Στις 2 Νοεμβρίου, εκδόθηκε από το υπουργείο Δικαιοσύνης δελτίο τύπου, σύμφωνα με το οποίο κατατέθηκε στη Βουλή προς επεξεργασία το σχέδιο νόμου «Τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα, του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και λοιπές επείγουσες διατάξεις του Υπουργείου Δικαιοσύνης». Τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα, του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και λοιπές επείγουσες διατάξεις του Υπουργείου Δικαιοσύνης – Υπουργείο Δικαιοσύνης (ministryofjustice.gr). Το νομοσχέδιο, με ημερομηνία κατάθεσης στη Βουλή 1/11/20211, αντίθετα από ό,τι αναφέρεται στο δελτίο τύπου, δεν περιέχει στον τίτλο του τον όρο “επείγουσες” («Τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, λοιπές διατάξεις του Υπουργείου Δικαιοσύνης»), κάτι που προκαλεί προβληματισμό ως προς τη σκοπιμότητα που εξυπηρετεί το δελτίο τύπου, καλλιεργώντας κλίμα ανάγκης για άμεση εισαγωγή κάποιων (
ρυθμίσεων. Το κατατεθέν σχέδιο έχει συνολικά 174 άρθρα, δέκα περισσότερα από το αντίστοιχο σχέδιο που είχε τεθεί σε διαβούλευση από 24/9 έως 8/10/2021. Τα άρθρα που προστέθηκαν τις τελευταίες ημέρες αφορούν τη δέσμευση, την αποδέσμευση και την απαγόρευση εκποίησης περιουσιακών στοιχείων που δεσμεύτηκαν από την Αρχή καταπολέμησης της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, τον Εθνικό Ανταποκριτή της EUROJUST, τη δυνατότητα άρσης του απορρήτου για τη διακρίβωση των κακουργημάτων της βαριάς σκοπούμενης σωματικής βλάβης και του εμπρησμού σε δάση κ.ά.
ρυθμίσεων. Το κατατεθέν σχέδιο έχει συνολικά 174 άρθρα, δέκα περισσότερα από το αντίστοιχο σχέδιο που είχε τεθεί σε διαβούλευση από 24/9 έως 8/10/2021. Τα άρθρα που προστέθηκαν τις τελευταίες ημέρες αφορούν τη δέσμευση, την αποδέσμευση και την απαγόρευση εκποίησης περιουσιακών στοιχείων που δεσμεύτηκαν από την Αρχή καταπολέμησης της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, τον Εθνικό Ανταποκριτή της EUROJUST, τη δυνατότητα άρσης του απορρήτου για τη διακρίβωση των κακουργημάτων της βαριάς σκοπούμενης σωματικής βλάβης και του εμπρησμού σε δάση κ.ά.Περισσότεροι στη φυλακή, για περισσότερο χρόνο
Το πλέον προβεβλημένο (αν και όχι κυρίαρχο στο σύνολο των προτεινόμενων παρεμβάσεων) συστατικό της προωθούμενης νομοθετικής πρωτοβουλίας είναι η πολλαπλή αυστηροποίηση των ποινών, τόσο στα επίπεδα της απειλής τους στην ποινική νομοθεσία και της δικαστικής επιμέτρησής τους, όσο και στο επίπεδο της έκτισής τους. Η πρόβλεψη της ισόβιας κάθειρξης ως ανελαστικής ποινής, η (επαν-)μετατροπή πλημμελημάτων σε κακουργήματα, η αύξηση του χρόνου παραμονής στη φυλακή πριν από την υποβολή αιτήματος για την υφ’ όρον απόλυση και η αύξηση της διακριτικής ευχέρειας των δικαστικών συμβουλίων να την απορρίπτουν, μερικές από τις επικείμενες τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα, θα επιφέρουν την επιβολή ποινών μεγαλύτερης διάρκειας σε σύγκριση με τις προβλεπόμενες στην ισχύουσα νομοθεσία και την έκτισή τους με την παραμονή στις φυλακές των δραστών για περισσότερο χρόνο (τόσο ως απόλυτο μέγεθος όσο και ως μέρος της δικαστικά επιμετρηθείσας ποινής), πλήττοντας σε πολλές περιπτώσεις την αρχή της αναλογικότητας και αποδομώντας τη συνοχή του συστήματος των ποινικών κυρώσεων του Ποινικού Κώδικα του 2019.
Αναλυτικότερα, μεγάλο μέρος των διατάξεων του σχεδίου νόμου α) προβλέπουν την ισόβια κάθειρξη ως μόνη ποινή για τα αδικήματα της εσχάτης προδοσίας, της ανθρωποκτονίας, της θανατηφόρας ληστείας και του ομαδικού βιασμού, β) αυξάνουν από 3/5 στα 4/5 της ποινής πρόσκαιρης κάθειρξης τον χρόνο που πρέπει να έχει εκτιθεί για να είναι δυνατή η χορήγηση της υφ’ όρον απόλυσης σε δράστες που έχουν καταδικαστεί για τις διακεκριμένες μορφές εγκλημάτων του νόμου περί ναρκωτικών, για εγκληματική οργάνωση, τρομοκρατικές πράξεις, εσχάτη προδοσία, ανθρωποκτονία, ληστεία, εμπρησμό, εμπρησμό σε δάση, εκβίαση, βιασμό ανηλίκου, εμπορία ανθρώπων, αρπαγή ανηλίκου και όλα τα εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας (τα 3/5 με πραγματική παραμονή στη φυλακή), γ) αυξάνουν το κατώτατο όριο πραγματικής παραμονής στη φυλακή κατά δύο έτη (από 16 σε 18), σε περίπτωση καταδίκης σε ισόβια κάθειρξη για τα ίδια εγκλήματα και δ) απαγορεύουν την απόλυση υπό τον όρο της κατ’ οίκον έκτισης της ποινής με ηλεκτρονική επιτήρηση όταν εκτίεται ποινή για τα ανωτέρω κακουργήματα.
Περαιτέρω, σειρά άλλων διατάξεων ακολουθούν λογικές εγκληματοποίησης και ποινικοποίησης, δηλαδή εντάσσονται στο ίδιο πλαίσιο ενίσχυσης της ποινικής καταστολής: ο εμπρησμός δάσους συνδέεται με την επιδίωξη οικονομικού κέρδους και τιμωρείται ως κακούργημα, αυστηροποιούνται οι ποινές για την εμπορία ανθρώπων σε βάρος πολιτών τρίτων χωρών και θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης και για την πρόκληση βαριάς σωματικής βλάβης (συμπεριλαμβανομένης αναπηρίας και μόνιμης παραμόρφωσης) όταν αυτή επιδιώκεται από τον δράστη, η τέλεση σωματικής βλάβης σε βάρος υπαλλήλου κατά την εκτέλεση της εργασίας ή στο πλαίσιο της εργασίας του συνιστά επιβαρυντική περίσταση, οι γενετήσιες πράξεις με ανηλίκους ή ενώπιόν τους τιμωρούνται μόνο ως κακουργήματα κ.λπ.
Αναίτια εσπευσμένη και ατεκμηρίωτη μεταρρύθμιση
Η αυστηροποίηση των ποινών και γενικότερα η έμφαση στην ποινική καταστολή, σύμφωνα με τους εισηγητές του σχεδίου νόμου, «αποσκοπεί στην ενίσχυση της ασφάλειας και προστασίας του κοινωνικού συνόλου από την εγκληματικότητα, ενώ καλύπτει το νομοθετικό κενό που προκάλεσε η κατάργηση ή η υποβάθμιση μείζονος ποινικής απαξίας παραδοσιακών αδικημάτων, μετά την ισχύ των νέων Κωδίκων που ψήφισε η προηγούμενη κυβέρνηση». Στην εισηγητική έκθεση του σχεδίου νόμου προβάλλεται για πολλοστή φορά το επιχείρημα της «ολοένα αυξημένης εγκληματικότητας» (Αιτιολογική Έκθεση, σημείο 8. «μακροπρόθεσμοι στόχοι»). Αυτή η γενική αναφορά δεν τεκμηριώνεται με κάποιο στοιχείο και βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με όσα υποστήριζε ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη σε ομιλία του στην ολομέλεια της Βουλής πριν από λίγους μήνες (Δελτίο τύπου υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, 4/6/2021): «Αύξηση της εγκληματικότητας δεν υπάρχει. Ξαναλέω, αύξηση δεν υπάρχει. Εγκληματικότητα είναι φυσικά οι ανθρωποκτονίες και κυρίως οι ληστείες οικιών και οχημάτων, οι διαρρήξεις και η διακίνηση ναρκωτικών. Σε όλα αυτά στο πεντάμηνο του 2021 σε σχέση με το 2020 υπάρχει μείωση. Από 10 έως 40%. Στην Αθήνα και στην επικράτεια. Τι υπάρχει όμως, τι υπήρξε και πυροδότησε φόβο κι ανησυχία. Η βαρβαρότητα στα Γλυκά Νερά και ο κύκλος αίματος των μπράβων. […] Με Γλυκά Νερά και μπράβους δεν ανεβαίνει η εγκληματικότητα. Ανεβαίνει η εγκληματοφοβία, η ανησυχία και το αίσθημα ανασφάλειας των πολιτών. […] Άλλο εγκληματοφοβία, άλλο εγκληματικότητα. […] Συγχέετε εγκληματικότητα με εγκληματοφοβία. Όπως σας απέδειξα, η εγκληματικότητα μειώνεται δεν αυξάνεται, ενώ η εγκληματοφοβία αυξάνεται λόγω ειδικών γεγονότων. […] Επανέρχομαι στις γειτονιές με στοιχεία σύγκρισης πενταμήνου. Στο πεντάμηνο 2021 σε σχέση με αντίστοιχο διάστημα 2020 στην Αθήνα. Ληστείες: μείωση 35%, Κλοπές: μείωση 21%, Κλοπές οχημάτων: μείωση 10%. Και να σημειωθεί, προσέξτε, να σημειωθεί πως τα στοιχεία του 2020 ήταν ήδη μειωμένα, λόγω καθολικού αυστηρού λοκντάουν Απριλίου Μαΐου».
Αγνοώντας ( όλα αυτά, ο αρμόδιος για την εσπευσμένη και εν πολλοίς ατεκμηρίωτη μεταρρύθμιση των ποινικών κωδίκων Υπουργός Δικαιοσύνης δηλώνει ότι «η αυστηροποίηση των ποινών αποτελεί μία “πολύ δύσκολη άσκηση ισορροπίας”, ανάμεσα στη φιλοσοφία που υπάρχει στο μεγαλύτερο τμήμα της Ευρώπης για σχετικά χαμηλές ποινές και “δεύτερη ευκαιρία” σε όλους τους ανθρώπους που έχουν μια παραβατική συμπεριφορά, και από την άλλη πλευρά “στο δικαίωμα του Έλληνα πολίτη να αισθανθεί ασφαλής και να μη βλέπει κακοποιούς ή παραβάτες να μην τιμωρούνται καν”». Φαίνεται ότι, εκτός από τις θέσεις του μέχρι πρότινος υπουργού Προστασίας του Πολίτη, ο υπουργός Δικαιοσύνης αγνοεί και τις διαπιστώσεις – υποδείξεις του Συμβουλίου της Ευρώπης ότι «η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό μακροχρόνιων και πολύ μακροχρόνιων ποινών στερητικών της ελευθερίας στην Ευρώπη, ενώ τα ποσοστά εγκληματικότητας είναι χαμηλότερα ή ίσα με την ευρωπαϊκή διάμεσο. Μια πιο μετριοπαθής ποινική πολιτική είναι δυνατή χωρίς να επηρεάζεται η προστασία της κοινωνίας από το έγκλημα»2. Επίσης, μια κοινωνική πολιτική που θα παρενέβαινε προληπτικά και θα βασιζόταν στον εντοπισμό των πηγών που παράγουν και ενισχύουν την εγκληματικότητα που ο νομοθέτης επιλέγει αποκλειστικά να καταστείλει, μπορεί να εξασφάλιζε μεγαλύτερη προστασία στα (δυνάμει) ευάλωτα θύματα αυτής της εγκληματικότητας από τη μετατόπιση όλο και μεγαλύτερου βάρους της διαχείρισής της στην ποινική καταστολή και στις φυλακές.
όλα αυτά, ο αρμόδιος για την εσπευσμένη και εν πολλοίς ατεκμηρίωτη μεταρρύθμιση των ποινικών κωδίκων Υπουργός Δικαιοσύνης δηλώνει ότι «η αυστηροποίηση των ποινών αποτελεί μία “πολύ δύσκολη άσκηση ισορροπίας”, ανάμεσα στη φιλοσοφία που υπάρχει στο μεγαλύτερο τμήμα της Ευρώπης για σχετικά χαμηλές ποινές και “δεύτερη ευκαιρία” σε όλους τους ανθρώπους που έχουν μια παραβατική συμπεριφορά, και από την άλλη πλευρά “στο δικαίωμα του Έλληνα πολίτη να αισθανθεί ασφαλής και να μη βλέπει κακοποιούς ή παραβάτες να μην τιμωρούνται καν”». Φαίνεται ότι, εκτός από τις θέσεις του μέχρι πρότινος υπουργού Προστασίας του Πολίτη, ο υπουργός Δικαιοσύνης αγνοεί και τις διαπιστώσεις – υποδείξεις του Συμβουλίου της Ευρώπης ότι «η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό μακροχρόνιων και πολύ μακροχρόνιων ποινών στερητικών της ελευθερίας στην Ευρώπη, ενώ τα ποσοστά εγκληματικότητας είναι χαμηλότερα ή ίσα με την ευρωπαϊκή διάμεσο. Μια πιο μετριοπαθής ποινική πολιτική είναι δυνατή χωρίς να επηρεάζεται η προστασία της κοινωνίας από το έγκλημα»2. Επίσης, μια κοινωνική πολιτική που θα παρενέβαινε προληπτικά και θα βασιζόταν στον εντοπισμό των πηγών που παράγουν και ενισχύουν την εγκληματικότητα που ο νομοθέτης επιλέγει αποκλειστικά να καταστείλει, μπορεί να εξασφάλιζε μεγαλύτερη προστασία στα (δυνάμει) ευάλωτα θύματα αυτής της εγκληματικότητας από τη μετατόπιση όλο και μεγαλύτερου βάρους της διαχείρισής της στην ποινική καταστολή και στις φυλακές.Σημειώσεις:
Ο Νίκος Κουλούρης είναι καθηγητής στο τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Πηγή: Η Εποχή
