«Δερμάτινα πορτοφόλια με χιλιοπιασμένα, λερωμένα χαρτονομίσματα σαπίζουν και βρωμάνε στην τσάντα μου. Είναι η καταβόθρα που μέσα της πέφτουν κι ενταφιάζονται χαρτιά, έντυπα και πράγματα. Βυθίζονται μέσα και μουχλιάζουν σαν νεκρά ποντίκια.(…) Σιχαίνομαι την τσάντα. Καμιά φορά υποφέρω να τη βλέπω, υποφέρω να τη σκέφτομαι.(…). Την ανοίγω τότε και φτύνω. Φτύνω μέσα στην τσάντα.(…) Φτύνω για να βρωμίσω το καθαρό χαρτί, φτύνω επίσης για να εξεγερθώ εναντίον της βρώμικης τσάντας.»
Είναι ο Τάρκεν, ο πρωταγωνιστής του Αριστείδη Αντονά στον «Πολτό των πραγμάτων» (εκδ. Αντίποδες), μια πολύ ιδιαίτερη φιλοσοφική νουβέλα με ροπή προς το θρίλερ, και με έμμεσες αναφορές στην επικαιρότητα και στη διεθνή συζήτηση στο πεδίο της θεωρίας (υφέρπει η αναφορά στη Σχολή του «Speculative Realism»). Για τον εμμονικό Τάρκεν, που παρακολουθεί την εσώτερη ψυχική του κατάσταση σαν ξένος, «πραγματικότητα δεν είναι η δήθεν αντικειμενική θέσμιση του κόσμου, αλλά μια επεκτατική μανία του ανθρώπου». Και ο πολτός της τσάντας του «φανερώνει την ολέθρια κανονικότητα». Μήπως όμως συμβαίνει και κάτι άλλο, χειρότερο;
Εργο ενός έκκεντρου και προβληματισμένου αρχιτέκτονα, πεζογράφου, θεατρικού συγγραφέα, πανεπιστημιακού και θεωρητικού με αυτόνομη διεθνή παρουσία, αυτό το σύντομο αφήγημα έχει μια δυστοπική διάσταση που ξεπηδά μέσα από την οικουμενική (και ελληνική) «πραγματικότητα», θέτοντας το ζήτημα της επαγρύπνησης.
Το έναυσμα για τον συγγραφέα ήταν η πολύνεκρη επίθεση του «Ισλαμικού κράτους» στον παρισινό χώρο συναυλιών Bataclan (13/11/2015) όπως και οι «θεατρικοί» και διαδικτυακά δημοσιοποιημένοι αποκεφαλισμοί ομήρων στην έρημο, αλλά και η τηλε-δολοφονία του Ιρανού αξιωματούχου Σουλεϊμανί με διαταγή Τραμπ (14/2/2020), παράλληλα με την περιρρέουσα κοινωνικοπολιτική συνθήκη. Σε αυτό το κλίμα, προστέθηκε εφέτος η πανδημία του Covid-19, η οποία ανανοηματοδοτεί με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο αυτόν τον «πολτό», που τον «δένουν» αλλόκοτες εικόνες εννοιολογικά συγκροτημένες. Ο Αντονάς βλέπει εδώ έναν μηχανισμό εκκένωσης του δημόσιου χώρου, μια ερήμωση του δήμου. Κι αυτή τη φορά, όπως μας λέει, η συνέπεια δεν είναι η μετα-δημοκρατία, αλλά ένα πλήγμα στην κοινότητα, μια ακύρωσή της, «αυτό που ο Ιταλός φιλόσοφος Αγκάμπεν ονομάζει α-δημία».
Στη (μη προσδιορισμένη) πόλη του αφηγήματος, η έξοδος από το σπίτι δεν παίρνει απλώς τον χαρακτήρα ενός άτυχου παθήματος, αλλά οργανώνεται στο παράδοξο πλαίσιο μιας ενεργητικής εχθρότητας για την κοινότητα, με μια προδιάθεση για φόνο. Η αηδία για τα πράγματα, ακόμη και για τα τετριμμένα πράγματα της τσάντας, που παραπέμπουν στην εξάρτυση του σύγχρονου ανθρώπου, υπαινίσσεται τη διαταραχή στην εμπειρική προσέγγιση του Αλλου. Μια διαταραχή την οποία -το διαπιστώνουμε καθημερινά- αξιοποιούν με το παραπάνω οι μηχανισμοί της εξουσίας. Απογυμνωμένες από την εμπράγματη πλευρά τους, οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων γίνονται θολές, όπως και οι ευθύνες ή οι ενοχές τους.
Ετσι, ο πρωταγωνιστής νομίζει ότι θα γλιτώσει από τα πράγματα που τον απωθούν, αλλά η απελευθέρωσή του από τον «πολτό» τον οδηγεί σε μια χειρότερη παγίδα. Κι όταν ένας άντρας βρίσκεται σκοτωμένος στη βιτρίνα ενός καταστήματος, αυτή η σκηνοθετημένη πράξη παραπέμπει στη σημερινή συνθήκη όπου το συμβολικό ειδικό βάρος της βίας επισκιάζει τη βαρύτητα του ίδιου του φόνου, ενώ απ’ την πλευρά του ο Τάρκεν δεν αντιλαμβάνεται τη σχέση του με αυτό το έγκλημα. Ο «Διευθυντής», που τον παγιδεύει, είναι μάλλον πλάσμα της φαντασίας του. Κι ο «Ανθρωπος της πράσινης σπηλιάς», που εμφανίζεται σε έναν δίδυμο χώρο-κρυψώνα, μοιάζει σαν δίδυμός του… Να το και εδώ το συμμετρικό μοτίβο, χαρακτηριστικό πολλών έργων του Αντονά, ο οποίος έτσι εφιστά την προσοχή μας στα όρια ανάμεσα στα πράγματα και στον αντικατοπτρισμό τους, στο είδωλό τους. Μ’ αυτόν τον τρόπο, διατυπώνει ένα αίτημα εγρήγορσης, κρίσιμο στην παρούσα συνθήκη, ώστε να μην περιοριζόμαστε στη θέση του θεατή, του αποκομμένου από τα πράγματα.
«Οσο έγραφα αυτές τις σελίδες δεν φανταζόμουν πόσο θα άλλαζε η έννοια της αηδίας για τα πράγματα, μέσα σε λίγους μήνες, πόσο φυσική μπορούσε να φαίνεται ξαφνικά η τρέλα για τα απειλητικά πράγματα», σχολιάζει ο Αντονάς. «Το άυλο δεν νικά πλέον όπως νικούσε ο κόσμος των εξιδανικευμένων ιδεών του Πλάτωνα έναντι του εκπεσμένου κόσμου της πραγματικότητας. Τα πράγματα πρέπει τώρα να απορριφθούν, όχι μόνον επειδή μια άυλη συνθήκη επικρατεί πάνω σε μια υλική. Τα πράγματα τώρα δεν θέλουμε να τα έχουμε ούτε να τα αγγίζουμε, δεν μπορούμε ούτε να τα νοικιάζουμε χωρίς απολύμανση: θα έπρεπε λοιπόν να μείνουμε ευχαριστημένοι μονάχα με τη σκιά των πραγμάτων. Να ζήσουμε σε έναν κόσμο χωρίς πράγματα. Αν ακουμπήσουμε τα πράγματα ίσως μολυνθούμε. Τα πράγματα είναι αποδείξεις μιας αποτυχίας της ύλης. Καλύτερα να εργαστούμε για έναν μη πραγματικό κόσμο… Η ιδέα αυτή στοιχειώνει τον Τάρκεν. Μόνο μια λεπτομέρεια μπορεί να οδηγήσει σε νέα προβλήματα: ότι και οι άλλοι άνθρωποι μοιάζουν κι αυτοί με πράγματα…».
Αριστείδης Αντονάς: διεισδυτική ματιά, αναγεννησιακή κουλτούρα
Οταν το 2008 ο Αριστείδης Αντονάς ολοκλήρωνε τη συλλογή «Αριθμοί» (εκδ. Αγρα) με τα πρώτα, αλλόκοτα πεζά του της περιόδου 1988-2001- «Επίσκοπος ή ο Μοναδικός χάρτης», «Οι δυο μισοί», «Ο Τρικέφαλος», «Οι τέσσερις κήποι»- έβλεπε τον σύγχρονο Δυτικό άνθρωπο να είναι «μπλαζέ», να τυφλώνεται εξαιτίας της υπερδιέγερσης της αντίληψής του. Να βρίσκεται σε αδιέξοδο. Σήμερα, με τον «Πολτό των πραγμάτων» μας μιλά για τον άνθρωπο μετά τη Δύση.
Επειτα ακολούθησαν ο «Φλογοκρύπτης», ο «Χειριστής», η «Τραγουδίστρια και η πολυθρόνα» (Αγρα), θεατρικά έργα, ποικίλα υβριδικά κείμενα όπως «Πρωτόκολλα» που πρότειναν νόμιμες καταλήψεις χώρων (με τον νομικό Θ. Ζαρταλούδη), πάντα με έντονη διάθεση φορμαλιστικού πειραματισμού, πάντα σε ουσιαστικό φιλοσοφικό διάλογο με το εκάστοτε πνεύμα της εποχής και την ανθρώπινη συνθήκη. Ξαναδιάβαζε τον Καρτέσιο, συνομιλούσε με τον Χάιντεγκερ, τον Νίτσε ή τον Φρόιντ, τον Λεβινάς, τον Λακάν, ή τους Ζαν Λικ Νανσί και Μπαντιού, σχολίαζε τον Ζίζεκ. Δικαιολογημένα, αφού εκτός από αρχιτέκτονας είναι και διδάκτορας Φιλοσοφίας (με τον Ντεριντά). Ωστόσο οι μη εξοικειωμένες/οι με τη θεωρία δεν θα σκοντάψουν διαβάζοντάς τον, αντίθετα θα εισχωρήσουν στον κόσμο του από τις διπλανές πόρτες του αστυνομικού διηγήματος, του οικογενειακού χρονικού, της αποκρυφιστικής αλληγορίας, της περιπετειώδους εξιστόρησης κ.ά.
Σήμερα πολλά ευρωπαϊκά και αμερικανικά πανεπιστήμια τον καλούν να διδάξει αξεχώριστα Αρχιτεκτονική, Λογοτεχνία και Φιλοσοφία, και πλέον μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα στο ΕΤΗ της Ζυρίχης και την Ακαδημία Τεχνών της Βιέννης, κατοικώντας στο Βερολίνο. Καρπός της αναγεννησιακής κουλτούρας του και της πολυπρισματικής ματιάς του, η λογοτεχνία του αποκρυπτογραφεί το μαύρο φως που καλύπτει την ανθρωπότητα.
Μικέλα Χαρτουλάρη
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
