα χρόνια της Κατοχής στη συνέχεια. Σύμφωνα με τον Τάσο Βουρνά, η γενιά του Τριάντα αποτελεί «τη διασταύρωση της φθοράς του εθνικιστικού ιδανικού στην Ελλάδα που τροφοδοτούσε για πολύ καιρό τη λογοτεχνία, με τις μεταπολεμικές συνθήκες μιας λογοτεχνίας που άνθισε στα μεγάλα κοσμοπολίτικα κέντρα της δύσης με εντελώς διαφορετικό μηχανισμό ροπών, λειτουργίας και επιτεύξεων απ’ ό,τι η διασταύρωση του κοινωνικού ιδανικού στην Ελλάδα με το συνταρακτικό γεγονός της Οκτωβριανής Επανάστασης». Στην αντίπερα όχθη από τους λογοτέχνες αυτούς, εμφανίζεται ήδη από τα χρόνια της Κατοχής μια ταξική εργατική λογοτεχνία που εκπροσωπούσε ο Κώστας Βάρναλης με τους μαρξιστικούς του στίχους, ο Κώστας Παρορίτης με τα προλεταριακά του μυθιστορήματα και η ομάδα των αριστερών λογοτεχνών που έγραφαν στο περιοδικό Νέοι Πρωτοπόροι (Καρβούνης, Γαλάτεια Καζαντζάκη, Ασημάκης Πανσέληνος, Δημήτρης Γληνός, Γιάννης Κορδάτος, Βασίλης Ρώτας και λοιποί).
Ίσως η πιο χαρακτηριστική συμπερίληψη αυτού του ρήγματος, που δημιουργείται μεταξύ των Ελλήνων λογοτεχνών κατά το Μεσοπόλεμο, αποτελεί ο περίφημος διάλογος ανάμεσα στον Νίκο και τη Γαλάτεια Καζαντζάκη μέσα από τις σελίδες της «Καθημερινής». Εκεί, ο Καζαντζάκης υπερασπίζεται το δικαίωμα της Ιταλίας του Μουσολίνι στο ζωτικό χώρο («να μην πνιγεί μέσα στα στενά σύνορα που δεν τη χωρούν»), για να λάβει την οργισμένη απάντηση της Γαλάτειας, που κατέληγε: «Η ζωή για τον κ. Καζαντζάκη είναι γεμάτη νεκρά και αφηρημένα σχήματα που καμιά πνοή αισθήματος δεν μπορεί να ζωντανέψει. Γι’ αυτό είναι πέραν της αγάπης και του μίσους, όπως καυχιέται. Είναι πέραν του φασισμού και του κομμουνισμού (είναι μετακομμουνιστής). Είναι πέρα από τα ανθρώπινα (είναι απάνθρωπος), είναι έξω τόπου και χρόνου. Ανήκει κοντολογίς στη χώρα των παραμυθιών και των κολοκυθοκορφάδων!». Δεν μπορούμε να παίζουμε εν ου παικτοίς, φαίνεται να επεσήμαινε με δηκτικότητα η Γαλάτεια Καζαντζάκη.