Η λατινική φράση του τίτλου σημαίνει «η ψυχή μου είναι δύναμη» και είναι, ίσως, ένας τρόπος, για να καταλάβουμε τι μπορούμε να μοιραστούμε με τον πάπα Φραγκίσκο. Εκ πρώτης όψεως, φαίνεται κάπως περίεργο το να έχουμε εμείς –αριστεροί άνθρωποι– να μοιραστούμε κάτι με τον προκαθήμενο. Ωστόσο, ακριβώς επειδή αυτοπροσδιοριζόμαστε έτσι, έχουμε να μοιραστούμε, από τη διαφορετική θέση και σκοπιά μας, τα κίνητρα της επίσκεψης του πάπα Φραγκίσκου.
Ο ίδιος προσδιόρισε την επίσκεψή του ως μήνυμα αλληλεγγύης και προς τους πρόσφυγες και προς τη χώρα και τον λαό μας. Εκτός, όμως, από το αξίωμά του, σε τι άλλο είναι σημαντικός ο Φραγκίσκος; Είναι σημαντικός για το πώς το χειρίζεται. Ο πάπας Φραγκίσκος είναι αντιπρόσωπος. Δηλώνει –και πράττει αναλόγως και με συνέπεια– ότι είναι αντιπρόσωπος των φτωχών και των κατατρεγμένων. Τέτοια θέλει να είναι η Εκκλησία του. Δηλώνει, επίσης, ποιες δεν πρέπει να είναι οι προτεραιότητες αυτού του κόσμου: αμφισβητεί τη δεσποτεία του χρήματος και τη μετατροπή των ανθρώπων σε χρηματοβόρους καταναλωτές. Κάτι τέτοιο υποβιβάζει τον άνθρωπο. Υποβιβάζεται κάποιος όταν στέκει ψηλά και χαμηλώνει από τις πράξεις του ή τον ρίχνουν οι πράξεις άλλων. Εάν δεν αμφισβητήσουμε τα παραπάνω, τότε οι πράξεις μας μάς κονταίνουν, επειδή η παγκυριαρχία του θηρευόμενου κέρδους δημιουργεί φτωχούς, κατατρεγμένους και εκμετάλλευση.
Στο ύψος της ευθύνης
Είναι απλός ο αποστολικός ρόλος του Φραγκίσκου –σε αντίθεση με το υψηλό θεολογικό κύρος του Βενέδικτου ΙΣΤ’– και η χριστολογική ηθική που διέπει τη μαρτυρία του. Σε ποιο ύψος, λοιπόν, στέκει ο άνθρωπος, εάν δεν υποβιβαστεί; Στέκει στο ύψος της ευθύνης. Είναι ξεκάθαρη η μαρτυρία του Φραγκίσκου: έχουμε ευθύνη απέναντι στους φτωχούς και τους κατατρεγμένους του κόσμου και αυτή η ευθύνη επιφέρει ενοχή όταν αδιαφορούμε για αυτούς, αλλά και εξυψώνει την ελευθερία μας όταν πράττουμε με αλληλεγγύη για λογαριασμό τους. Έχουμε ευθύνη για το αν είμαστε αλληλέγγυοι προς τους κατατρεγμένους, όπως κάποιοι έχουν καταλογιστέα υπαιτιότητα για το ότι υπάρχουν φτωχοί και κατατρεγμένοι, θα προσθέταμε εμείς οι αριστεροί, αλλιώς δεν θα ήμασταν αριστεροί. Μοιραζόμαστε αναμφίβολα, όμως, το πρώτο σκέλος της παραδοχής αυτής με τον Φραγκίσκο. Έτσι, καταλαβαίνουμε καλύτερα το μήνυμά του, αλλά και τις αντιδράσεις που προκαλεί.
Αντικριστοί συνομιλητές
Θα ήταν λάθος να περιγράψουμε τον Φραγκίσκο σαν αντικαπιταλιστή, παρόλο που ευθύβολα έχει καταδικάσει το σύστημα που παράγει εκμετάλλευση για τα δεινά του κόσμου. Εμείς είμαστε τούτου του κόσμου. Σε αυτόν θα δοκιμαστούν όλα και αυτήν τη ζωή δεν τη βλέπουμε ως πρόγευση για έναν άλλον κόσμο. Δεν έχει νόημα να συζητηθούν τώρα αυτές οι διαφορές. Αυτός ο απολύτως αναγκαίος φιλοσοφικός, θεολογικός και βαθύτατα πολιτικός διάλογος με τους πιστούς της Εκκλησίας και το θεσμό προϋποθέτει να μιλήσει ο καθένας από τη θέση του. Είμαστε απέναντι από τον Φραγκίσκο, όχι ως αντίπαλοι, αλλά ως αντικριστοί συνομιλητές. Είμαστε ανόμοιοι με τον πάπα Φραγκίσκο αλλά και προσόμοιοι, γιατί μοιραζόμαστε κάτι: το μήνυμα της ευθύνης απέναντι στους αδικημένους και η ευθύνη ως προϋπόθεση για να είναι κανείς ελεύθερος, είναι και δικό μας. Εμείς θα προσθέσουμε ότι, σε έναν κόσμο που κυριαρχεί η εκμετάλλευση, κανείς δεν είναι ουσιωδώς ελεύθερος. Το πώς προσδιορίζεται η φύση της ελευθερίας και της κυριαρχίας είναι πρόβλημα του οποίου η αντιμετώπιση απολήγει στη συζήτηση για τη δημοκρατία, τη σχέση πολιτικής και οικονομίας και την προοπτική της πολιτικής και κοινωνικής χειραφέτησης.
Από αυτήν τη θέση θα δούμε και θα ακούσουμε τον Φραγκίσκο. Θα δούμε τη μαρτυρία του, που συνιστά απροσμάχητο τεκμήριο για το ποια είναι τα γεννοφάσκια της αλληλεγγύης. Είναι η fraternitas, που έγινε «Αδελφότητα» –η τρίτη αρχή της Γαλλικής Επανάστασης– και δημοκρατικώς πολιτικοποιήθηκε και πολιτογραφήθηκε ως αλληλεγγύη. Η αλληλεγγύη, χωρίς την αυτοβεβαίωση του anima mea est vis είναι αδύνατη, σε προσωπικό επίπεδο, και επικινδύνως αβέβαιη ως προς τη συλλογική της οργάνωση. Αυτή τη βαθύρριζη, εσωτερικευμένη και αυτοβεβαιούμενη προϋπόθεση μοιραζόμαστε με τον Φραγκίσκο, ο οποίος, άλλωστε, δεν έρχεται με άδεια χέρια. Συμβολικώς φέρνει και άλλους δυο μαζί του. Είναι σαν να μας επισκέπτονται, μαζί με αυτόν, ο Γκουτιέρρες και ο Μπονχαίφφερ. Ευπρόσδεκτοι, λοιπόν. Ας τους καλωσορίσουμε και τους τρεις.
*Ο Στέφανος Δημητρίου διδάσκει Πολιτική Φιλοσοφία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Πηγή: Εποχή
