Χωρίς ιδιαίτερες φανφάρες μια φαινομενικά νεόκοπη «ιδέα» έχει αρχίσει να εισέρχεται στη δημόσια σφαίρα: Η πρόοδος μιας κοινωνίας, η αύξηση του πλούτου, η ανάπτυξη, δεν συμβιβάζεται με τη δημοκρατική λειτουργία της ίδιας. Η ελευθερία της έκφρασης χωρίς όρια και η ακατάσχετη διεκδίκηση αιτημάτων διαταράσσουν τον ομαλό παραγωγικό βίο, κατασπαταλούν ώρες εργασίας και κοστίζουν πολύ.
Αλλά ας μην αδικήσουμε. Η «ιδέα» δεν προκρίνει τη δικτατορία ούτε υπαινίσσεται κάποιο Führerprinzip. Ανέχεται την εναλλαγή κυβερνώντων κομμάτων όσο αυτή δεν θίγει το πολιτικό πλαίσιο που εξασφαλίζει, δηλαδή την ανάπτυξη. Ένα πλαίσιο που απορροφά εν ταυτώ τις δυστυχώς αναπόφευκτες εντάσεις, ενώ οπωσδήποτε συναινεί ακόμη και σε πολέμους που τελικά θα την προάγουν.
Έτσι, η δημοκρατία δεν καταργείται τυπικά. Απλώς περιστέλλεται σε μια στιγμή. Στη στιγμή όπου το ψηφοδέλτιο εναποτίθεται στην κάλπη. Μετά την απομάκρυνση από εκείνη, ουδέν λάθος αναγνωρίζεται. Με αισχυντηλά δεδομένο –δηλαδή εν επιγνώσει όλων– ότι η προεκλογική διαπάλη αφορά προγράμματα με δύο μέρη: το ρητό, που συνίσταται σε σαγηνευτικές υποσχέσεις που ουδέποτε θα τηρηθούν, και το ανείπωτο, που θα υλοποιηθεί βρέξει χιονίσει. Δημοκρατία στιγμιαία: Ο νικητής της κάλπης έχει το ελεύθερο να πράξει ό,τι προαιρείται. Στα καθ’ ημάς τουλάχιστον, η πλειοψηφία στο κοινοβούλιο (πρώτη εξουσία), η προσήκουσα θωράκιση της Δικαιοσύνης (τρίτη εξουσία) και ο ασφυκτικός έλεγχος των μεγάλων ΜΜΕ (τέταρτη εξουσία) απελευθερώνουν τη δεύτερη εξουσία –την εκτελεστική– ώστε να πράττει ανεξέλεγκτα όσα βούλεται. Και ιδιαζόντως τον επικεφαλής της πρωθυπουργό, κύρια πολιτική αρχή του πολιτεύματος κατά το σύνταγμα. Λαμπρά.
Ωραίον το αφήγημα. Υπνωτιστικά ωραίον. Που απευθύνεται εκ κατασκευής σε όσους έχουν τον τρόπο –θεμιτό ή αθέμιτο– να εξασφαλίζουν τα του οίκου τους, δεν ανησυχούν και δεν προβληματίζονται ενόσω εκλαμβάνουν την κοινωνία όλη –κατά τις επιταγές της πρωτοπόρου Μάργκαρετ Θάτσερ– ως αποτελούμενη αποκλειστικά από τους ίδιους και τις οικογένειές τους.
Οι τελευταίες εθνικές εκλογές μαρτυρούν την αποτελεσματικότητα του αφηγήματος, ακόμη και χωρίς ρητή επίκληση της «ιδέας». Η ΝΔ όχι μόνο έδεσε τους νοικοκυραίους σε ενιαίο πολιτικό μπλοκ, αλλά υπνώτισε και αρκετούς που δεν έχουν τρόπους να εξασφαλίζουν τα του οίκου τους, που ανησυχούν γιατί δεν βγαίνει ο μήνας, που προβληματίζονται για το τι θα κάνουν τα παιδιά τους. Μετά το πέρας των μνημονίων και εν απουσία ευδιάκριτης εναλλακτικής προοπτικής, αυτοί κατέστειλαν τους προβληματισμούς και αρκέστηκαν στα passes –ή παροχετεύθηκαν στην αποχή. Τελικά είσαστε όλοι άχρηστοι, φαίνεται πως σκέφθηκαν. Οπότε, αφήστε τα ωραία λόγια και, προπαντός, μη ζητάτε από μας να βγάλουμε εσάς από τα δικά σας αδιέξοδα. Κι ας φτάσει το παλιάμπελο στο 41%.
Η δημοκρατία είναι προικισμένη με αυθεντική παραγωγική δύναμη, ίσως την ισχυρότερη: Απέναντι σε ένα δύσκολο πρόβλημα, η συν-ζήτηση, η συν-λογική διαβούλευση, παράγει αποτέλεσμα κατά πολύ αρτιότερο από την αρχική προσέγγιση οποιουδήποτε των συμμετεχόντων. Αρκεί η καλή πίστη, η συνακόλουθη αλληλεγγύη, η ικανότητα γενναιόδωρης ακοής της ξένης άποψης και επαρκής χρόνος διερεύνησης επικεντρωμένης στο κύριο. Η εξισορρόπηση άμεσης και αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και η αντιμετώπιση των αντίστοιχων εκφάνσεων, όχι ως παγιωμένο σύστημα θεσμών, αλλά ως πορεία συνεχούς εκδημοκρατισμού, ενδυναμώνει –«αναπτύσσει» αν θέλουμε– την κοινωνία και μπορεί να οδηγήσει σε ισότητα, ελευθερία και δικαιοσύνη. Δηλαδή, να καταστήσει τη δημοκρατία άκρως επικίνδυνη. Αυτόν ακριβώς τον κίνδυνο θέλει να επισημάνει η «ιδέα», ενόσω η στιγμιαία δημοκρατία των εκλογικών κύκλων γίνεται ανεκτή γιατί, ακριβώς, πιστοποιείται ως ακίνδυνη. Έστω με «παρενθέσεις».
Το συντριπτικό «επιχείρημα 41%» έχει υποστεί πλέον ανήκεστο βλάβη. Οι ανησυχίες και οι προβληματισμοί εντείνονται, με τις εκφράσεις τους να διαταράσσουν ανεπίτρεπτα τον ομαλό παραγωγικό βίο. Η «ιδέα» επιστρατεύεται για να εντοπίσει το κακό και να χαράξει αποτελεσματικότερους δρόμους. Ας το συνειδητοποιήσουμε.
Ο Αριστείδης Μπαλτάς είναι ομότιμος καθηγητής στο ΕΜΠ
