Η είδηση πέρασε στα ψιλά. Ίσως γιατί η «κανονικότητα» της κυβέρνησης της ΝΔ δεν χωράει τέτοιου είδους αναφορές. Ο λόγος για την έκθεση του Govwatch –ανεξάρτητη, μη κερδοσκοπική πρωτοβουλία του Vouliwatch, που στόχο έχει να αναδεικνύει υποθέσεις παραβίασης ή υπόνοιας παραβίασης των αρχών του κράτους δικαίου, να ενημερώνει πολίτες και φορείς (μεταξύ αυτών η GRECO και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή) και να ασκεί πίεση για λογοδοσία των υπευθύνων- σύμφωνα με την οποία το κράτος δικαίου στην Ελλάδα διολισθαίνει.
Πού είναι η είδηση, θα μου πείτε. Και θα έχετε δίκιο. Όμως, όπως και να το κάνουμε, η βιωματική αίσθηση που όλ@ μας έχουμε –σε ό,τι αφορά την αίσθηση του δικαίου στη χώρα- αποκτά άλλη βαρύτητα όταν τεκμηριώνεται και με ευρήματα ερευνών τα οποία καταδεικνύουν ότι η Ελλάδα εξακολουθεί, και το 2024, να εμφανίζει συστημικές αδυναμίες στην τήρηση της νομιμότητας, της διαφάνειας και της λογοδοσίας.
«Ουκ έστιν αριθμός»
Τι να…πρωτοθαυμάσει κανείς:
– Προστασία προσωπικών δεδομένων, με τα πρόστιμα από την αρμόδια ανεξάρτητη Αρχή να φτάνουν τα 3,8 εκατ. ευρώ (σε υπουργεία, δημόσιους φορείς και υπηρεσίες όπως τα ΕΛΤΑ, το υπουργείο Μετανάστευσης, η ΕΥΠ).
– Ελευθερία του Τύπου, με την Ελλάδα να παραμένει ουραγός στην ΕΕ στην κατάταξη των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα.
– Δικαιώματα προσφύγων και μεταναστριών, με τις παράνομες επαναπροωθήσεις, το 2024, να φτάνουν, σύμφωνα με καταγγελίες, τις 2.010 και τα θύματα τα 55.445, ενώ την ίδια ώρα, το ναυάγιο της Πύλου, και τα σχετικά ευρήματα διεθνών οργανισμών, να θέτουν ξεκάθαρα τις ελληνικές αρχές προ των ευθυνών τους σε ό,τι αφορά την έλλειψη διαφάνειας και λογοδοσίας στη διαχείριση.
– Το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων, με την ΕΥΠ να αρνείται να συμμορφωθεί με αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικράτειας και τη δικαστική διερεύνηση του Predator να παραμένει ελλιπής, υπονομεύοντας το συνταγματικό δικαίωμα στο απόρρητο των επικοινωνιών.
– Αστυνομική βία, με δεκάδες περιστατικά αυθαιρεσίας και αναποτελεσματική διερεύνηση –θάνατοι μεταναστών σε αστυνομικά τμήματα, υπέρμετρη βία σε βάρος διαδηλωτ(ρι)ών είναι μερικά μόνο παραδείγματα.
– Καλή νομοθέτηση, με την ανάλυση της νομοπαρασκευαστικής διαδικασίας να αποκαλύπτει χρόνια, αθεράπευτα προβλήματα όπως η μη τυπική σύντμηση προθεσμιών διαβούλευσης, η κατάθεση εκπρόθεσμων ή άσχετων τροπολογιών, αδιαφανείς διαδικασίες και γενικόλογοι τίτλοι που αποκρύπτουν το αληθινό περιεχόμενο των σχεδίων νόμων.
– Μη τήρηση ενωσιακών και διεθνών υποχρεώσεων, με την Ελλάδα να βρίσκεται αντιμέτωπη με πέντε παραπομπές στο ΔΕΕ και 25 καταδικαστικές αποφάσεις του ΕΔΔΑ, κυρίως για παραβιάσεις του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ (απαγόρευση βασανιστηρίων και απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης).
Τίποτα στην τύχη
Τι δείχνουν λοιπόν τα στοιχεία; Πως οι ελληνικές Αρχές «συστηματικά αποτυγχάνουν να τηρήσουν τις αρχές της νομιμότητας, της ισότητας και της διαφάνειας και αποφεύγουν να λογοδοτήσουν όσοι τις παραβιάζουν», πως η Δικαιοσύνη δεν ασκεί ουσιαστικό έλεγχο στην εκτελεστική εξουσία -πάνω από 200 διερευνήσεις για επαναπροωθήσεις μεταναστών έχουν αρχειοθετηθεί χωρίς ούτε μία ουσιαστική δίωξη, πως η νομοθετική διαδικασία γίνεται σχεδόν εν κρυπτώ -το 41,67 % των νομοσχεδίων του 2024 συζητήθηκαν δημόσια λιγότερο από τις δύο εβδομάδες που προβλέπει ο νόμος, πως οι Ανεξάρτητες Αρχές δέχονται παρεμβάσεις, πως η ελευθερία του Τύπου δέχεται καίρια πλήγματα.
Γιατί, όμως, όλα αυτά δεν είναι απλώς «παράπλευρα ζητήματα» αλλά αποτελούν πολιτική επιλογή; Διότι η κυβέρνηση της ΝΔ, σε μια κατευθυνόμενη απορρύθμιση θεσμών και διαδικασιών, επιδιώκει συγκεντρωτισμό των εξουσιών, αποδυνάμωση των ελέγχων και έλεγχο του κρατικού μηχανισμού όχι ως «λάθος χειρισμό» αλλά ως μια απολύτως συνειδητή, επιλεγμένη στρατηγική. Η προώθηση νόμων «γρήγορα», οι παρεμβάσεις και οι αλλαγές στις Ανεξάρτητες Αρχές, η ενίσχυση του ρόλου της εκτελεστικής εξουσίας, η όλο και πιο ισχνή διάκριση εξουσιών, όλα αυτά καταρρίπτουν την έννοια του τυχαίου. Το αίτημα, άλλωστε, πολλών οργανώσεων προς την Κομισιόν για σαφέστερες συστάσεις προς την ελληνική κυβέρνηση, δείχνει τη συστηματικότητα του προβλήματος.
Ζωτική, δημοκρατική μάχη
Πέρα όμως από την επίθεση καθεαυτή, αυτό που τρομάζει –και ταυτόχρονα εξοργίζει– είναι η απουσία φρένου. Γιατί μία κυβέρνηση που δεν φοβάται πια τον θεσμικό έλεγχο, ούτε καν τη δημόσια κατακραυγή, μια κυβέρνηση που διακατέχεται από το σύνδρομο της ιδιοκτησίας της εξουσίας, είναι μια κυβέρνηση επικίνδυνη. Όταν οι θεσμοί θεωρούνται εργαλεία, όταν οι νόμοι ερμηνεύονται κατά το δοκούν και όταν η λογοδοσία μετατρέπεται σε ενοχλητικό τυπικό, τότε η κυβέρνηση δεν λειτουργεί πια ως διαχειριστής αλλά ως κυρίαρχος. Κι αυτή, είναι η ουσία του καθεστωτισμού.
Ωστόσο, το κράτος δικαίου δεν είναι κάποια αφηρημένη έννοια. Είναι, θα έπρεπε να είναι, η ασπίδα που προστατεύει τον αδύναμο από τον ισχυρό. Όταν λοιπόν το αποδυναμώνεις, χτυπάς την καρδιά της δημοκρατίας κι αυτό είναι κάτι που καμιά επικοινωνιακή καταιγίδα, καμιά «αναπτυξιακή» αφήγηση δεν μπορεί να κρύψει. Κι όσο κι αν ο Κυριάκος Μητσοτάκης –και εν γένει η κυβέρνηση της ΝΔ– επιχειρούν να εμφανίζονται ως θιασώτες του φιλελευθερισμού και ως οι εκφραστές της μετριοπάθειας στη χώρα, τα έργα και οι ημέρες τους στην εξουσία κάθε άλλο παρά συνάδουν με τους –επικοινωνιακά πετυχημένους, είναι αλήθεια– πιο πάνω χαρακτηρισμούς (η «μαύρης έμπνευσης» τροπολογία για τον Άγνωστο Στρατιώτη, είναι απλώς το πιο πρόσφατο παράδειγμα).
Είναι ζωτικής σημασίας, λοιπόν, να μην περάσει ως «κανονικότητα» αυτή η κατάλυση θεσμών και εννοιών. Να μην βρει περαιτέρω έδαφος η αίσθηση της «σταδιακής απάθειας», του «έτσι γίνονται πια τα πράγματα». Ας είναι ξεκάθαρο: η υπεράσπιση του κράτους δικαίου δεν υπαγορεύεται, απλώς, από κάποια αντιπολιτευτική διάθεση αλλά συνιστά πράξη πολιτικής και ηθικής αυτοάμυνας απέναντι σε έναν υβριδικό αυταρχισμό που φορά το ένδυμα της δημοκρατίας αλλά λειτουργεί με τη λογική του ελέγχου, της συγκάλυψης και της τιμωρίας της διαφωνίας.
